ДОКЛАД “Укучыларда математика ф?нен? кызыксыну уяту ??м фикерл?? с?л?тл?рен ?стер?”
Укучыларда математика ф‰нен‰ кызыксыну уяту k‰м фикерл‰_ с‰л‰тл‰рен _стер_”
Кайсы гына тармакны алсак та, k‰р Gирд‰ математиканы яхшы бел_ тал‰п ител‰. Физика, химия, география д‰ресл‰ренд‰ д‰ укучылар формулалар бел‰н танышалар, т™рле зурлыкларны ис‰плил‰р, схема, таблицалар, диаграммалар т™зил‰р. Шулай ук тормышта да математика ф‰нен бел_ кир‰к. Балаларга математикадан т™пле белем бир_ кир‰клеген барыбыз да аSлыйбыз.
Безг‰ математика укытучыларына укучыларныS фикерл‰_ с‰л‰тен _стер_ ™чен зур м™мкинлекл‰р тудырылды. Д‰рест‰ вакытны шаблон к_нег_л‰р эшл‰_г‰ сарыф итм‰ск‰, ‰ б‰лки балаларныS кызыксынуларына, белемн‰рен‰ туры кил‰ торган м‰сь‰л‰л‰р чиш‰рг‰ кир‰к. М‰сь‰л‰ чиш_- бала ™чен ачыш ясау ул. Гади ген‰ м‰сь‰л‰ д‰ укучыныS кызыксынуын арттыра, уйларга м‰Gб_р ит‰. €г‰р бала м‰сь‰л‰не _зе чишс‰, аныS ™чен икел‰т‰ шатлык була, ул зур к‰нагатьл‰н_ хисе кичер‰. Укытучы юн‰лт_че сораулар биреп, к_нег_не _т‰рг‰ ярд‰м ит‰. Л‰кин укытучыныS ярд‰ме Gит‰рлек булмаса, яис‰ ул кир‰генн‰н артык булса, моныS балага бернинди д‰ файдасы юк. УкучыныS _зен‰ д‰ беркад‰р эш калырлык булсын. Шул очракта гына уку хезм‰тенеS н‰тиG‰се к_рен‰. Укытучы _зен укучы урынына куеп карарга, килеп чыккан кыенлыкныS чыганагын к_рерг‰ k‰м алга таба фикер й™рт_ ™чен юн‰леш бирерг‰ тиеш. Балага м™р‰G‰гать итк‰нд‰ ике максат к_здз тотыла. Беренчесе- бирелг‰н м‰сь‰л‰л‰рне чиш‰рг‰ ярд‰м ит_, икенчесе- кил‰ч‰кт‰ укучыларныS м‰сь‰л‰л‰рне м™ст‰кыйль чиш_ ™чен с‰л‰тл‰рен _стер_. М‰сь‰л‰не чиш‰ башлаганчы k‰р укучы аны м™ст‰кыйль р‰вешG‰ эчт‰леген с™йли алганчы укырга тиеш дип саныйм. М‰сь‰л‰неS шарты нинди, н‰рс‰ билгесез, н‰рс‰не табарга k.б. шундый сораулар куела. Аннары м‰сь‰л‰неS чишелеше тикшерел‰. Тигезл‰м‰ т™зел‰, м‰сь‰л‰ чиш_неS т™рле ысуллары бел‰н таныштырыла.
Шулай ук укучыларныS кызыксынуларын , с‰л‰тл‰рен _стер_ ™чен д‰рес формаларын т™рл‰ндереп, к_рс‰тм‰ ‰сбаплардан файдалану да зур роль уйный. j‰р д‰ресне ниндидер кызыграк н‰рс‰д‰н башларга, укучыларны кызыксындырырга кир‰к.
