Сочинени по башкирскому языку на тему Акмулла — яктылык йырсы?ы
АI Cына д‰ресем бар Qыш ваQытты,
Китап Qарау C‰I‰тебеI буш ваQытта.
БеII‰н д‰ белем ишеге бикл‰нг‰не юQ,
АSлайбыI к‰йеф килг‰н хуш ваQытта.
(185 лет со дня рождения Мифтахетдина Акмуллы,
башкирского поэта - просветителя)
ШаCир Iа к_п ерI‰, йырсы ла к_п,
Тик АQмулла берI‰н - бер бит ул.
БыуаттарIан алып быуаттарCа,
НурIар с‰сеп торор ир бит ул.
Р‰шит Ш‰к_р.
Мин 9 - сы класта _Qыйым. ^I телемде ныQлап ™йр‰нг‰н kайын, телебеIIеS Qимм‰тлеген аSланым. УQытыусыбыI АQмулла тураkында эш иCлан итк‰с, мин Qыуанып риза булдым.
j‰р халыQтыS шундай улдары k‰м QыIIары була, уларIы шул халыQтыS в‰килд‰ре _I т™б‰кт‰ренд‰, _I иленд‰ ген‰ т_гел, б‰лки, сит ерI‰рI‰ л‰ CорурлыQ тойCоkо мен‰н телг‰ ала, уларCа таянып, башQалар ке_ек _к, тыуCан ере k‰м халQы, уныS _тк‰не k‰м б™г™нг™k™ хаQында kис кен‰ л‰ к‰мkенм‰й k‰м тартынмай k_I ‰йт‰ ала.
Ми‰к‰ еренеS й‰мле Дим буйындаCы ТуQkанбай ауылында тыуCан, ауыр тормош юлы _те_г‰ Qарама[тан, саф к_Sелле булып QалCан, белемле булыуIы байлыQ тип kанаCан – яQтылыQ йырсыkы Мифтахетдин Камалетдин улы АQмуллаCа баCышлап инша яIыуыма бик шатмын.
Мифтахетдин АQмулла – _I халQыныS рухи тарихында юйылма[ эI QалдырCан б™й™к ш‰хест‰рIеS береkе. УныS Qабатланма[ яQты kыны халыQ к_Sеленд‰ м‰Sгег‰ уйылып QалCан, халыQ х‰терен‰ алтын х‰рефт‰р мен‰н яIылCан.
Ул башланCыс белемде атаkынан ала, kуSынан м‰Iр‰с‰л‰рI‰ уQыуын дауам ит‰, сит телд‰рIе ™йр‰не_Iе л‰ _Iен‰ маQсат итеп Qуя. АQмулланыS шаCирлыQ k‰л‰те бик ирт‰ уяна. М‰Iр‰с‰л‰ уQыCанда уQ бай ш‰кертт‰рг‰, муллаларCа арнап, т™ртм‰ телле шиCырIар сыCарыуы хаQында и[т‰лект‰р kаQланCан. Л‰кин улар б™т‰kе л‰ беIIеS к™нд‰рг‰ тиклем килеп етм‰г‰н.
АQмулла C_меренеS Iур ™л™ш™н башQорт, QаIаQ донъяkында уQытыусылыQ итеп _тк‰рг‰н. j‰р ерI‰ халыQ уны _I кешеkе итеп QаршылаCан. ШуCа ла уныS ижадында башQортQа башQортса, QаIаQQа QаIаQса булып к_ренг‰н _Iенс‰лект‰р ярылып ята. АQмулланыS башQорттарым тип ™нд‰ше_е л‰, QаIаCым тие_е л‰ берI‰й т‰биCи яSCырай. ШаCир к_п телд‰рIе _Iл‰штерг‰н, C‰р‰п, фарсы, рус телд‰рен д‰ яQшы белг‰н k‰м:
Х‰л етk‰, т™рл™ ф‰нде к_рг‰н яQшы,
Камилдар Qатарына керг‰н яQшы.
Русса уQып Qына т_гел белм‰к,
Х‰л килk‰, французса белг‰н яQшы – тип аS – белемг‰ ™нд‰г‰н. “Уралым” тип т‰_ тапQыр яуCа к_т‰релг‰н Салауаттан kуS “БашQорттарым” тип т‰_ тапQыр туCан халQына м™р‰ж‰C‰т итк‰н АQмулла тормошо k‰м ижады беIIеS ™с™н д‰ ифрат ‰k‰ми‰тле. Салауаттан kуS АQмулла _IенеS ижадын ер тормошон к_рk‰те_г‰, ‰ “фани” донъя кешеkенеS тел‰ген, тойCоkон, уныS аQыл _[ешен k‰м алCа ынтылышын саCылдырыуCа бирг‰н иS Iур шаCир ул.
