Следовательская работа на тему Молодой поэт из нашей деревни
Социаль-гуманитар ф‰нн‰р ™лк‰сенд‰ укучыларныS эзл‰н_ эшл‰ре буенча конкурс (татар ‰д‰бияты)
Барда муниципаль районыныS м‰гариф идар‰се
Юн‰леше: €д‰би туган якны ™йр‰н_
Эзл‰н_ эшенеS темасы:
“Туган ягыма м‰х‰бб‰т
Чагыла Gырларымда”.
ЭшнеS авторы:
Кильдебаева Ильзира,
Акбаш т™п м‰кт‰бе,
9 нчы сыйныф укучысы.
Fит‰кчесе:
Кильдебаева Самига Самик кызы,
Акбаш т™п м‰кт‰бе,татар теле
k‰м ‰д‰бияты укытучысы.
Акбаш, 2014
Эчт‰лек.
1.Кереш..................................................................................... 3 – 7 бит
2. Т™п ™леш................................................................................8 – 14 бит
3. Йомгаклау................................................................................... 15 бит
4. Кулланылган ‰д‰бият................................................................... 16 бит
1. Кереш.
“Туган ягыма м‰х‰бб‰т
Чагыла Gырларымда”
Айрат Мурзыев.
Туган як! Туган Gир! Кыймм‰тле энGе – м‰рG‰нн‰рг‰, иксез-чиксез байлыкка, х‰тта з‰Sг‰р к_к й™зенд‰ балкучы якты кояш бел‰н алтын айга да тиSе булмаган н‰рс‰ ул! Нинди соS ул безнеS туган Gиребез, туып-_ск‰н газиз т™б‰гебез? Моны гади с_зл‰р бел‰н ген‰ аSлатып бирерг‰ kич кен‰ д‰ м™мкин т_гел! Ерак Gирл‰рг‰ ургылып агучы елгалар да , камышлы з‰Sг‰р к_лл‰р д‰ - безнеS газиз туган Gиребез ул! Шулай ук д™ньяда тиSе булмаган матур ч‰ч‰кл‰рг‰, яш‰_ куанычы бел‰н очып й™рг‰н кошларга, к_б‰л‰кл‰рг‰ д‰ туган якныS Gылысы салынган. ТабигатьнеS мен‰ шундый гаG‰еп матур Gирен‰ урнашкан да инде Акбаш дип исемл‰нг‰н авыл.
Акбаш диг‰н с_з минем ™чен иS кадерле с_з, ч™нки ул - минем туган авылым. Акбаш – башкорт авылы. 1773 елдан башлап, Акбаш диг‰н авыл архив м‰ъл_матларында телг‰ алынган. Элек авыл ике исем бел‰н – Акбаш k‰м €мGебаш исемн‰ре бел‰н й™ртелг‰н.
АвылымныS килеп чыгышы турында легенда яши. ИS элек бу Gирл‰рд‰ кап-кара урман булган. Яу вакытында качып калырга уSайлы булганга к_р‰, монда Акбаш бабай _зенеS отряды бел‰н килеп утырган. Ул агачларны кисеп, авыл ясар ™чен урын ‰зерл‰г‰н. Бервакытны ул елгадан йомычкалар агып килг‰нен к_рг‰н. Дим‰к, югары агымда кешел‰р яши булып чыга. Эзл‰п барсалар, рус авылына килеп чыгалар. Х‰зер инде руслар бел‰н чикл‰рне билгел‰рг‰ кир‰к була. ^гез тиресен корытып, н‰зек кен‰ итеп киск‰лил‰р k‰м аркан иш‰л‰р. ШуныS бел‰н _лч‰п, Gирне б_л‰л‰р. Л‰кин Gир ™чен яулар булган. Акбаш бабай _зенеS отряды бел‰н тауга менеп кача торган булган. Бу биек таулар аларны дошман явыннан саклап кала торган булган. ^л‰р алдыннан Акбаш бабай :”Кала инде тауларым, кала!” – диг‰н. Шуннан бу тауга Калатау исеме бирелг‰н.
АларныS k‰рберсенеS борынгы бабаларыбыз бирг‰н исеме бар:
Кызылтау – бу таудан т™зелеш ™чен кызыл балчык алалар;
Тегерм‰нтау – монда элект‰н Gил тегерм‰не булган;
Ташлытау – бу таудан т™зелеш ™чен таш чыгарыла;
Завод каш – бу тауда бакыр чыгару заводы булган.
€йе, авылымныS табигате бик матур, тауларга гына т_гел, елга-чишм‰л‰рг‰ д‰ бай ул.
