Ныхасы тем?: «Л?джы ном зынаргъ ?м? кадджын у» (?мбисонд).

Ныхасы темж: «Лжджы ном зынаргъ жмж кадджын у» (жмбисонд).
Грамматикон темж: Мивдисжг (рацыд жрмжг бафидар кжнын).
Урочы нысан:
1. Сывжллжтты зонындзинждтж ныффидар кжнын мивдисжгжй, рацыд жрмжгжй.
2. Аджймаг йж номжн йжхжджг кадгжнжг кжй у, уый раргом кжнын.
3.Ныхасы ржзтыл бакусын
Урочы эпиграф:
Лжджы фарн зжххы цард йж ужхсчытыл уромы,
Лжджы ном дунейжн – йж ныфс жмж йж уарзт,
Хостыхъоты Зинж

Ном жвзаджы хай у, уымжн жмж уый джр дзырд у. Аджймаджы нжмттж джр жвзагзонынады хауынц лексикжмж, хонынц сж «антропонимтж». Антропоним аржзт у дыууж бердзенаг дзырджй: «антропос» амоны аджймаг, «онима» - та ном. Антропонимтжм хауынц жрмжст хи нжмттж нж, фжлж фжсномыгтж, мыггжгтж джр.
Уждж лжджы ном зынаргъ жмж кадджын кжй у, уый у абон нж урочы ныхасы темж. Нж грамматикон темж та уын уыци-уыцийы хуызы зжгъдзынжн, чи йж базона уымжн иу балл бафтаудзынжн йж бжржггжнжнмж.
Фжйнжгыл:
Архайд жмж ми жвдисын,
Мжнжн у алкждджр мж хжс,
Зивжг кжнын жз нж зонын,
Джн сымахжн коммжгжс.
(Мивдисжг).
- Раст у, уждж абон нж урочы дзурдзыстжм тынг асхсджиаг, тынг хъжздыг ныхасы хай мивдисжгыл. Уырыссагау та куыд хуыйны?
Зындгонд уырыссаг поэт Пушкин дзырдта « Глаголом жечь сердца людей».
«Глаголить» рагон уырыссаг жвзагыл нысан кжны говорить, дзурын.
- Фыссжм абоны нымжц жмж нж урочы темж. Цжмжй нж куыст ржвдзджр ацжуа, уый тыххжй кусдзыстжм текстыл.
Текст 1-аг.
Ном жвзаджы хай у, уымжн жмж уый джр дзырд у. Жнж номжй ничи у. Ном вжййы хорз лжгжн джр жмж ницжйагжн джр. Алкжмжн джр – иу ном, кжд жнж аргъ у, жмж йж агурын нж хъжуы, уждджр.
Ном, дам, фжкжсынмж у. Афтж-иу дзырдтой нж фыджлтж. Фжлж уый бынтон раст нжу. Номжн стыр нысаниужг ис аджмы царды. Не стыр поэт Къоста йжхжджг нал ис, фжлж йж ном цжры не 'хсжн.
Ном аджймаджы сжйраг минжвары хуызжн у. Гъе уымжн фжзжгъынц, уымжн йж ном хъуыстгонд у, зжгъгж. Аджймаг йжхжджг нж, йж ном у хъуыстгонд.
Хорз лжгжн йж ном цжры йж амжлжты фжстж джр. Къоста жнжхъуаджы куы нж загъта: «Мжрдты дын хай уыдзжн дзжнжтжй, ужлжуыл баззайдзжн дж ном».
Куыд диссаг у; аджймаг нал ис, фжлж йж ном цжры не'хсжн. Цжры сжджгай, мингай азты
(Гжбжраты Н .)
- Чи у Гжбжраты Никъала?
Хжслжвжрдтж:
1. Цжуыл дзуры ацы текст? Цжуыл нж ахуыр кжны?
- Аджймаг йж хъуыдджгтжй ном кжны йжхицжн.
2. Тексты ржнхъытжй уж зжрджмж тынгджр кжцытж фжцыдысты? Цжмжн?
- Хорз лжгжн йж ном цжры йж амжлжты фжстж джр.