УQытыусы булараQ, балаларIы _I туCан теленд‰ заманса уQытырCа, т‰рби‰л‰рг‰ тырышQан. ШуCа ду[тары уCа «АQ мулла» тиг‰н исем QушQандар. УныS изге к_Sелле, саф й™р‰кле, Cилемле , k™н‰рле кеше ик‰нен аSлата k‰м был исем уныS фамилияkына ‰йл‰н‰.
МинеSс‰, АQмулла ‰[‰рI‰ре к_п уQыусыларIыS Qуйын д‰фт‰ренд‰ урын алCан тиг‰н фекер тыуа. Б™г™нг™ шарттарIа й‰шт‰р араkында ‰I‰п - ‰хлаQ м‰сь‰л‰л‰ре бик QырQыу торCанда АQмулла ‰[‰рI‰ренеS уQымлы булыуы кил‰с‰гебеIIеS яQты булыуына ишара. Бигер‰к т‰, ижадын ™йр‰нг‰нд‰н kуS, минеS к_Sелемд‰ шундай фекер тыуа: ул ни тураkында Cына яIмаkын, иCтибары k‰р саQ бер н‰м‰г‰ – ‰хлаQ, Cилем, м‰I‰ни‰т м‰сь‰л‰л‰рен‰ Qайтып Qала.
АQмулла дин ‰kелд‰рен‰, наIан муллаларCа k‰м ш‰риC‰т kаCында тороусы, м‰Cриф‰т юлын быуып ятыусы башQа ‰I‰мд‰рг‰ н‰фр‰тен kис й‰шерм‰йенс‰ ‰йт‰. Ул _IенеS б™т‰ ижадын ошо и[келекк‰ й‰бешеп ятыусы муллаларIан к™л™_г‰, бындай кешел‰рIеS, халыQты аCартыу урынына, киреkенс‰, уныS аSын томалауCа Cына булышлыQ ите_ен фашлауCа й_н‰лт‰. Был бигер‰к т‰ шаCирIыS замана муллаларына арнап яIылCан шиCырIарында асыQ к_рен‰:
Bилем k_Iг‰ QолаQ kалып, Qотлау Iа юQ,
Бел‰ тороп, б_т‰н юлCа атлау Iа юQ,
В‰ л‰кин к_Sелд‰ре боIоQ ирI‰р
j‰р кемде хурлауCа бар, маQтауCа юQ.
^I заманыныS улы k‰м шаCиры булараQ, _Iе й‰ш‰г‰н заманда халыQтыS ауыр тормошон, белемг‰ эй‰ булмауын к_реп, бар михн‰т - аIаптар, томаналыQтар наIанлыQтан тип уйлап, халыQты уQырCа, белемле булырCа саQыра. Белем, м‰Cриф‰т юлы мен‰н яQтылыQQа, б‰хетк‰ ирешеп булыр тип уйлай:
БашQорттарым, уQыу к‰р‰к, уQыу к‰р‰к!
АрабыIIа наIандар к_п, уQыу kир‰к.
АSра айыуIан УралдаCы QурQQандай,
Эй, туCандар, наIанлыQтан QурQыу к‰р‰к! – тиг‰н юлдары ми[ал булып тора.
“АQыл” шиCырында кешенеS аQылын данлай, уны баkаларCа саQыра, кешенеS нинд‰й д‰р‰ж‰л‰ булыуCа Qарама[тан, аQылCа эй‰ булыуIы ™[т™н Qуя:
М‰рт‰б‰не тапQандар ауCа эл‰г‰л‰р,
Н‰сих‰т QылkаS, кSнм‰й, Qарышалар.
АгQа ынтылып й™р™г‰нд‰ б‰хет тапkа,
ТиSмен тиг‰н юлдашын таба алмайIыр,-
тип яIа. Ул кешел‰р бик аQыллы булkалар Iа яSCыIлыQ кисер‰л‰р, тиSмен тиг‰н тиSд‰шен таба алмайIар ти. НаIан мен‰н к_пме ду[ булып й‰ш‰k‰S д‰, тутланырkыS, уларCа kис Qасан осрамаCыI, к_бер‰к хеIм‰т итегеI, яQшы уй мен‰н й‰ш‰геI, шунда атайыS QушQан исем мен‰н й‰ш‰рkеS, д‰р‰ж‰S артыр, яQшы ни‰т k‰р саQ яQшылыQQа тартыр.
