ОЙЫН АР?ЫЛЫ 5-6 ЖАСТА?Ы БАЛАЛАРДЫ? ОЙЛАУ ?АБІЛЕТІН ДАМЫТУ

ОЙЫН АРJЫЛЫ 5-6 ЖАСТАBЫ БАЛАЛАРДЫR ОЙЛАУ JАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Егемен еліміздіS келешегі _шін дені сау, рухы биік жеке тaлCаны мектепке дейінгі кезеSнен Kалыптастыру б_гінгі таSCы ™зекті м‰селелері болып отыр. Б_гінгі мектеп KабырCасында ж_рген оKушылар еліміздіS ертеSі, aлтымыздыS болашаCы екені даусыз. БаланыS аKыл-ойын ж_йелеу, ойлау, Kабілетін жетілдіру, д‰лдікке _йрету, шындыKKа т‰рбиелеу маKсатында сауатылыKKа баулу-б_гінгі к_н талабы.
JазаKстан РеспубликасыныS президенті Н.€. НазарбаевтыS JазаKстан халыKына “ЖаSа ‰лемдегі жаSа JазаKстан” атты ЖолдауыныS 17-18 баCытында б_кіл еліміз бойынша ‰лемдік стандарттар деSгейінде сапалы білім беру Kызметін к™рсетуге Kол жеткізу керектігін аныKтап айтKан.
JазаKстан РеспубликасыныS «Білім туралы» ЗаSында: «Білім беру ж_йесініS басты міндеттерініS бірі: жеке адамныS шыCармашылыK, рухани ж‰не к_ш Kуат м_мкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты ™мір салтыныS берік негіздерін Kалыптастыру, даралыKты дамыту _шін жаCдай жасау арKылы ой-™рісін байыту»-деп атап к™рсетілген. Осы міндетке с‰йкес баланыS ой-™рісін дамытып, алCан білімдерін ™з т‰жірибесінде жаSа жаCдайларда Kолдану біліктілігі мен шыCармашылыK іс-‰рекетке т_се алатын тaлCа KалыптастырудыS бірден-бір жолы мектепке дейінгі даярлыK сыныптарында басталатынын іс-т‰жірибе д‰леледеп отыр.
Білім беру саласыныS басты міндеті – 2010 жылCа дейінгі білім беруді дамыту ж™ніндегі мемлекеттік баCдарламаны орындай отырып, осы саланыS сапалы Kызмет к™рсету аясын кеSейту керек деген.
А. Jaнанбаев «Ойын ойлап, ‰н салмай, ™сер бала болар ма?» деп айтKандай, бала ™мірінде ойын ерекше орын алады. Бала ™мірді, KоршаCан ортаны тануы, еSбекке Kатысуы, психологиялыK ерекшеліктері ойын арKылы Kалыптасады.
Ойын технологиясы дегеніміз- дидактикалыK маKсат ойын міндеттері формасында Kойылады ж‰не т.б. ж_зеге асады
Ойын – адам баласы дамуыныS еS жоCарCы сатысы.
Ойын – адам баласыныS ™сіп-™нуіндегі еS таза рухани к™рінісі.Ол шынай ™мірдіS жарKын келбеті, ішкі Kазынасы. СондыKтан да ойын Kуаныш, еркіндік, KaштарлыK беру _шін Kажет.
БалаCа таSдалCан ойын немесе білім аKылына лайыKты, талабын шабыттандыратындай, ойын оятарлыK, іскерлігін дамытарлыKтай бастаCан істіS н‰тижесіне жетуге тырысарлыKтай н‰рлі болуы тиіс. Мысалы: «СанамаK» ойыны санау арKылы aйKастарын атау. «МысыK пен торCайлар». «К™ршісін тап», «Jай ‰ріп » т.б ‰н, бейнелеу, Kaрастыру, жапсыру, би ™нерлерін Kатыстыра отырып, ‰н сабаCында есту, бейнелеу ™нерінде к™ру, ойлау Kабілеттерін дамыту оCан зейін аудару, балалардыS ой ™рісін дамытамын. Осыдан жеке тaлCа ортаCа _йреніп Kалыптаса бастайды. Ойын-сабаK, ойын–жаттыCулар сергіту ойындары, барлыCы балалардыS жан-жаKты дамуына, Kызмет етеді. Зерттеуші А.М. МатюшкинніS ойынша “Білім – ойлаудыS бастапKы т_рткісі, негізгі Kaралы ж‰не соSCы н‰тижесі”.
Ойлау дегеніміз - шындыK д_ниеніS адам миында бейнеленуі болып табылады. Д_ниеніS танып-білудіS жолы - білмеуден білуге Kарай, д‰л емес толымсыз білімнен д‰лде толыK білуге Kарай ™ту жолы.
