?аза?стан тарихы: ?аза? хал?ыны? м?дениеті (8-сынып)
СабаKтыS таKырыбы: JазаK халKыныS м‰дениеті
СабаKтыS маKсаты:
а) Білімділік: ОKушыларCа Х^І – Х^ІІ CасырлардаCы KазаKтыS материалдыK ж‰не рухани
м‰дениетініS дамуы туралы т_сінік беру.
‰) Т‰рбиелік: Б_гінгі м‰дени жетістіктеріміздіS бастау бaлаCы – м‰дениет ескерткіштерін
Kадірлеп, Kастерлеуге, м‰дениеттілікке, адамгершілікке, имандылыKKа т‰рбиелеу.
б) ДамытушылыK: Рухани ж‰не материалдыK м‰дениеттіS даму барысын б_гінгі м‰дени
жетістіктермен aштастыра отырып ™з бетінше Kорытынды жасауCа
даCдыландыру.
СабыKтыS т_рі: Аралас сабаK
СабаKтыS ‰дісі: СaраK – жауап, баяндау, топпен жaмыс, дискуссиялыK ™рнек
СабаKтыS к™рнекілігі: Интерактивті таKта, карта, суреттер, асыKтар, конверттер, сандыKша
П‰наралыK байланыс: География, ‰дебиет, дінтану, математика
СабаKтыS барысы:
І. `йымдастыру кезеSі: С‰лемдесу, сынып оKушыларын т_гелдеу, оKушылардыS назарын
сабаKKа аудару.
ІІ. ^й тапсырмасын сaрау: Сынып оKушылары _ш топKа б™лінеді:
І топ – «Хандар»
ІІ топ – «Билер»
ІІІ топ – «Батырлар»
^й тапсырмасы «Алтын KаKпа» ойыны арKылы сaралады. СaраKтар конвертке салынады. €р конвертте _ш сaраKтан болады.
1. Тас KаKпаныS сaраKтары:
1. ЖоSCарлар кімдер?
2. Сібір атауыныS шыCуы туралы не айтасыS?
3. Сібір хандыCыныS Kaлауы н‰тижесінде JазаK хандыCында Kандай ™згерістер болды?
2. К_міс KаKпаныS сaраKтары:
1. ЖоSCар шапKыншылыCыныS басты себебі неде?
2. АKтабан шaбырынды, АлKак™л сaлама оKиCасы Kай жылдары болды?
3. АSыраKай шайKасыныS маSызы неде?
3. Алтын KаKпаныS сaраKтары:
1. К™шім тaсында Сібір хандыCыныS к_ш KуатыныS арту себебі неде?
2. РесейдіS Сібір хандыCын жаулап алудаCы маKсаты не еді?
3. Сібірді жаулап алу саясаты Kалай ж_зеге асырылды?
2. Бaл ауыр оKиCа KазаK тарихында «АKтабан шaбырынды, АлKак™л сaлама» деп аталды. МaныS былай аталуы: жаудан Kашып жаяу шaбырCан KалыS Kауым ‰рі болдырып, ‰рі ашаршылыKтан бaралып, АлKак™л жаCасына келіп сaлап жатKанда, к™п ішінен бір аKсаKал адам шыCып: «Адам баласы ™мірде к™рген жаKсылыK пен жамандыKтыS б‰рін aмытпауы керек, біз осы к™рген к_німізді не деп атасаK болар?» деп сaрапты. Сонда таCы бір Kария тaрып: мaныS аты «АKтабан шaбырынды, АлKак™л сaлама» болсын депті. МaSын м‰нісі не?
Жауап: Атамекен, мал- м_лкінен айырылып, жаяу – жалпы, аш-жалаSаш босKан ел шaбыра - шaбыра табаны аCарып, азып – тозды деген с™з екен.
3. ЖоSCар шапKыншылыCынан босып, ел _дере к™шкенде ол _йін жыKпай, жaртта Kалыпты-мыс.
JалмаKтыS ‰скербасы бaCан таSданып, к™шпеген себебін сaраCанда, ол:
- Биыл шаSыраCыма бір KарлыCаш aя салып еді, бaл б_кіл д_ниеж_зін топан су басKанда НaK пайCамбардыS кемесін суCа батудан саKтап KалCан, жыланCа адам баласыныS жем болу Kаупі туCанда, содан KорCаCан Kaс еді. Мен ™з болашаCымды KорCап KалCан KaстыS aясын бaзып, балапандарын Kырып кете алмадым, -дейді.
Мaны естіген KалмаK Kонтайшысы «бaл кісі ‰улие» екен деп, оныS ™зіне де, маSайындаCы еліне де тимепті – міс. Бaл кісі кім? Бaл кісіні ™з атымен атамай ‰лі к_нге дейін Kандай атпен Kадірлейді?
Жауап: Т™ле би «JарлыCаш ‰улие», «JарлыCаш би»
ІІІ. ЖаSа сабаK:
ЖаSа сабаKтыS жоспары:
1. М‰дениетке жалпы сипаттама
2. Рухани м‰дениет туындылары.
3. МатериалдыK м‰дениет Kазыналары.
