Физика, математика ??м информатика атналыгына Мог?изалар кыры уены

МогҗизалыФИЗИКАБөек галимнәр.Борынгы үлчәү берәмлекләреАвтор: Хисамиев Алфьред Мунавирович учитель физики, математики и информатики МБОУ “Байлянгарская средняя школа” Кукморского муниципального района РТ
style.rotation
style.rotation
ppt_xppt_y
style.color Математиканы өйрәнегез ! Математиканы белсәгез, барысын да белерсез (Иван Андреевич Крылов)I тур «математика»Хәзерге һәм борынгы рус, татар озынлык үлчәү берәмлекләре
style.color 1. Хәзерге һәм борынгы рус, татар озынлык үлчәү берәмлекләреКилометр 1 км = 1000 м = 103 мМетр 1 м = 10 дм = 100 см = 100 мДециметр 1 дм = 10 см = 0,1 м = 10-1 мСантиметр 1 см = 10 мм = 0,01 м = 10-2 мМиллиметр 1 мм = 0,1 см = 0,001м = 10-3 м Микрометр 1 мкм = 0,001 мм = 0,000001 м =10-6 м –( микрон)Кеше организмы әгъзаларының зурлыгына бәйле булган үлчәүләр.Адым = 70 см - кеше адымы Аршын = 71 смБер илле -Дюйм = 2,54см - баш бармак буыны, киңлегеСажин = 3 аршын = 2,13 м – аяк табаныннан кул очына кадәр булган биеклекКолач = 1,76 м – ике якка җәелгән куллар арасы Кыек сажин = 2,48 мТерсәк – локоть = 44 смКарыш – вершок = 1/16 аршын = 4,45 см -бармак буеСөям = 1/4 аршын = 17,7 см “Чабата буе”- Фут = 30,5 см – аяк табаны озынлыгы Бер кул буе – җилкәдән бармак очларына кадәр булган ара. Бер кул яссуы – биш бармак яки уч төбе киңлеге Тукмак – терсәк белән йодрык арасы. Чирек –пядь=23 см- баш бармак белән чәнчә бармак арасындагы ераклык Ярд = 91,44 см бармак очыннан борынга кадәрге ераклык Ераклыкларны күз белән күреп һәм ишетеп сиземләп үлчәүБер күз күреме (тигез урында күреп була торган ара) – 3- 4 чакрымЧакыру (кеше тарафыннан иштеп була торган ара) – 1 чакрымӨрмәк (эт тавышын ишетеп була торган ара) -2 - 3 чакрымМөгрәмәк (сыер мөгрәвен ишетеп була торган ара) - 0.5 чакрым Ераклыкны вакыт белән билгеләп үлчәүКөнлек юл - 35 чакрымАйлык юл – 1050 верст, чакрымБер кунык (кунмак) юл -30-40 чакрымАт йөреше -40-50 кмАт чаптырып – 15-25 кмБер агач юл – 5 кмЮл – 0.5 чакрымМәнзил 30-40 чакрымАстрономик берәмлек –1 а.е.= 149 597 870 700 м -Җирдән Кояшка кадәр араЯктылык елы = 9,46 *1024 км - яктылыкның 1 елда үткән юлы Парсек = 3*1016 м – йолдызларга кадәрге ераклыкны үлчәү берәмлеге Нокта – точка = 0,25 мм Линия = 10 нокта = 1/10 дюйм = 2,54 мм – бодай бөртеге озынлыгыМисал: "трёхлинейка" -Мусин мылтыгы колибры – d =7,62 ммМәсәлән: “Бер карышлы бүрәнәдән бураган өйдә җылы торамы”, “Үзе бер карыш, белеме мең карыш”. ВИДЕО «Чем мерили в старину на Руси»