Ситдыйк k‰м Гаял чишм‰л‰ре тау астыннан агып чыгалар чишм‰л‰рне казып, р‰тл‰п торучыларыныS исемн‰ре бел‰н й™ртел‰;
Завод каш чишм‰се – (иS шифалы k‰м т‰мле сулы чишм‰) завод яныннан агып чыккан.
^т‰й чана чишм‰се – рус авылына барганда чишм‰ аша _тк‰нн‰р, ‰ тау т™шк‰нд‰ “^т‰ чана” дип Gырлаганнар.
Корт оя чишм‰се – колхозныS корт карый торган урыныннан агып кил‰.
Авылыбызны ике яктан €мGе k‰м Уймуж елгалары урап уза.
Уймуж елгасы буендагы буам балыкчыларны к™т‰.
€мGе елгасы буенда ял ит‰без.
€мGе елгасы буенда гомер кичерг‰н авылыбызныS зур х™рм‰тк‰ лаек шагыйр‰без Ганд‰либ‰ апа Ажгихина да авыл табигате г_з‰ллеген‰ соклануын шигырьл‰ренд‰ чагылдыра:
€мGек‰ем – яшьлек Gырым,
Бормалы агышларыS.
Fанга якын, назлы Gырдай,
Каз-_рд‰к тавышларыS.
Ш‰_л‰сен к_реп суыSда,
К™язл‰н‰ талларыS.
Fиkанга, Fирг‰ м‰дхия
Сандугачлы таSнарыS.
“€мGек‰ем”.
БезнеS Акбаш ягы Ганд‰либ‰ апа Ажгихина кебек талантлы ш‰хесл‰рг‰ бик бай. АларныS иGатын ™йр‰н_ буенча м‰кт‰п укучылары эзл‰н_ эшл‰ре алып баралар. Тупланган хезм‰тл‰рне яSа оештырыла башлаган “Туган якны ™йр‰н_ ” музеена урнаштырырбыз дип уйлыйбыз. Бу хезм‰темд‰ мин туган ягына, туган т™б‰ген‰, туган авылына багышлап иGат ит_че авылдашыбыз Айрат Мурзыев турында берникад‰р булган м‰гъл_матларны бирерг‰ телим.
2. Т™п ™леш.
Мурзыев Айрат Фариз улы 1976 елныS 16 нчы июненд‰ Пермь ™лк‰сенеS Барда районы Акбаш авылында игенче гаил‰сенд‰ бишенче бала булып д™ньяга кил‰. Гаил‰д‰ кечесе булгангамы, зурлар тарафыннан ярату хисен тоеп _с‰ ул.
j‰р авыл малаедай, Айрат Фариз улы G‰ен Уймуж елгасында су коенып, яшел чир‰менд‰ аунап, кышын Кызыл тауда кичк‰ кад‰р тау шуып, язын яSадан яш‰реп кил_че табигатьк‰ с™енеп, к™зен сихри урманга сокланып уза аныS бала чагы.
1 сыйныфта (беренче р‰тт‰ уSнан беренчесе)
1983 нче елда туган авылы м‰кт‰бенеS 1 нче сыйныфына укырга кер‰. М‰кт‰п бусагасында беренче тапкыр каршы алучы укытучы - Х‰лим‰ апа була.
3 нче сыйныфта (икенче р‰тт‰ уSнан икенчесе).
Шул замандагы k‰р укучы бала кебек, Айрат Фаиз улы да пионер сафларына кер‰ (бу вакытта аларга Г™лсим‰ апа белем бир‰). Укуда ул бик тырыш k‰м с‰л‰тле укучы булып аерылып тора. €д‰би китапларны бик яратып укый, д‰рест‰н тыш уздырылган чараларда тел‰п катнаша. ШигырG k‰м Gыр б‰йгел‰ренд‰ ул иS актив укучыларныS берсе булып тора, район к_л‰менд‰ _тк‰релг‰н Gыр б‰йгел‰ренд‰ призлы урыннар яулый.
Шигырь б‰йгесенд‰ GиS_че дуслары бел‰н (уртада).
1993 нче елда Айнур Мурзыев музыка укытучысы Лариса апасы бел‰н Gыр б‰йгесен‰ ‰зерл‰н‰л‰р.
Ул Gырларга ярата, тавышы аныS бик моSлы, _зенч‰лекле, н‰селенн‰н килг‰н талант шул. (абыйсы Илфат та м‰кт‰пнеS Gырчы укучысы була).
“Fырлыймын ялгыз чакта
Кырларга чыгамын да.
Туган ягыма м‰х‰бб‰т
Чагыла Gырларымда”, - дип яза ул.
