Урок крымскотатарского языка.Бекир Чобан-заде.Балалыкъ девири

Мевзу: Балалыкъ девири. Бекир Чобан – заденинъ омюр ве яратыджылыкъ
ёлу.
Дерснинъ макъсады: Буюк алим ве шаирнинъ шахсиети эсасында талебелернинъ табиатыны шекиллендирюв; талебелерде раим, мераметлик дуйгъуларыны ашлав, оларда ичтимаий зулумгъа нефрет догъурув; озь фикирини ифаделев къабилиетини инкишаф эттитрмек.
Дерс донатылувы: шаирнинъ портрети, балалыкъ девирни акс эттирген ресимлер, диаграмма Вена, эпитетлер, джедвель «Шартлы бельгилер»
Талебелер 2 такъымгъа болюнелер: I – «Ал къушакъ», II – «Боз къалпакъ».
Тахтада язылгъан:
Декабрьнинъ йигирмиси
Балалыкъ девири.БекирЧобан – заденинъ омюр
ве яратыджылыкъ ёлу
(1893-1939)
…Не мырза бар союнда,
не айтувлы бир бай,
Бабам бир чобан,
анам «Зайдабай»!...
Дерснинъ кетишаты:
1.Тешкилий дакъкъа.
Селямлашув.
Оджа:
- Мерабанъыз, урьметли балалар!
Микрофон методы
Балалар озь акъкъында айталар ве тахтада язылгъан сыфатлардан озьлерине ляйыкъ олгъанларыны айталар.
Сыфатлар: севимли , эдепли, эмексевер, кулерюзь, адалетли, муляйим , инсаниетли, назик, чебер .-Чокъ сагъ олунъыз.
2.Янъы мевзу устюнде иш.1). Дерснинъ мевзусы илян этиле.
Талебелер мевзугъа эсасланып, дерснинъ макъсадларыны айталар.
2). Оджа:
- Балалар,бугунь биз сизлернен къырымтатар шаири ве языджы БекирЧобан-заденинъ алы ве иджады акъкъында лаф этеджекмиз. Дефтерлеринъизни ачынъыз ве язынъыз.
Декабрьнинъ йигирмиси
Балалыкъ девири. БекирЧобан-заденинъ
омюр ве яратыджылыкъ ёлу .3).Эпиграф окъула.Оджа: Бу сёзлерден не анъладынъыз?4). Вазифе 1
- Балалар , бугунь биз сизлернен Б.Чобан-заденинъ аяты ве такъдири акъкъында лаф этеджекмиз. Япрачыкъларда Бекир Чобан-заденинъ терджимеи алы язылгъан. Эки дакъкъа ичинде метинни окъуп чыкъынъыз.
- Талебелер «БекирЧобан-заде» метинини окъуйлар .
5). Эдебий диктант .
Вазифе: суаллерге джевап беринъиз.
Оджа пек къыскъа ( 1 сёзнен , сёз бирикмесинен тахтанынъ ярысына яза , тенкъид этильмей)
1. Бекир Чобан – заде не вакъыт догъды?
2. Насыл койде догъды?
3. Балалыгъы насыл кечти?
4. Ана-бабасы кимге чалыша эдилер?
5. Бабасы ким эди?
6. Анасы не япа эди?
7. Ана-бабасы неге инана эдилер?
8. Бекирнинъ тыш корюниши?
9. Ильк тасилини кимден алды?
10. Байрамларда анасы Бекирни насыл кийиндире эди?
11. Бекир анасыны насыл севе?
Тахтада языла
1893с. майыс 15
Аргъын коюнде
Факъырлыкъта
Шорбаджыларгъа
Бабасы-чобан
Анасы байларнынъ чамащырларыны юва
Бахытлы келеджегине
Къувурчыкъ сачлы, кулерюзьлю
Анасындан
Гузель кийиндире эди
Пек севе эди
- Яхшы, балалар. Пек яхшы джеваплар къайтардынъыз.
6). Вазифе2.
Бугунъ,балалар, Б.Чобан-заденинъ «Догъдым бир эвде» шииринен таныш оладжакъмыз.
Дефтерлерде шиирнинъ ады языла.
А). Лугъат иши
керья – токъума тезьясы
кетен - эвде токъулгъан кумаш
сачакъ - пускуль
арттырмай – чокълаштырмай.
Оджа сезлерни окъуй, талебелер текрарлайлар.
Раатлыкъ дакъкъасы.
Б). Оджа шиирни окъуй.
- Сизнинъ фикиринъиздже, лирик къараман насыл?
Дефтерлеринъизге лирик къараманнынъ табиат чизгилерни язынъыз?
Ярдым: Шиирни къысымларгъа болип, планыны сызынъыз.
1.Шиирни 4 сатыры окъула.
- Бу парчада не акъкъында языла?
- Бала насыл эвде догъды?
2. Ресимнен чалышув.