Психологтар А.А.Смирнов, Ю.А.Самарин ж_ргізген зерттеулері бойынша мектепке дейінгі даярлыK топ шаCында бала еS алCаш ™зімен KоршаCан орта арасындаCы карым-Kатынасты саналы т_рде меSгереді мектепке дейінгі даярлыK топ KоCамдыK Kарым-Kатынас туралы т_сінік ала бастайды. Jазіргі заманCы т‰рбие ж_йесінде, балалыK шаKтыS 5-6 жасKа дейінгі кезеSін Kамтиды. Кей балалардыS оKуCа нед‰уір м_мкіншілігі бар. Себебі олардыS интеллектісі Kарапайым ой операциясы д‰режесінде кездеседі - деген Ж.ПиаженніS пікірі дaрыс болCанымен, Kазірде бaрын аSCарып к™рмеген Kабілеті бар екені аныKталып отыр.
Ойлау – баланыS таным ‰рекетініS еS жоCары т_рі.Ойлау арKылы оKушылар к™зге к™рінбейтін заттар мен KaбылыстардыS арасындаCы к_рделі себептік байланыстарды заSдылыKтарды aCады. Ойлау дегеніміз – Kойылатын міндеттіS мазмaны мен типіне Kарай іріктелген білім мен жaмыс жасау. К.Д. УшинскийдіS с™зімен айтKанда: “Кімде-кім оKушыныS тіл Kабілетін дамытKысы келсе, еS алдымен оныS ой Kабілетін дамытуы тиіс”.
М.Жaмабаев балалардыS ойлауын дамыту туралы былай деген: “Ойлауды ™ркендету жолдары. Ойлау - жанныS ™те бір Kиын, тереS ісі”.
Ойын – оKыту Kaралы болып табылады.
J. ЖарыKбаев: Ойын – бала ‰рекетініS негізгі т_рі. Ойын арKылы адам баласыныS белгілі бір буыны KоCамдыK т‰жірибені меSгереді, ™здерініS психикалыK ерекшеліктерін Kалыптастырады
ШыCыстыS aлы ойшылы €бу Насыр €л-Фараби ™зініS «БаKыт жолында» атты философиялыK шыCармасында адамныS танымын дамыту арKылы Cана оны баKыт жолына жетуге болатындыCына тоKталса, aлы Абай ™зініS 43-Kара с™зінде баланыS танымын алCашKы к_ннен бастап дамытпаса, оныS ™зі із-т_ссіз жоCалып, жойылып кететінін айтады: АCартушы aстаз Ы.Алтынсарин ™зініS к™птеген еSбектерінде таным ‰рекетініS негізгі-оKу, білім деп тaжырымдайды.
БаланыS танымын алCашKы к_ннен бастап дамыту Kaралы да, балада оKу мен білімніS, т‰рбиеніS негізін Kалыптастыратын да-ойын ‰рекеті болып саналады.
5-6 жасар балалардыS KолыныS бaлшыK еттері мен саусаKтарыныS ‰лсіздігі, олардыS арасындаCы моторикасы (Kарым-Kатынас _йлесімділігі, орамдыCы мен KиялыныS шапшаSдыCы) жоCары деSгейде дамыCан Kарапайым математикалыK т_сініктерін таныстыру барысында оKу _рдісін aйымдастырудыS негізгі т_рі- ойын. €р ойын ™зіне тиісті _ш маKсатта, яCни білімділік, т‰рбиелік, дамытушылыK баCытында. Ойын aйымдастыру т_рлерін, ‰діс-т‰сілдердіS технологиясын т‰рбиешініS ™зі таSдайды.
Jай Cалымды алсаK та, ™здерініS ойын туралы еSбектерінде: «Ойын баланыS жетекші ‰рекеті» деген сипаттама береді, ™йткені ойын баланы аKыл ой жаCынан да, дене жаCынан да алCа жетелеп, дамытады, баланыS ойын ™рбітіп бойын ™сіреді.
М. Жaмабаев «Педагогика» еSбегінде балаларCа рухани т‰рбие берудіS жолдары мен ‰дістерін к™рсетумен Kатар KоршаCан д_ниені KабылдауCа жан к™ріністерін (есту, сипап сезу, иіскеу, татып к™ру, ес, Kиял, ойлау, тілін , Kабылдау дамыту) бірлікте дамытудыS маSызы жайында Kaнды пікірлер айтып, ой т_йіндерін тaжырымдаCан. «БалалыKтыS Kанына-ойын азыK» - деп халыK бекер айтпаCан ойын ата-бабалар заманынан бері мазмaн жаCынан толысып, дамып, д‰ст_рлі жалCасып ж‰не дамып жетіліп келеді.