3. Ссарут тексты фжстаг абзацы мивдисджытж, сбжржг сын кжнут сж цжсгом, нымжц жмж афон.
- нал ис – 3 ц. иу.н., ив. аф.
- цжры – зц иу.н, н.аф.
Жмдзжвгж «Ном» кжсы скъоладзау.
- Мивдисжг цы хонжм, цал зджхжны йын ис? Цавжр архайд жвдисы?
2-аг текст
Ирон тауржгъмж гжсгж аджмы нжмттж кжд фжзындысты, уый базонын. (Скъоладзау кжсы тауржгъ)
Хуыцау куы федта, аджм зжххыл сбирж сты, ужд сж сфжнд кодта къордтыл ныддихтж кжнын, цжмжй хжларжй цжрой, кжрждзи хуызджр жмбарой. Саржзта номхыгъд жмж уымж гжсгж аджмжн лжвжрдта нжмттж: уырыссжгтж, немыцжгтж, сомихжгтж, французжгтж, грекъжгтж. Аджмжн кжрон нал уыди - абонжй фжстжмж сжм нжмттжй дзурдзысты!
Фжстжмж зджхгжйж, Хуыцаужн йж размж фжци иу гыццыл аджмы къорд.
- Хуыцау, ном нын ратт, ма джумж куы ’нхъжлмж кастыстжм.
- Сымах цыджр талынг аджм стут, кжм уыдыстут нырмж?! Мж номхыгъды ном нал баззад, ацжут, жмж уж, чи зоны, исчи йжхимж бауадза, - уыди Хуыцауы дзуапп.
Жмж фжцжуынц жнжном аджм жнкъард жмж сжргуыбыржй. Бирж фжзылдысты бжстжтыл, бирж фыджбжттж бавзжрстой, фжлж сж йжхимж ничи бауагъта. Афждзы фжстж жнжном аджм тынг ныллжгъзтж кодтой:
- Хуыцау, ном нын радт, жнж номжй тынг зын у з
·жххыл.
Жмж сын Хуыцау цавжрджр ном радта.
Афтж алы аджмжн джр ис ном, алы аджм джр дзурынц с маджлон жвзагыл. Жмж дж маджлон жвзаг куы нж зонай, ужд джм цы номжй дзурдзысты?
(Тауржгъмж гжсгж)
Хжслжвжрдтж текстмж:
1.Цавжр у йж хуызмж гжсгж ацы текст?
- тауржгъон, ис дзы мивдис
2. Цжмжй бжржг у ?
- Цаутж кжрждзийы ивынц
3. Цал абзацжй аржзт у текст?
- Текст аржз у 5 абзацжй
4. Цжуыл цжуы ныхас 1,2,3,4,5 абзацы?
5. Куыд хицжн кжнын хъжуы кжрждзийж абзацтж?
6. Дыккаг абзацжй мивдисджытж зджхжнтжм гжсгж хицжн къордтжй ныффыссут
7. Жртыккаг абзацжй рафыссут мивдисджытж разжфтуантимж.
8. Равзарут морфемикон жгъдаужй: саржзта, сжргуыбыржй,номхыгъд, ныддихтж.
9.Ссарут тексты жнгом дзырдбжстытж жмж сж ратжлмац кжнут уырыссаг жвзагмж.
Саразын номхыгъд – составить список
Ныллжгъстж кжнын – умолять
Жнхъжлмж кжсын – ждать
Хатдзжг: ирон жвзаджы вазыгджын мивдисджытж сты, уырыссагау та – хуымжтжг.
Текстжй рафыссут дзырдтж ахжм орфограммжтжм гжсгж:
- джргъвжтин жмхъжлжсонты растфыссынад;
- жмхъжлжсонты ивынад;
- вазыгджын дзырдты растфыссынад;
- Зылангон жмж жзылангон жмхъжлжсонты фембжлд.
Фжйнжгыл:
Мивдисжг дзурын -мж бафтауын разжфтуантж жмж зжгъын куыд фживы дзырды нысаниужг.
- а-дзурын – архайд дзуржджы цуржй ацыд.
- ба-дзурын – миджмж бацыд.
- ра-дзурын – ждджмж .
- с-дзурын – ужлжмж схызт
-ны-дздзурын бынмж зджхт кжй у разжфтуан «ны»-йы фжстж жмхъжлжсон мыр фждывжр вжййы.
- фж-дзурын – дзуржджы цуржй иувжрсырджм.
Ныр та иугыццыл ахъазжм (Музыкж)
Жрмжст мивдисджытжй пайда кжнгжйж юморы хуызы радзурут райсомжй скъоламж куыд фжцжут, уый.
Кълас дихгонд цжуы дыууж къордыл, кжцы къорд дзырдаржхстджр разына уый рамбулдзжн:
- Фехъал джн. Фестадтжн. Ахсадтон. Ахордтон. Акодтон. Фжцжужг джн. Жрбадтжн. Дзуапп радтон.
Хатдзжг:
-Уждж цавжр ныхасы хай у мивдисжг?
- Мивдисжг у тынг хъжздыг жмж рагон ныхасы хай. Зжгъжн ис жмж алы мивдисжг джр у хъуыдыйад.
- Цал зджхжны ис мивдисжгжн?
- Мивдисжгжн ис цыппар зджхжны.
- Цжугж жмж ждзжугж мивдисджыты цжмжй хицжн кжнут кжрждзийж?
- Цжугж мивдисжгжн йж джлбар дзырд дзуапп фжджтты жрмжст дыууж фарстжн Кжй? Цы?
- Равзаржм мивдисжг федта морфологон жвзжрст.
Мивдисжджы морфологон жвзжрсты схемж:
1. Райдайжн формж.
2. Хуымжтжг жви вазыгджын?
3. Жххжст хуыз жви жнжххжст?
4. Цжугж у жви ждзжугж?
5. Кжцы зджхжны ис?
6. Йж афон.
7. Йж цжсгом.
8. Йж нымжц.