Математиканы өйрәнегез ! Математиканы белсәгез, барысын да белерсез (Иван Андреевич Крылов )I тур «математика»2. Саннарның унарлы санау системасында язылышы һәм укылышы
style.color 101 = 10 - ун102 = 100 - йөз103 = 1000 – мең104 = 10 000 – ун мең105 = 100 000 – йөз мең106 = 1000 000 – миллион109 = 1 000 000 000 – биллион (миллиард)1012 = 1 000 000 000 000 – триллион1015 – квадриллион (биллиард)1018 – квинтиллион1021 – секстиллион (триллиард)1024 – септиллион1027 – октиллион (квадриллиард)1030 – нониллион1033 – дециллион 1036 – андециллион1039 – дуодециллион1042 – тредециллион1045 – кваттордециллион1048 – квиндециллион1051 – сексдециллион1057 – октодециллион1060 – новемдециллион1063 – вигинтиллион1066 – анвигинтиллион1069 – довигинтиллион1072 – тревигинтиллион1075 – кватторвигинтиллион1078 – квинвигинтиллион1081 – сексвигинтиллион1084 – септенвигинтиллион1087 – октовигинтиллион1090 – новемвигинтиллион1093 – тригинтиллион2. Саннарның унарлы санау системасында язылышы һәм укылышы 10100 – гугол10140 – асанкхейя10303 – центиллион103003 - миллиллион (яки милиаиллион)103000003 – микриллион103000000003 – наниллион103000000000003 – пикиллион103000000000000003 – аттиллион103000000000000000000003 – зептиллион103000000000000000000000003 – йоктиллион10 10 100 – ун гугол дәрәҗәсендә – Гуголплекс 103×n+3 – зиллионзиллиард ун гуголплекс дәрәҗәсендә -  гуголплексплекс  дәрәҗәләрне дәвам итсәк гуголтетраплекс, гуголпентаплекс, гуголгексаплекс, гуголгептаплекс, гуголоктаплекс, гуголэннеаплекс һәм гуголдекаплекс саннарын язарга мөмкин. Математиканы өйрәнегез ! Математиканы белсәгез, барысын да белерсез (Иван Андреевич Крылов)I тур «математика»3. Геометрик фигуралар
style.color 3. Геометрик фигураларПланиметрия - яссылыктагы фигураларның үзлекләрен өйрәнәНоктаТурыНурКисемтәПочмакӨчпочмакТурыпочмаклы өчпочмакТигезьянлы өчпочмакТигезьяклы өчпочмакТурыпочмаклыкКвадратРомбПараллелограммТрапецияТигезьянлы трапецияТурыпочмаклы трапецияКүппочмакӘйләнәТүгәрәкЭллипс Стереометрия - геометриянең пространстводагы фигураларның үзлекләрен өйрәнә торган бүлегеКубШарТорЦилиндр, Авыш цилиндр Параллелепипед, Авыш параллелепипедПризма, Авыш призмаПирамида, Авыш пирамида, Кисек пирамидаКонус, Кисек конус, Авыш конусТетраэдр- 4 өчпочмакОктаэдр - 8 тигезьяклы өчпочмакДодека́эдр - 12 төзек бишкырлыкИкоса́эдр – 20 кыр, Большой икосаэдрКубооктаэдрРомбододека́эдрРомбоикосододекаэдрРомбокубоктаэдрРомботриаконтáэдрРомбо́эдрПараллелоэдрБипирамидаГекзакисикосаэдр -120 кырЕхиднаэдроктаэдрдодектаэдрикосаэдр “Математика – фәннәр патшасы , ә арифметика – математика патшасы”Г А У С С Бу канатлы сүзләрне кайсы бөек математик, физик һәм астроном әйткән. Ә аның үзен “математика патшасы” дип атаганнар.I тур
style.rotation