Басыкъ, дым, къараныкъ, тепеси чамур. Пенджерелери – кучук, ерге якъын. Къапулары зорнен тура, аралыгъы бар, сувукъ кире. Эвнинъ дамында тешиги бар. Ягъмур ягъса, эвлерине сув кире. Дамы кераметнен япылгъан, керамети сынгъан.
- Бу къысымны насыл адландырмакъ мумкюн?
3. Шиирнинъ 6 сатыры окъула.
- Шаир къорантанынъ агъыр талийини насыл тасвирлей?
- Бу къысымны насыл адландырмакъ мумкюн?
4. Шиирнинъ 21 сатыры окъула.
- Бекирнинъ анасы нени къайгъыра?
- Бу къысымны насыл адландырмакъ мумкюн?
5. Шиирнинъ сонъки 2 сатыры окъула.
- Бала анасына олгъан севгисини насыл косьтере?
- Бу къысымны насыл адландырмакъ мумкюн.

7). План тизюв.
1.Факъыр къорантада догъув.
2. Мушкюль балалыкъ.
3. Ярыкъ келеджегине инанув.
4. Анасына севгиси.
Экишер чалышув.
Талебелер эдебий къараманнынъ характеристикасы (тахминий планынен чалышалар)
Эдебий къараманннынъ характеристикасы
1.Шиирде лирик къараман ким?
2.Лирик къараманнынъ чизгилери:
А). Насыл къорантада догъды?
Б). Насыл эвде яшады?
В). Къыяфети(корюниши).
Г). Ана-бабагъа севгиси.
Д). Онынъ мерагъы.
Е). Бабасынынъ зенааты.
Ж). Байрамларгъа урьмети.
З).Къарамангъа нисбетен муэллифнинъ позициясы.
Вазифе 3
Экишер чалышув: бири – биринъизнен субетлешип, бильген малюматларынъызны музакере этинъиз. Озь малюматларынъызгъа эшиткен малюматларынъызны къошунъыз.
Вазифе 4 Малюматны умумийлештирюв: экишер чалышкъан талебелер янъы эшиткен малюматны айталар . (Оджа тахтанынъ 2 ярысына бу малюматны яза, музакере эте. Талебелер озь малюматларны тюзетелер.)

Лирик къараманнынъ чизгилери
1.Шаир.
а) фукъаре къорантада догъды;
б) басыкъ, къараныкъ эвде ящады;
в) къурчыкъ сачлы, гузель козю, къалем киби къашчыгъы;
г) ана – бабасыны севе;
д) байрамларны севе, яйляларны севе;
е) Бабасы – чобан.
ж) Байрамларны урьмет эте.
з) Муэллиф къараманны севе
Вазифе 5 Такъымларнен чалышув
Бельгилер иле окъув
Метинни окъунъыз (Метин Б.Чобан - заде), бельгилер къоюнъыз.
V – билем
-- - шубеленем
+ - янъы малюмат
? - зияде бильмек истейим.
Вазифе 6 Бекир Чобан-заде насыл адам эди? (Талебелернен коллектив музакере этмек. Тахтада ве дефтерге къыскъа шекильде язмакъ).
Б. Чобан – заде фукъаре къорантада догъды.
Бабасы ве анасы шорбаджыларгъа чалыша эдилер.
Бабасы – чобан, анасы байларнынъ чамашырларыны юва.
Ана – бабасы Бекирнинъ бахытлы келеджегине инана эдилер.
Къувурчыкъ сачлы, кулерюзьлю бала.
Анасындан ильк тасилини алгъан.
Байрамларда гузель кийине эди.
Анасыны пек севе эди.
Вазифе 7. Диаграма Вена боюнджа чалышув.
Лирик
къараман-
нынъ
эсас
чизгилери
Бекир Чобан-
Умумий заденинъ
чизгилери эсас
чизгилери


Вазифе 8. Бедий эсерни окъумакъ ичюн, оны насыл окъумакъ керек?
(Бедий эсер – языджы фаалиетининъ нетиджеси, мында метиннинъ эр бир парчасы муим, языджынынъ иджадыны, терджимеиалыны, яшагъан девирнинъ хусусиетлерини бильмек керек).
Рефлексив:
- Биз бугунъ кимнинъ яратыджылыгъыны огрендик?
- Насыл шаирнен таныш олдыкъ?
- Биз дерсте не яптыкъ?
Дерснинъ ёкюнленюви.
- Балалар, фааль чалыштынъыз, ана тилимизни огренмеге тырышкъанынъызны анъладым. Сагъ олунъыз! Дерсте яхшы баалар къазандынъыз. Сагълыкънен къалынъыз!