1-кесте Ойын т_рлері
Психолог Л.С. Выготский «€р баланыS ™зініS деSгейі болатындай ‰р балаCа берілетін тапсырманыS к™лемі оныS деSгейіне лайыKтап беріледі. €р баланы ™зініS даму деSгейінде жетілдіру керек»-деді.
А.С. МакаренконыS айтуынша ойында баланыS физикалыK, психологиялыK KасиеттерініS сапалары да ™згеріп отырады. Ойын баланыS сабаKKа ынтасын аудартуCа к™Sіл KойCызуCа, сондай-аK Kабылдауын жеSілдетуге білімді толыK игеруіне к™мектеседі.
«Ойын мектеп жасына дейінгі баланыS дене бітімініS негізгі тaтKасы болуы тиіс»-деп жазды Е.А. Аркин.
Осы заманCы педагогикалыK зерттеулер бойынша баланыS ойыны еS алдымен ™зініS Kатар Kaрбыларымен, ата-аналары ж‰не ™зге адамдармен Kарым-Kатынас жасаудыS Kуатты Kaралы саналатын болса, ойын ‰рекеті баланыS танымдыK-психикалыK процестерін KарKынды дамыту болып табылады.
«Баланы ойын ™сіреді» деген халKымызCа кеS тараCан KаCидаCа с_йенсек, Kимылдарын дамыту маSызды болады. ХалKымыз ойындарды тек балаларды алдандыру, к™Sілін к™теру ‰дісі деп Kарамай, жас ерекшелігіне сай олардыS к™зKарастарын, мінез-KaлKын Kалыптастыру Kaралы деп ерекше баCалаCан. Ойын балаларды aйымшылдыKKа _йретеді. Мектепалды балаларын дамытып, ™сіретін ‰рі т‰рбиелейтін негізгі іс-‰рекет осы ойын ‰рекеті болып табылады.. Ойын ешKашан да дамудыS бір сатысына жеткенде тоKтап Kалмайды, Kайта уаKыт ™ткен сайын жетіле т_седі.
€дебиеттер тізімі
1. Садуова Ж.Н. ЖаSа педагогикалыK технологиялар арKылы болашаK мaCалімдердіS к‰сіби баCытттылыCын Kалыптастыру: педагогика CылымдарыныS кандидаты Cылыми д‰режесін алу _шін дайындалCан диссертацияныS автореферат. Т_ркістан б.ж., 2008-3-4 б
2. Егенисова А.J. Мектепалды даярлыK топ балаларыныS ойын арKылы ойлау Kабілетін дамыту.\\ Бастауыш мектеп. 2008. №5. Б. 21-24
3. БазарCалиева B. Мектеп жасына дейінгі балалардыS аKыл-ой белсенділігін жетілдіруде оригамидіS тиімділігі \\ Отбасы ж‰не балабаKша 2006 №1 Б. 22-23.
4. JaдайKaлaлы B. Мектеп балаларыныS ойындары \\ JазаKстан мектебі
2000 № 2 Б.70-72

























Ойын
т_рлері

Сюжетті бейнелі рольдік ойындар

ДидактикалыK
ойындар

ШыCармашылыK
ойындар



Jимылды ойындар

JазаKтыS aлттыK ойындар

БасKа халыKтардыS
ойындары



15