К_п кен‰ ‰[‰рI‰ре и[келекк‰, кире к_ренешт‰рг‰, уQыу ™лк‰kенд‰ _Iг‰ртеп QороуIар к‰р‰к ик‰нлеге тураkында. Ошо к™р‰ше_ен наIан муллалар, QомkоI байIар мен‰н б‰х‰сенд‰ k_р‰тл‰й. М‰[‰л‰н, “Заман Cалимдарына” тиг‰н хитабында наIанлыQты, ‰I‰пkеIлекте белдерерг‰ тырыша. МуллаларIыS тыштан ялтырауы, эгоист, алдаQсы, к™нс™л, QомkоI k‰м яуыз булыуIары герой к_Sеленд‰ ауыр тойCолар уята.
МинеSс‰, уныS ижадындаCы шиCырIары к_беkе ™г™т-н‰сих‰тк‰ QоролCан, уларIа белемг‰, сафлыQQа, C‰Iеллекк‰ саQырыу Iур урын алCан. Был й‰k‰тт‰н халыQты ™нд‰_ – хитаптарIы ‰йтеп _терг‰ к‰р‰к.
“Егетлек х‰си‰те – м‰Cриф‰тт‰” шиCырында д‰_л‰т м‰нф‰C‰те мен‰н янып, халыQты, донъяны м‰Cриф‰тк‰ ™нд‰й, егетт‰рIе ‰_Iемлекк‰ саQыра. “БайQаkаQ, араkында айырма к_п, буламы йоQо мен‰н уяу берI‰й?”. “Буламы наIан берI‰й белг‰н мен‰н?”, “ЭIл‰k‰S, табылалыр эIл‰г‰неS, белем ал белемг‰ ду[лашQан мен‰н”. “Егетт‰р, х‰б‰рI‰р бул замананан, kыйырIан артыQ т_гел наIан ‰I‰м”, “НиS‰ беI хур булабыI башQа йорттан – беI I‰ бит тыуып _[тек ата-ананан?” тиг‰н kорау Qуйып, “Замана Qалай булkа – барыу шулай, сыCайыQ шул тарихтан аIаштырCан”, тип kанай. БашQа илд‰рI‰н Qалышма[Qа, аS-белемле булырCа ‰йI‰й. ШуCа уныS шиCырIары _Iен‰н kуS килг‰н шаCир, с‰с‰нд‰рIе л‰ _Iе мен‰н kоQландыра.
Й‰ш‰_ азатлыCы, k_I азатлыCы; м‰Cриф‰тселек, к™р‰ш; халыQQа хеIм‰т ите_, уларCа ярIам итерг‰ ынтылыу... Ошондай k_II‰р мен‰н Мифтахетдин АQмулланыS, шаCирIыS, м‰Cриф‰тсенеS, уQытыусыныS, к™р‰шсенеS, ер й™I™нд‰ билд‰ле бер эI QалдырыусыныS тормош юлына характеристика бирерг‰ м™мкин булыр ине.
МатбуCат битт‰ренд‰ б™й™к ш‰хесебеIIеS башQорт ‰I‰би‰тенд‰ тотQан урыны ‰лен‰н – ‰ле яQтыртыла. Йыл kайын АQмулла к™нд‰ре уICарыла, ижады м‰кт‰пт‰рI‰, юCары уQыу йорттарында ™йр‰нел‰, ‰[‰рI‰ре с‰хн‰ т_рI‰ренд‰, kабантуй, шиCри‰т байрамдарында яSCырай.
Мин халQыма ™нд‰шер инем. Мифтахетдин АQмулла ла бит б‰хетте белем алыуIа к_рг‰н.€йI‰геI, белемде к_бер‰к алайыQ! ^I б‰хетебеIIе табайыQ!
БеI, кил‰с‰к быуын, ошондай к™сл™ рухлы кешел‰рг‰ тиSл‰шерг‰ тырышырбыI. j_Iемде йомCаQлап, шиCыр юлдары мен‰н б™т™р™п Qуям:
АQмулла, яQтылыQ йырсыkы булып,
Pал kин беIIеS й™р‰кт‰рI‰.
ДонъялаCы тимер QапQалар,
БеI аSлайбыI, тик асылыр,
Белем, уQыу аша.
15