К™нд‰лек тормышта без барыбыз да (аеруча соSгы елларда) исшп- хисап гам‰лл‰ре бел‰н еш ш™гыльл‰нерг‰ м‰Gб_р булабыз k‰м кулдан килг‰н кад‰р моны т™г‰л башкарырга тырышабыз. Бер‰_л‰р ™чен бу эш бик ансат- ‰йтерсеS к_Sел ачу, икенчел‰ре ™чен гаG‰п авыр эш. Хисаплау ысулларыныS к_пт™рле булуын ассызыклап k‰м тел‰г‰н кеше _зл‰штерсен ™чен аларны д‰ресл‰рд‰ k‰м шулай ук математика т_г‰р‰кл‰ренд‰ ™йр‰терг‰ кир‰к дип уйлыйм. j‰ркемг‰ д‰ билгеле тапкырлау таблицасын ныклап _зл‰штермич‰ к_пурынлы саннарны тапкырлау читен, кыскача тапкырлау формулаларын _зл‰штермич‰ катлаулы алгебраик м‰сь‰л‰л‰рне k.б. чиш‰рг‰ кереш_ , иS гади к_некм‰л‰рне тупламыйча фикерл‰рне _стер_ м™мкин т_гел.
€мма моннан 30-35 еллар элек укучыларга ‰н‰ шундый к_некм‰л‰рг‰ ия булырга ярд‰м ит_ торган к_нег_л‰р, алгебраик м‰сь‰л‰л‰рнеS к_пчелеге д‰реслекл‰рд‰н т™шерелеп калдырылды. Бу ис‰ балаларныS фикерл‰_ с‰л‰те _сешен‰ тиск‰ре йогынты ясады дис‰к т‰ була. Тиешле к_некм‰л‰рг‰ ия булмаган очучы самолетны Gирг‰ т™шер_ алмый. АSа самолетны Gирг‰ т™шер_ ™чен дист‰л‰рчя‰ операция башкарырга кир‰к. МоныS ™чен тиешле к_некм‰л‰рг‰ ия булу шарт. € ул еллар буе туплана.€ле ген‰ рульг‰ утырган шофер да машиналар к_п й™рг‰н вакытта юлга чыкмый. Мондый мисалларны бик к_п китерерг‰ м™мкин. €мма м‰кт‰п кен‰ балаларны ис‰пл‰_ к_некм‰л‰рен биреп бетермич‰ олы тормыш юлына озата тора. ТормышныS барлык ™лк‰л‰ренд‰ компьютер техникасын киS куллану, м‰кт‰пт‰ информатика кабинетлары k‰м k‰р укучыда калькулятор булдыру телд‰н ис‰пл‰_ алымнарын _зл‰штер_г_ игътибарны кимет_г‰ китерде. Математика, химия, физика д‰ресл‰ренд‰ укучылар гади ис‰пл‰_ очракларында да калькулятор кулланырга омтыла. Х‰зерге заман кешесенеS ис‰пл‰_ культурасына тал‰пл‰р _зг‰рде, барлык т™р ис‰пл‰_л‰р автоматлаштырылган булырга тиеш, кешенеS башын “ч_п-чар” бел‰н катырмаска диг‰н фикерд‰ торучылар да очрый k‰м бу ялгыш фикер укучылар k‰м ата- аналар арасында еш тарала башлады. Телд‰н ис‰пл‰_ алымнарын ™йр‰т_д‰ k‰м _зл‰штер_д‰, язып ис‰пл‰_неS ныклы к_некм‰л‰рен булдыруда башлангыч классларда да артка китеш сизел‰. €мма телд‰н ис‰пли бел_ k‰м аны куллануныS математикага кагылышлы якларыннан тыш , башка бик м™kим _зенч‰лекл‰ре д‰ бар. Телд‰н ис‰пл‰_ кешенеS х‰терен, информацияне эшк‰рт_, _зл‰штер_ с‰л‰тен, сизгерлеген арттыра. Кеше ™чен, бигр‰к т‰ укучы яш_смерл‰р ™чен, бу к_некл‰рне бернинди машина да алыштыра алмый. Ис‰пл‰_ к_некм‰л‰ре д‰р‰G‰се, ис‰пл‰_ тизлеген _стер_ максатыннанукучыларны телд‰н ис‰пл‰рг‰ ™йр‰т_ зарур.Мин моSа д‰ресл‰рд‰ k‰м математика т_г‰р‰кл‰ренд‰ зур игътибар бирерг‰ тырышам. М‰с‰л‰н, 7 сыйныфта ике урынлы саннарны ничек итеп квадратка к_т‰рерг‰з ик‰нлеген ™йр‰ндек.. Алар барысы да 30 га кад‰рге саннарныS квадратларын яттан бел‰. Аерым гына k‰р цифрга бетк‰н саннарныS квадратларын табарга ™йр‰ндек. М‰с‰л‰н 5 к‰ бетк‰н санныS квадратын табу ™чен, беренче цифрын _зенн‰н берг‰ зуррак санга тапкырлап янына 25 не язып куярга кир‰к.