Хждзармж куыст Мивдисжытжй пайда кжнгжйж ныффыссут цыбыр сочинени «Уый лжджы ном кадимж хжссы».
Ужлжмхасжн жрмжг урокмж.
- Бакжсжм ма нж урочы эпиграфжн цы жмдзжвгжйы скъуыддзаг райстам уый ржнхъытж дардджр:
Лжджы ном зжххы цард фыдгжнжгжй джр зоны,
Дунейы стыр фыдтж – лжджы номимж баст.
- Куыд жмбарут ацы ныхжстж? Жцжгжйджр уыдис ахжм фыдгжнджытж, сж ном историйы жвзжржн кжмжн баззад, ранымайут ма сж.
Радзурын тауржгъ
Сжрмагонд номжн жхсжнадон царды йж ахадындзинад иттжг егъау у. Дины чингуытжм гжсгж раджы кждджр Хуыцауы фырт Йесо Чырыстийыл гадзрахатжй рацыд къазнадар Иудж Искариот. Уымжн йж гадзрахаты тыххжй Чырыстийы знжгтж бафыстой 30 жвзист жхцайы. Иудж аужй кодта йж зондамонжг, йж ахуыргжнжджы. Ужджй абонмж Иуджйы ном баст уыдис жмж фиджны джр уыдзжн ужййагцъар, гадзрахатимж. Ныр ацы ном, Иудж, жвжрынц жрмжст жлгъаг аджймагыл фжсномыгжн.
(Гуыриаты Тамерлан)

Рагон Бердзены цжржг Геростратмж ницы курдиат уыдис; фжлж уый ницжмж даргжйж, уый сфжнд кодта йж ном аджмы ’хсжн ныууадзын жмж басыгъта Артемиджйы храм;
- Куыд ужм кжсы, цавжр номмж хъуамж тырна аджймаг.












13PAGE 15


13PAGE 14615




Iђ Заголовок 1Iђ Заголовок 2Iђ Заголовок 3Iђ Заголовок 415