Карл Фридрих Гаусс1777-1855 Түбән Саксониядә бакчачы гаиләсендә туа. Исәпләүне күбесенчә башта алып барган. 10 яшендә 1 дән 100 гә кадәр саннар суммасын тиз исәпләү ысулын тәкъдим иткән. 22 яшендә фәннәр докторы исеменә ия була. Үзенең күп кенә ачышларын бастырмаган. 62 яшендә рус телен өйрәнә башлый. Пушкин һәм Лобачевский белән кызыксына. “ Химия – физиканың уң кулы, ә математика аның күзе ”                                                I I тур «Ф И З И К А»( М. В. Ломоносов )1. Мәйдан үлчәү берәмлекләре
style.color 1. Мәйдан үлчәү берәмлекләреКв. километр 1 км2 = 1000 000 м2 = 106 м2Кв. метр 1 м2 = 100 дм2 = 10000 см2 Кв. дециметр 1 дм2 = 100 см2 = 0,01 м2 Кв. сантиметр 1 см2 = 100мм2 = 0,0001 м2 Кв. миллиметр 1 мм2 = 0,01 см2 = 0,000001м2 Гектар 1 га = 10000 м2Сутый – ар 1 ар = 100 м2Декар 1декар = 10 сутый Борынгы мәйдан үлчәү берәмлекләре1 кв. дюйм = 6,45 см21 кв. вершок = 19,758 см21 кв. фут = 144 кв. дюйм= 0,092 м21 кв. аршын = 0,5 м21 кв. сажин = 4,55 м2Десятина = 1,09 гаЧе́тверть (четь) -чирек = ½ десятина1 кв. верста (чакырым)=1,138 км21 акр = 4047 м2 “ Химия – физиканың уң кулы, ә математика аның күзе ”                                                I I тур «Ф И З И К А»( М. В. Ломоносов )2. Күләм үлчәү берәмлекләре
style.color 2. Күләм үлчәү берәмлекләреКуб километр 1 км3 = 1000 000 000м3 = 109 м3Куб метр 1 м3 = 1000 дм3 = 1000000 см3 Куб дециметр 1 дм3 = 1000 см3 = 0,001 м3 Куб сантиметр 1 см3 = 1000мм3 = 0,000001 м3 Куб миллиметр 1 мм3 = 0,001 см3 = 0,000000001м3 Литр 1л = 1 дм3 = 0,001 м3Миллилитр 1мл = 1 см3 = 0,001лСантилитр 1сл = 10 мл = 0,01лДецилитр 1дл = 100 мл = 0,1 л Декалитр 1 дкл = 10 л Гектолитр 1 гл = 100 л Килолитр 1 кл = 1000 л Баррель 1 баррель = 159 л Борынгы рус һәм татар күләм үлчәү берәмлекләреЧиләк = 12,2 лБочка = 40 чиләк = 492 лКорчога (балчык горшок) -амфора = 25 лКружка = 1/10 чиләк = 1,2 лШешә (бутылка)=1/16 чиләк = 0,7 лКосушка = 1/40 чиләк = 0,3 лЧетушка = 1/50 чиләк = 0,25 л = 246 млЧарка = 1/100 чиләк = 0,123 л=123 млШкалик 1/200 чиләк =61,5 мл Стакан = 0,273 л Кашык = 18 мл “ Химия – физиканың уң кулы, ә математика аның күзе ”                                                I I тур «Ф И З И К А»( М. В. Ломоносов )3. Масса үлчәү берәмлекләре
style.color 3. Масса үлчәү берәмлекләреТонна 1 т = 1000 кгЦентнер 1 ц = 100 кгКилограмм 1 кг = 1000 гГрамм 1 г = 0,001 кг = 1000 мгМиллиграмм 1 мг = 0,001 г = 10-6 кгКарат = 0,2 гБорынгы рус һәм татар масса үлчәү берәмлекләреДоля (өлеш) = 1/96 золотник(мыскал) = 44,435 мгЗолотник (мыскал) = 96 доля (өлеш) = 4,265 гЛот = 3 золотник = 12,797 гГривень ( гөрәнкә) = 204 г Гривна, фунт (кадак) = 409 г Бизмен ( бизмән) = 1,022 кг Полубезмен (яртыбизмән) = 0,511 кг Батман = 10 фунт = 4,095 кг Пуд (пот) = 40 кадак = 16 бизмән = 16,38 кг Полпуда (яртыпот) = 8,19 кг Контарь = 10 батман = 40,95 кг Берковец = 10 пот = 400 кадак = 163,8 кг Татар халкында “ Гәүһәрне мыскаллап үлчиләр” дигән мәкаль бар. Шулай ук “бу эшне эшләү өчен 1 пот тоз ашарга кирәк” дигән әйтем бар. “Кабак бик зур да, поты бер тиен”.“Авыру батманлап керә, мыскаллап чыга”.
Борынгы грек галимнәреннән кайсы олимпия уеннарының атлет буенча ярышларында катнашкан? П И Ф А Г О РII тур