Т_б‰нд‰ге шигыренд‰ д‰ Мурзыев Айнур шул туган якка булган м‰х‰бб‰тен Gыр k‰м моS бел‰н б‰йли.
Уйна, гармун!
Уйный гармун, уйный гармун –
МоSнар сиб‰ еракка.
АныS илаkи моSнары
^теп кер‰ й™р‰кк‰.
Уйный гармун, уйный гармун –
Мин кушылып Gырлармын.
Беркайчан да онытмамын
Туган якныS Gырларын.
1994 нче елда Акбаш м‰кт‰бенеS 11 нче сыйныфын т‰мамлый. Укырга кит‰рг‰ тел‰ге зур булса да, ‰нисен ялгыз калдырырга тел‰ми, гаил‰д‰ матди яктан да авыр вакытлар була. Айрат Мурзыев 1996 елныS июль аена кад‰р авылда яши, аннан Ижау каласына апалары янына к_чеп кит‰. Х‰зерге вакытта Пирогово авылында гомер кичер‰.
“Беренче шигырьл‰ремне 15 яшемд‰ яздым. Шигырьл‰ремнеS к_пчелеге туган якка, аныS г_з‰л табигатен‰ багышланган. Байтак кына шигырьл‰рем _зебезнеS район k‰м ТатарстанныS “Сабантуй” газеталарында д™нья к_рде,”- дип яза ул.
Сылукай
Т‰р‰з каршына утырып,
Бер сылу чиг_ чиг‰.
Йорт алдындагы бакчада
Fитешк‰н алма, чия...
КызныS й™зл‰рен‰ к_чк‰н
Алсулыгы алманыS.
...€ мин чиб‰р кызны к_реп,
К_зем ала алмадым...
€йе, 1993 нче елныS 15 нче декабре датасы бел‰н Айрат Мурзыевка “Сабантуй” газетасы редакциясе тарафыннан Сабантуй б_л‰ге бирел‰. Анда “Газета редакциясе Пермь ™лк‰се Барда районы Акбаш м‰кт‰бе укучысы Айрат Мурзыевка _зенеS р‰хм‰тен k‰м ихтирамын белдер‰” диг‰н с_зл‰р астына газетаныS баш м™х‰ррире, шагыйрь Р.М. МиSнуллин имза куйган.Бу б_л‰к иS актив авторларга, конкурсларда GиS_чел‰рг‰, газетага k‰рт™рле ярд‰м к_рс‰т_чел‰рг‰, балалар ‰д‰биятында, с‰нгатенд‰ k‰м журналистикасында уSышларга ирешк‰н балаларга, ™лк‰нн‰рг‰ k‰м коллективларга бирелг‰н.
1997 елда Удмуртия Республикасында т‰_ге тапкыр саф татар теленд‰ “Язмышлар авазы” дип исемл‰нг‰н китап басылып чыга. “КитапныS авторлары – Татарстанда, Башкортостанда, Удмуртияд‰, РоссиянеS башка т™б‰кл‰ренд‰ туып-_сеп т‰, ахырда язмыш Gилл‰ре Удмуртияг‰ алып килг‰н т™рле яшGт‰ге, т™рле тормыш k‰м иGат т‰Gриб‰л‰ре алган, т™рле язмыш татыган шагыйрьл‰р k‰м композиторлар. Аларны берл‰штер_че к™ч сызыклары: тормышка, _з халкына, туган телг‰, илг‰ кайнар м‰х‰бб‰т, милл‰т™стен‰ т™шк‰н проблемалар тир‰нлеген аSлау, _з фикерл‰рен яхшылыкка Gиткерерг‰ зур ихтыяG”, - диел‰ Gыентыкка кереш с_зд‰.
Fыентыкка ике дист‰г‰ якын авторныS ‰с‰рл‰ре тупланган, алар арасында Акбаш авылында туып-_ск‰н авылдашыбыз Айрат МурзыевныS да шигырьл‰ре бар. Шул Gыентыкка керг‰н ‰с‰рл‰ренд‰ д‰ аныS туган ягын, балачагын сагынуы чагыла.
Авылым...
Мин яратам авылымныS
Нарат k‰м каеннарын.
Каен-кызлар арасында
Онтыла кайгыларым.
Шомырт бел‰н Gил‰кл‰ре
К_Sелем‰ бик якын –
Горурлыгы, матурлыгы
Газиз туган ягымныS.
Балачак аланы
Гомерлекк‰ - м‰Sге ист‰ калыр
Яшел алан, ике ак каен.
Берг‰л‰шеп, дуслар, сезнеS бел‰н
Кил‰ идек шунда яз саен.
Килмибез без х‰зер ул аланга,
Fыелмыйбыз берг‰яз саен.