652= 6*7 25= 4225; 852= 8*9 25= 7225 k.б.
422= 42 + 4*4 +22= 1764
Математика д‰ресл‰ренд‰ укучыларны кагыйд‰, формулалар, катлаулы теоремалар исбатларга ™йр‰т‰без. Д‰реслекл‰рд‰ математиканыS халык хуGалыгында кулланышын к_рс‰тк‰н м‰сь‰л‰л‰р бик аз, башка ф‰нн‰рп бел‰н б‰йл‰неш юк диярлек. ШуSа укучылар математика ф‰ненеS кир‰клеген аSлап, кызыксынып ™йр‰нсенн‰р, тормыш итк‰нд‰ куллана алсыннар ™чен д‰ресл‰рд‰ ™ст‰м‰ биремн‰р k‰м м‰сь‰л‰л‰р чиш‰рг‰ кир‰к. Хайваннар k‰м _семлекл‰рг‰ сакчыл караш т‰рбиял‰_ k‰м алардв математика ф‰нен‰ кызыксыну уяту максатыннан 5сыйныфта без ташбакаларны (алар безнеS м‰кт‰пт‰ бар) ашату ™чен рацион т™з_г‰ , д™ньяда иS зур ташбака дермохелис ик‰нлеген k‰м аныS массасын табуга м‰сь‰л‰л‰р чиштек. Юл буенда утыртылган урманныдS м‰йданын табуга, анда к_пме агач утыртылганын табуга м‰сь‰л‰л‰р чиштек. Бу м‰сь‰л‰л‰р укучыларда кызыксыну уятты., ч™нки алар бу агачларны утыртуда _зл‰ре катнаша k‰м аларны т‰рбиял‰п _стерерг‰ булышалар k‰м бу агачларларныS никад‰р зур файда китер_л‰рен бел_ аларда зур кан‰гатьл‰н_ k‰м шатлык хисе тудыра. Гомум‰н, укучыларныS математика ф‰нен‰ кызыксынуларын k‰м с‰л‰тл‰рен _стер_ ™чен (авыл Gиренд‰ бигр‰к т‰) печ‰н ч_м‰л‰л‰ренеS , эскертл‰рнеS к_л‰мен, авырлыгын табуга k‰м шартлы бер терлекк‰ кыш чыгу ™чен к_пме печ‰н , салам, он кир‰клеген ачыклый торган , эре м™гезле терлекнеS авырлыгын табуга (озынлык _лч‰_ тасмасы ярд‰менд‰) билгеле бер _лч‰мд‰ йорт т™з_ ™чен к_пме кирпеч, цемент k.б. т™з_ материаллары кир‰клеген ачыклауга м‰сь‰л‰л‰р чиш‰рг‰ кир‰к дип уйлыйм. Мондый м‰сь‰л‰л‰р укучыларда ™йр‰нерг‰, белерг‰ диг‰н тел‰к тудыра k‰м бу баланы актив эшч‰нлекк‰ эт‰р‰.
БалаларныS кызыксынуларынk‰м тел‰кл‰рен ист‰ тотып оештырылган чаралар ф‰нне яхшырак _зл‰штерерг‰ ярд‰м ит‰. Ф‰нне авырырак _зл‰штер_че укучыларны да класстан тыш чаралардан читл‰штерм‰ск‰, киресенч‰ алар _ти алырдай биремн‰р бел‰н т‰эмин ит‰рг‰ кир‰к. Башта гадир‰к м‰сь‰л‰л‰р, башваткычлар чиштерерг‰, математик уеннарда катнаштырырга, соSрак азрак катлаулы биремн‰р бирерг‰ м™мкин. Мондый чараларга математик кич‰л‰рне, конкурсларны, КВНнарны кертерг‰ була.
М‰кт‰пк‰ч‰ яшьт‰н _к балаларда математика ф‰нен‰ кызыксыну уяту зарур.