Ашы? саба? Жор?алаушыларды? бас?а да ?кілдері. тасба?алар,?олтырауындар, ?абырша?тылар

Сабақтың тақырыбы: Жорғалаушылардың басқа да өкілдері. тасбақалар,қолтырауындар, қабыршақтылар.12.03.15ж ҚосмекенділердіңерекшеліктеріКесірткелердіңерекшеліктеріЖыландардыңерекшеліктері8-10 жұмыртқа салады,шірінді арасына салады,50-58 жыл өмір сүреді,жүрегі төрт камералы,жыныс -тық жетілуі 10-12 жыл,ұзындығы 2-7 метр.Денесін қабыршақ қаптаған,көзінің артқы жағында екі улы безі бар,тілі айыр,жыртқыш,қоре -гін тұтастай жұтады.Оның 3-түрі сирек кездеседі,дернәсілі суда тіршілік етеді,үндістер уын садақтың ұшына жағады.Ойлан тап Бұл қай отряд өкілдерісипаттама беріңдер Бұлар қай отряд өкілдері сипаттама беріңдер Бұл қай отряд өкілдері сипаттама беріңдер Герпетология – жорғалаушыларды зерттейтін ғылым.Метанефрос – бүйректің жамбас қуысында орналасуы.Жыланның уы – түрін өзгерткен сілекей безі. Крокодил – тәмсақ.Аллигатор – қолтырауынның түрі. Гавиал – азғы.Тәлімбақ, жыланхана – жылан өсіретін орын. Парейазавр (жақ сүйекті кесіртке) – алғашқы жорғалаушылардың бірі. Білу қажет Қосмекенділерге орнатылған ескерткіштер.Қазан қаласыБостонПариж Семантикалық картамен жұмыс. Қызықты мәлметтер - Ерте, ерте, ертеде тасбақалар тайпасы тату–тәтті өмір сүріпті. Тасбақалардың да өзіне тән ғұрып, мінезі болған екен. Бірде бір тасбақа өз туысқандарына өкпелеп, іргесің аулақ салып , алысқа кетіпті. “Әбден жүдеп, жалғыздықтан жабығар, сонда өзі іздеп келер” деп тасбақа тайпасындағылар да оны жоқтай қоймапты. Ішқұса болып тасбақа қап–қара тастарға келіп: –Ей тастар, тастар, маған пана болыңдаршы, – дейді жалынышпен.Тастар оның сөзіне құлақ асып, жандарынан орын беріпті. Біраз жыл тастармен өмір сүрген тасбақа қимылсыз қатып қалған тастардың тірлігінен жалығып, өз үйірін аңсап, сағыныпты...Күндер өте береді. Бірте–бірте өкпесі де тарқап, әлденеге қуанғандай, жүзі албырап, кеудесін қуанышқа толы сағыныш сезімі билейді. “Енді еліме барайын” деп орынан қозғалып қалса, тастар бұдан айырылғысы келмегендей. Тас сауыттары тастармен бірігіп, тасқа айналып барады екен. Тасбақа бар күшін жиып, алға қарай жүргісі келсе де, байланып қалғандай қозғала алмапты... Ол алға тағы жұлқынды. Сол қалпы. Ештеңе өзгермеді. Және бір рет жұлқынды. Дың–дың еткен сазды дыбыс шықты. Ол қол–аяғына жармасып, жабыса түскен қара тастарға ызалана қарады. Шарасыздығына күйінді. Тастар алдыңғы аяғын мыжып тастапты. Тасбақа өз тірлігінін тастардан өзгеше екенін енді ұқты.–Ей, қара тастар! Сендерде жүрек жоқ, бауыр жоқ, қан жоқ. Сендер сұп–суықсыңдар! Менің тамырым, тынысым тарылып барады. Аяңдаршы мені, – деп көз жасын көлдетіп жылай береді Тастар оның сөзін естімеді ме, жауап қатпады. Шарасы таусылған тасбақа бар күшін жиып:- Мен жылай да, күле де аламын. Сондықтан да мен күштімін! – деп айғай салады. Сонда қаһарланған қара тастар тасбақаның үстіне құлапты да да, тасбақа тасқа айналып кетіпті....Қызықты аңыз әңгіме - тас тасбақа ....Тағы да бір жәйт, ертеректе алып тасбақалар кездескен екені мәлім. Ондай алыптарының сауытын ежелгі Үнді жерінде соғыста қалқан ретінде пайдаланған да көрінеді.Тасбақаның өзге тіршілік иелерінен ерекшелігі – ұзақ уақыт қоректенбей, су ішпей жүре алатындығында. Арқасындағы мықты сауыты тасбақаны температуралық толқулардан сақтайды. Қыстың қатты аязы мен боранында не жаздың аптапты ыстығында олар тіршілік етуді тоқтатады. Яғни мұндай сәттерде тасбақалар терең ұйқыға кетеді.Алып тасбақалар Алып тасбақабейнекөрініс Бақаның бұл түріЖапырақты орманда өмір сүреді.Бақалардың Аналығы емес аталығы ұрық шашады. 8 күн өткеннен кейін итшабақтары шыға бастайды .Бақалардың бұл түрі қазіргі кезде кездеспейдіДарвин бақасыfill.onrrrrr Балаларын арқалапЖүретін бақа. Оның арқасында арнайы уылдырық орналасатын ұяшықтар болады.Осы ұяшықтардың әрқайсысында кішкене бақалар жетіледі.Суринам пипасы Австалияда өмір сүретін бұл бақа судан гөрі құмды жақсы көреді.Көбінесе термиттерді жеп өмір сүреді . Бір тамақтанғанда 400-ге дейін термиттерді жеп алады.Тасбақа бақа