Пифагор Самосский Бөек галим безнең эрага кадәр 570 нче елда Самос утравында туган. Бу антик галим күп кенә олимпия уеннарында җиңгән, беренче тапкыр математикада музыка теориясен ачкан. “Табигатьнең бөек китабы математик символлар белән язылган”                                                    (Галилео Галилей)III тур «ИНФОРматика»1. Вакыт үлчәү берәмлекләре

style.color Вакыт үлчәү берәмлекләреСекунд = 1/60 минут = 1/3600 сәг.Миллисекунд 1мс = 0,001 сМикросекунд 1 мкс = 10-6 сНаносекунд 1 нс = 10 -9 сАттосекунд 1 ас = 10 -18 сМинут 1 мин = 60 сСәгать 1 сәг. = 60 мин = 3600 с1 Тәүлек = 24 сәг.1 Көн = 12 сәг.1 Атна = 7 тәүлек 1 Ай = 30, 31 көн 1 Ел = 365 көн = 12 ай 1 Гасыр = 100 ел Меңъел = 1000 ел Квартал = ¼ ел = 3 ай Триместр = 3 ай Четверть – чирек = ¼ уку елы Семестр = 6 ай = ярты ел Академик сәг. = 45 мин. Олимпиада = 4 ел “Табигатьнең бөек китабы математик символлар белән язылган”                                            (Галилео Галилей)III тур «ИНФОРматика»2. Мәгълүмат микъдары берәмлекләре
style.color 2. Мәгълүмат микъдары берәмлекләре1 Бит = 0 һәм 1икеле саны1 Байт = 23 бит = 8 бит1 Килобайт = 210 байт = 1024 байт1 Мегабайт = 220 байт = 1024 Кбайт = 1 048 576 байт1 Гигабайт = 230 байт = 1024 Мбайт1 Терабайт = 240 байт = 1024 Гбайт1 Петабайт = 250 байт = 1024 Тбайт1Эксабайт = 260 байт = 1024 Пбайт1Зеттабайт = 270 байт = 1024 Эбайт1 Йоттабайт =280 байт = 1024 Збайт “Табигатьнең бөек китабы математик символлар белән язылган”                                            (Галилео Галилей)III тур «ИНФОРматика»3. Компьютерның кертү-чыгару җайланмалары
style.color КлавиатураМышьТачпадПланшетДжойстикСканерФотоаппаратВидеокамераВеб-камера Микрофон Музыкаль клавиатура График планшет Геймпад Трекбол Руль Педаль Световое перо Сенсорлы экран Диктафон Магнитофон Дисковод Стример Модем Монитор, дисплей Принтер Графопостроитель Плоттер Наушник Колонкалар Сетевая платаТанцевальная платформа Интернет3. Компьютерның кертү-чыгару җайланмалары Иң озын гомерле математика китабы – әлеге галимнең иҗат җимеше. Үзенең геометрия системасын ул, безнең эрага кадәр 300нче елларда язган. Ләкин аның нәтиҗәләрен һәм теоремаларын укучылар бүгенге көндә дә дәресләрдә кулланалар. Кем турында сүз бара?Е В К Л И ДIII тур
style.rotation


Евклид. Борынгы грек математигы. Иң беренче тапкыр аның теоретик трактатлары безгә кадәр килеп җиткән. Үзенең “ Башлангычлар” дигән хезмәтендә ул киләчәк математикасына нигез сала. Евклидның яраткан фразасы – «что и требовалось доказать».
А. С. Пушкин кем турында “Ул беренче рус университетын төзеде. Дөресрәге, ул үзе безнең беренче университетыбыз булды”, дип язган? Л О М О Н О С О ВТамашачылар белән уен




Бөек Француз математигы, физик, механик, литератор һәм философ. Математик анализ, чагыштырмалык теориясе, информатика һәм проектив геометриягә нигез салучыларның берсе.  Беренче хисаплау машинасы, гидростатиканың төп законнары авторы. Ф И Н А ЛП А С К А Л Ь



“Дөньядагы барлык телләрнең иң яхшысы – гаять кыска тел , математика теле” Кайсы бөек математикның канатлы сүзләреЛ О Б А Ч Е В С К И ЙС У П Е Р У Е НИгътибарыгыз өчен зур рәхмәт!