Х^ІІ CC KазаK халKыныS м‰дениеті – KазаK жерінде ™мір с_ріп, KазаK aлтын KaраCан рулар мен тайпалардыS материалдыK м‰дениеті мен рухани м‰дениетініS заSды жалCасы. Ол жаSа заманCа сай дамып отырды. JазаK халKыныS м‰дениеті - ™зіндік сипаты бар д‰ст_рлі м‰дениет. JазаK халKыныS ™зіне т‰н материалдыK ж‰не рухани м‰дениеті де дамып, жетіліп отырды.
JазаK халKыныS Kалыптасуына байланысты, KазаK халKына т‰н материалдыK ж‰не рухани м‰дениеттіS сипатты белгілері орныKты. Бaл KалыптасKан м‰дениет KазаK халKыныS ™з ата – бабаларыныS м‰дени Kазыналарын KамтыCан м‰дениет болды. JазаK халKыныS мифтік аSыздары, аспан ‰лемі ж™ніндегі т_сініктері, байырCы KазаK к_нтізбесі, бай ‰деби мaралар, к™ркем™нердіS сан алуан т_рлері, шежірелік шыCармалар, халыK емшілігі ж‰не материалдыK м‰дениет мaралары т.б. aрпаKтан – aрпаKKа жалCасып келе жатKан к™не м‰дениет ку‰ліктері екені аныK. ХалыK бaKарасы материалдыK м‰дениет, рухани м‰дениет жетістіктерініS жасаушылары болды.
Х^І – Х^ІІ Cасырларда KазаK халKы м‰дениетініS ™ркендеп, дамуына феодалдыK соCыстар кедергі болды. €сіресе Х^І – Х^І CC ЖоSCар шапKыншылыCы KазаK халKыныS м‰дениетіне ауыр зардабын тигізді.
JазаK халKыныS ауыз ‰дебиеті Х^І – Х^ІІ CC кеSінен ™ркендеді. ХалыK арасында к™п тараCан батырлыK эпостар: «Jобыланды», «Ер ТарCан», «Jамбар», «Алпамыс», «Ер Jосай» т.б. Х^І – Х^ІІ CC ™мір с_рген жыраулар: Доспамбет, МарCасKа, Жиембет, Шалкиіз, АKтамберді, Бaхар, ^мбетей.
Х^І – Х^ІІ CC – KазаKтар ресми т_рде ислам дінін aстанды. Исламды таратушылар – Т_ркістан, Бaхара, АстарханныS дінбасылары.
ТaрCын _й т_рлері: киіз _й ж‰не шымнан, балшыKтан, тастан салынCан жылы _й. ЖазCы _й т_рлері: киіз _й ж‰не арба _стіне тігілген жылжымалы _й – к_йме.
JысKы киімдері: к_пі, шидем, ішік, тон, шалбар, жарCаK шалбар, тымаK.
`лттыK таCам т_рлері: ет, с_т, май, Kымыз, шaбат, айран, KатыK, Kaрт, ірімшік, жент.
І^. Сергіту с‰ті. «Кім ж_йрік?» математикалыK ойын.
МатематикалыK есептерді шешіп тарихи датаны тауып, сол жылCа Kатысты тарихи оKиCаны атау керек.
1. 728 х 2 + 0 = 1456 (JазаK хандыCы KaрылCан жыл)
2. 415 х 4 + 50 = 1710 (JараKорымда жоSCарларCа Kарсы _ш ж_здіS бас KосKан жыл)
3. 560 + 1200 – 108 = 1652 (СалKам Ж‰Sгір хан Kайтыс болCан жыл)
4. (8425 / 5) – 5 = 1680 (Т‰уке ханныS таKKа отырCан жылы)
5. 483 + 164 + 996 = 1643 ( ОрбaлаK шайKасы болCан жыл)
6. (1901 + 110) - (1568 – 143) = 300 (2011 – 1711 яCни Абылай ханныS биыл 300 жасKа келген жылы)
^. Бекіту жaмысы. «Ханталапай» ойыны (сaраKтарCа жауап).
^ш топтан _ш оKушы шыCып асыKты шиіреді. КімніS асыCы алшы т_ссе сaраK сол топтыS м_шелеріне Kойылады. Егер ол топ жауап бере алмаса, келесі топ м_шелері жауап береді. Ойын ары Kарай жалCаса береді. Дaрыс жауап берген топKа ‰р жауабы _шін бір асыKтан беріліп отырады. АсыKты к™п жинаCан топ жеSіске жетеді.
1. JазаK халKыныS Х^І-Х^ІІ CасырлардаCы м‰дениетініS даму ерекшелігі Kандай?
2. Рухани м‰дениет дегеніміз не? ОCан м‰дениеттіS Kай салалары жатады?
3. JазаK ауыз ‰дебиетініS бай мaрасы aрпаKтан – aрпаKKа Kалай жетті?
4. Жазба ‰дебиет мaрасынан Kандай еSбектерді атай аласыSдар?
5. ХалыKтыS к_нтізбесініS ерекшелігі неде? «Жaлдызды ‰уе картасы» дегенді Kалай т_сінесіS?
6. JазаKтар арасында ислам дінін кімдер таратты?
7. МатериалдыK м‰дениет дегеніміз не?
8. Киіз _йдіS жабдыKтарын атаSдар.
9. JазаKтыS aлттыK таCамдарын атаSдар.
^І. «ДискуссиялыK ™рнек»
^ІІ. Jорытындылау
^ІІІ. ОKушыларды баCалау
ІХ. ^йге тапсырма:
15