Қолтырауындар жыныстық жағынан 8–12 жылда жетіледі. Аналықтары 20–100-дей жұмыртқасын су жағалауындағы құмның немесе батпақтың шіріген жапырақтары мол жерлерге көмеді. Кейбір түрлерінің (Миссисипи аллигаторының) жұмыртқасынан 63 күнде, ал Ніл қолтырауынының жұмыртқасынан 3–4 айда ұрпақтары шығады. 50–85 жылдай тіршілік етеді. Балықтармен, судағы омыртқасыз жануарлармен, кейде құстармен, сүтқоректілермен де қоректенеді. Ніл қолтырауындары, жалды қолтырауындар адам үшін қауіпті. Қолтырауынның барлық түрі Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген. Қазіргі кезде біраз елдерде (АҚШ, Куба, Жапония, Мьянма, Кения, т.б.) қолтырауын арнайы фермаларда қолда өсіреді. Ертеде Мысырда қолтырауындарды киелі санап, оған табынған, әрі арнайы мумиялап, фараонның мүрдесімен бірге жерлеп, пирамидаларда сақтаған. 1903 жылы Шығыс Африкада ұзындығы 7,6 метр, Мадагаскар аралынан ұзындығы 10 метр қолтырауын ұсталған. Қолтырауынның ең ірісі Индонезияда, Австралияда және Жаңа Гвинея аралдарында таралған жалды қолтырауындар. Олардың ересектерінің денесінің орташа ұзындығы 4,2–4,8 метр, ал салмағы 408–520 килограмм. 1957 жылы ұсталған жалды қолтырауынның ұзындығы 8,63 метр, салмағы 1 тоннадан астам тартқан.[1] Белсенділігі түнде басталады. ХТҚО Қызыл кітабына 26 түр, оның ішінде 15 түрі нағыз қолтырауындар енгізілген.[2]Қолтырауындар Ауамен өкпе арқылы тыныс алады.Іштей ұрықтанады,дара жынысты.Суда,ағашта,құрылықта тыныс аладыЖұмыртқа салады.. Маңғыстау, Үстірт және Солтүстік Арал аймағын мекендейді. Қызылорданың оңтүстігіне қарай және Еділ мен Жайықтың аралығынан ұсталғандары негізгі таралу аймағынан едәуір қашықта кездескендері. Үстірт қорығы таралу аймағының бір бөлігін қамтып жатыр.Халық арасында бұл жыланның пайдалылығы туралы және оны қорғау керектігін кеңінен насихаттау керек. ТӨРТЖОЛАҚТЫ ҚАРАШҰБАР ЖЫЛАН Ең,ең,ең Питондар тұқымдас тармағының 22 түрі бар. Питонды кейбір елдерде қолға асырап, кемірушілерді жою үшін, және тағам ретінде пайдаланады. Питондар өте ірі усыз жылан.Дене тұрқы 3-10м-ге жетеді.Бұлар көбіне өзен жағалары мен қалың орманда кездеседі.Питондар адамға тиіспейді.Өзін қорғау үшін жауын сезгенде дөңгеленіп, иіріліп қимылдамай қалады.Ең ірі жыланПитон Саламандра – құйрықты қосменкенділер ішінде жер бетінде көбірек тараған. Дене тұрқы 25-28см, аяқтары қысқа, алдыңғы аяғында 4, артқы аяғында 5 саусақ.Реңі ашық сарыдақтары бар жылтыр – қара түсті.Күндіз ормандағы мүктердіңарасында тығылады. Қорегінетүнде шығады. Қорегі шұбалшаң,жалаңаш шырыш. Суда да,құрлықта да көбейеді. Ең алып қосмекендіСаламандра Бақалардың адамға пайдасы. Көптеген адамдар олардың пайдасы жоқ деп ойлайды алайда олар зиянкестерді өлтіреді. Мысалға бунақдене сары-масаның өлексесімен қоректенеді. Егер бақалар көп болса олар өздеріне бір-біріне шабуыл жасайды. Үлкен бақалар кішкентай құйрықты-лар мен құйрықсыз амфибияларға шабуыл жасайды. Амфибиялармен көптеген жануарлар қоректенеді. Олар жыландар ,тасбақалар.құстар ұсақ бунақденелілермен қоректенетіндер кей түрлерімен адамдар да қоректенеді . Бақалардың пайдасы.
Ніл қолтырауыны – нағыз қолтырауындар тұқымдасынажататын көпшілікке таныс түр.Ол Африкада,Комор аралдарында кездеседі. Оның денесінің орташа ұзындығы 6-7м. Ол көбіне судағы өлекселермен қоректенетіндіктен санитарлыққызмет атқарады. Ніл қолтырауыны жағалаудан ін қазып 50-60 жұмыртқа салады,олардан 90күн өткенде ұрпақтар шығады. Ең алып қолтырауынНілдік қолтырауын Қызығушылықты оятуМозайка құрастыру Кім шапшаң ?Шарты: Шар беру арқылы топ атауына қатысты сөздар айтылады, шарды ұстаған оқушы сол сөзге сипаттама береді. БағалауҮйге тапсырма : Жорғалаушылардың түрлерін қайталау, суретін салу.