Безне сагнып шаулый язгы Gилд‰
Аландагы ике ак каен.
3. Йомгаклау.
€йе, туган якныS табигатен‰, аныS яшел урманнарына, борылмалы елгаларына, челтер‰п аккан чишм‰л‰рен‰ багышлап халкыбыз нинди ген‰ Gырлар чыгармаган да ‰с‰рл‰р язмаган.Чыннан да, табигать кочагында булганда без б™тен м‰ш‰катьл‰рне онытып, табигать матурлыгына хозурланып, тын гына урман шаулавын, кошларныS сихри моSнарын тыSлыйбыз. БезнеS авылдашыбыз Айрат Фаиз улы да - шул сихри д™нGяга гашыйк кеше:
Тургай
З‰Sг‰р к_кт‰ сайрый-сайрый,
Бер н‰ни кош талпына.
Й™р‰к Gырын багышлый ул
Тырыш хезм‰т халкына.
И мактыйсы кил‰ аныS
ИгенченеS хезм‰тен.
Баш очында гына сайрап,
€йт‰ аSа р‰хм‰тен.
Туган Gир, туган туфрак, туган нигез... Бу тир‰н м‰гън‰ле т™шенч‰л‰р k‰ркем ™чен изге k‰м кадерле н‰рс‰л‰рне аSлата. Кеше кайда гына булмасын,
нинди ген‰ урыннарны к_реп сокланмасын, аныS к_Sелен k‰рвакыт газиз Gире,
туган нигезе _зен‰ тарта. Биред‰ аныS ‰ти-‰нисе гомер ит‰, н‰селд‰ш
туганнары яши, ерак бабаларыныS каберл‰ре, аларныS ист‰лекл‰ре саклана.
Туган Gиребезне, авылыбызны, анда туып-_ск‰н талантлы кешел‰ребезнеS иGатын ™йр‰ник, алар бел‰н горурланып яшик!
4. Кулланылган ‰д‰бият:
1) Ганд‰либ‰ Ажгихина. “Баланнар тагын ™лгерг‰н”. Барда, 2001.
2) Удмуртия китап н‰шрияте. “Язмышлар авазы”. Ижау, 1997.
3) М‰ггут Имашев. “Туган ягым каеннары”. Барда, 1995.
4)“ТаS” газетасы. 22 январь, 2003 ел.
5) “Туган як” газетасы. №1, 2008 ел.
Конкурс исследовательских работ учащихся
в области социально-гуманитарных наук (Татарская литература)
Направление
литературное краеведение
Тема работы: “Туган ягыма м‰х‰бб‰т
Чагыла Gырларымда”.
Автор работы:
Кильдебаева Ильзира,
МБОУ «Акбашевская основная
общеобразовательная школа»,
9 класс
Руководитель работы:
Кильдебаева Самига Самиковна
МБОУ «Акбашевская основная
общеобразовательная школа»
учитель татарского языка
и литературы
Акбаш, 2014
РЕГИСТРАЦИОННАЯ КАРТОЧКА УЧАСТНИКА
конкурса исследовательских работ учащихся
Фамилия Кильдебаева имя Ильзира __
отчество Фирдаусовна дата рождения: 30.03.1998г. __
(число, месяц, год)
направление литературное краеведение __
секция __
(заполняется при регистрации)
полное наименование образовательного учреждения (согласно Уставу):
МБОУ «Акбашевская основная общеобразовательная школа» __
Класс 9 __
*документ, удостоверяющий личность (паспорт или свидетельство о рождении): паспорт серия 5711 номер 837681 код подразделения 590-012___
когда выдан: 14.04.2012г. __
кем выдан: Отделением УФМС России по Пермскому краю в Бардымском___ районе _______
место рождения: Пермский край, г.Чайковский _______
страховое (пенсионное) свидетельство: __
ИНН: 594489832560 __
адрес постоянного места жительства: 618157 Пермский край, Бардымский район, ул.Заречная, 9 ______________________
мобильный телефон: 8 9519408512 __
домашний телефон: 55-4-09 __
контактный телефон родителей: 55-4-09 __
фамилия, имя, отчество родителей: Кильдебаев Фирдаус Минзянович,_______ Кильдебаева Гульсара Расимзяновна __
фамилия, имя, отчество, место работы, должность, ученая степень
руководителя (полностью): Кильдебаева Самига Самиковна, МБОУ «Акбашевская основная общеобразовательная школа», учитель татарского языка и литературы ____________
фамилия, имя, отчество, место работы, должность, ученая степень
консультанта (полностью): __
Личная подпись:
Директор школы: Садыева Н.М.
13 PAGE \* MERGEFORMAT 141915
Рисунок (2)15