Внеклассная разработка на тему Новый год в тувинском языке


«ХАЯА-ХЕРЕЛ СЫЛДЫСТАРЗЫГ, ХОГЛУГ-ОМАК ЧАА ЧЫЛ АМЫР-ЛА, АМЫР!»
Сорулгазы:
  - Уругларнын сагынгыр-тывынгырын сайзырадыры  - Бодун хостуг болгаш культурлуг алдынып билиринге ооредири  -Чараш чуулду унелеп билиринге кижизидери Дерилгези:чечектер, шариктер, Чаа чылга тураскааткан хана-солуннар, уругларга таарышкан ырыларлыг дискилер.
Чорудуу:
1.Киирилде кезээ:
2. 1. моорей «Эн эки байыр чедириишкини»
    2. моорей «Эжинни унелеп                       Эки шынардан                       Белекке бер!»
3. Аянныг номчулга моорейи (Темазы хостуг)
4. «Сетиливис сергек-омак ыры-биле ажыдаал!»
5. моорей «Езулуг дириг амытан»(шарик иштинде саазында бижээн амытанны оттунер)
6. моорей «Угаанныг корукчу»
7. «Билиивисти хынажып      Бирден бир чок маргыжаал!» (Угааныгбайлар моорейи)
8. «Кымдан артык таныттынмас      Кайы башкы оглу, кызыл?» (Костюмнар моорейи)
Шаннаары:
    «Угаан-билиг далайы-ном
     Кымнын оннуул, кымнын эжил?»(Эки оореничилерни шаннаары)
1.Киирилде кезээ:
Каткы-ыры, хаяа-херел сылдыстарзыгЧаа чыл-даа моорлап келдиКырган-ача Соок-Ирей хавын чуктээнКымны мурнай сергээ сургей чоруп олуСоок-Ирей хеймер урууСолун болгаш хоглуг оюн коргузер-дирШупту бистер Чаа чылдыСергек-омак, демниг болуп уткуулунар!
 -Амыр-ла амыр, уруглар! Чаа чыл уткуштур силер бугудегекан кадыкты, чедиишкинниг ооредилгени база чурумнуг, культурлуг болурунарны сеткилим ханызындан кузедим!
 
-Иревис-даа келген боорИдепкейлиг уткуулунарЧараш кызы ХаржыгажыЧанывыска эрип-даа каайн!
 -Соок-Ирей, Соок-Ирей
Солун ирей Соок-Ирей
Катап база чалаалынарКайда бардын Соок-Ирей?
(Уруглар шупту Соок-Ирейни кыйгырып, чалаарлар, келирге мендилежип, кайы-хире келгенин айтырар)
Соок-Ирей ажы-толу
Будун Сибирь долу болгайЫнчангаштын ырлап, самнапМоорейлежип ойнаалынар!
2. 1). моорей «Эн эки байыр чедириишкини»
(Боттарынын кузели-биле ырлап-шулуктеп, азы анаа-даа чугаалаптургаш байыр чедирер)      2). моорей «Эжинни унелеп                        Эки шынардан                        Белекке бер!»
(5-6 киржикчилиг оюнга уруглар саазынга боттарынын эн эки шынарын бижээш, эштеринге белек кылдыр сунар, алган уруг чуу деп бижээнин чугаалаар)
Хоглуг, хуулгаан амытаннарХойге бодун коргузер дээшКаас хевин кедип алганКатап-катап шулуктеп тур!
 3. Аянныг номчулга моорейи (Темазы хостуг)
(Кайы-даа темага шулуктерни аянныг чугалаар)
Чайынналган Чаа чыл-дааЧалатпайн чедип келдиЧанывысче чоошулаашЧараш ырдан сонненер-ле!
4. «Сеткиливис сергек-омак ыры-биле ажыдаал!»
(Уруглар сеткилинге кирген, чараш ырыларын  кууседирлер)
5. моорей «Езулуг дириг амытан»( 5-6 хире уруглар шарик иштинде саазында бижээн амытанны оттунер)
Корукчу кыс, оол турбайнКоску кылдыр мурнунче унАйтырыгга дурген харыылаашАмданныг белектен ал!
6. моорей «Угаанныг корукчу»
1. Алдын холдун ортузундаОйнап, салдаан одуректиАнай-оолдун хеймер оглуАдып алгаш чоруй барды (илбек)
2. Уттуптарымга-даа могаттынмасХорадавас, хомудавасЭн-не шынчы эжим (холеге)
3. Коорге козулбес                                Тударга туттунмасИмир кара моге (хат)
 
4.Дендии куштугДевиденчиг уннуг (динмирээшкин)
5. Кара-Холден суг иштиХарлыг черже орук ундурду (демир-ужук)
6.Ажар арттыгАдар октугОн ийи оолдугОн беш харлыгЧангыс чанчынныгШынап шыйыглыг (четкизи, хол бомбуу, 6-6 ойнакчылар,15 санныг, шииткекчи, ойнаар шолунун шыйыы)
7.Чангыс чаак сая диштиг (щетка)
8. Каарган биле сааскан ужуп келгеш, чагы бажынга хондулар. Оон демги каарган, сааскан ужа бергеннер. Ам ында чуу чыдып калган-дыр? (биле)
7. «Билиивисти хынажып      Бирден бир чок маргыжаал!» (Угааныгбайлар моорейи)
1. Чер биле дээрнин аразында кандыг оран барыл?(ортаа оран)
2. Хунну чуге, кымга домейлээрил, чуге?(авага)
3. Делегейде эн угаанныг амытан?(кижи)
4. Черге эн чоок планета?(хун)
5. Бир дугаар херээжен космонавт?(Валентина Терешкова)
6. Эн-не дедир азырал дириг амытан?(элчиген)
7. Делегейде эн узун хем? (Нил)
8. Эн ханы хол?(Байкал)
9.Эн улуг кулактыг дириг амытан?(чаан)
10.Делегейде эн улуг хову?(Сахара)
11. Куруненин эн кол хоойлу-дуруму?(конституция)
12. Делегейде эн чараш, эргим чер-чурт?(Тыва)
8. «Кымдан артык таныттынмас      Кайы башкы оглу, кызыл?» (Костюмнар моорейи, кеттинген уругларны шаннап-мактаары)
Шаннаары:
    «Угаан-билиг далайы-ном
     Кымнын оннуул, кымнын эжил?»(Эки оореникчилерни шаннаары)
-Оюн-моорейивис адакталды, база катап Чаа чыл-биле байырым чедирбишаан, эки ооредилгелиг, оскелерге улегерлиг уш дугаар школанын оореникчилери болуруна