Презентация по чувашской литературе 8 класса на тему М. Ф. Федоров. Арcури поэма.

Урок теми: Михаил Федоров. «Арзури» поэма.Урок тĕллевĕ:М.Федоровăн пурнăзĕпе, пултарулăхĕпе паллашасси; «Арзури» поэмăна вуласа тĕп шухăшне палăртасси. М.Ф.Федоров – чăваш литературин классикĕ 29.11.1848-5.04.1904 Чăваш литературин классикĕ, педагог, этнограф, фольклорист. Чăваш Республикин Сĕнтĕрвăрри районĕнчи Хурапха ялĕнче зуралнă. Хусанти учительсем хатĕрлекен семинари зумĕнчи курсран вĕренсе тухнă, Шупашкарти, унтан Царевококшайскри (халĕ Йошкар-Ола) икĕ класлă хула училищисенче ачасене вĕрентнĕ. Литература ĕзне халăх сăмахлăхĕ пухнинчен тытăннă. « Авалхи зынсем », « Улăп тăпри », « Хурапха », « Туппай юмзă», « Чиртен сыватни» этнографиллĕ очерксем зырнă.Вĕсем 1876 зулта Хусанта « Известия по Казанской епархии » журналта пичетленнĕ. 1879 зулта « Арзури » поэма зырнă. Ăна чи малтан « Чăваш халапĕсемпе юмахĕсем » ятлă чăваш поэзи антологийĕнче пичетлесе кăларнă. Ыр зын вилет – ят юлать М.Федорова тĕнче шайне зĕклекен хайлав вăл - «Арзури ». Хурапха зыннисем: « Пĕчĕк ăстаран пысăк зын пулать »,- тенине Хĕветĕр Михали зак поэмăпа зирĕплетсе хăварнă. « Арзури » - чăн пурнăза кăтартакан юмахлатнă хайлав. Автор халăх сăмахлăхĕнчи сăнара илсе Хĕветĕр старикпе зыхăнтарнă , зĕнĕрен сюжетласа сăвă мелĕпе туллин зырнă. « Арзури» поэма – чăваш сăмахлăхĕн мерченĕ, 19 – мĕш ĕмĕр тяпинчи чи хаклă хайлав, литература шедеврĕ. М.Федоров. «Арзури» юмахлатнă поэма Тяр килли – йĕрĕх ( название духа, домашний бог ) Пихампар – авалхи чăвашсен выльăх – чĕрлĕх турри Чуман лаша – наян лаша Хăямат – шуйттан Йятиччен – ватăличчен Йăвă – зăра Йытă вилĕмĕ – сарăмсăр вилĕм Чике тăршшĕ ларт – ултала Йĕп чиксен те куз курмасть – питĕ тĕттĕм М.Федоров «Арзури» жанрне палăртман. Ăна тĕпчевзĕсем «сăвăлла юмах», «баллада», «сăвăлла халап» тесе пăхнă. Тĕрĕссипе вара «Арзури» - лиро-эпикăлла кĕске поэма, чăн пурнăзри лару-тăрăва хресченпе арзури сăнарĕсем урлă кăтартакан реализмла хайлав. Хайлав тытăмĕ Хайлав тытăмĕ Ĕз пузламăшĕ – каз пулсан Хĕветĕр пĕчченех вăрмана хăрăк турат пузтарма кайни. Ĕзĕн чи хĕря саманчĕ – тĕттĕм вăрманта Хĕветĕр арзурирен хăраса якни, хăрăк турат пузтарайманни. Ĕз вĕзленни – Хĕветĕр вăрмантан тухса тарсан лăпланни, арзури мĕнрен пулни зинчен тата пурнăз пирки те шухăшлани. Поэмăри илемлĕх мелĕсем « Арзурие » М.Федоров чăваш сăвви-юрришĕн характерлă 7 сыпăклă визепе, силлабикăпа усă курса зырнă. Чăваш юрри-сăввине зывăх заврасем, ваттисен сăмахĕсемпе каларăшсем час-часах тĕл пулаззĕ: Хĕвел тухăз хĕрелет, Ыр занталăк пăсăлать ( сăнлав ) Пуян вилет – мул юлать, Ыр зын вилет – ят юлать ( ваттисен сăмахĕ ) Аллитераци Ассонанс Эпитет: « хура вăрман », « хура хĕр » Танлаштару: « ват зын пекех шур сухаллă » Сăпатлантару: « хура пĕлĕтсем чупаззĕ » « Арзури » поэмăн содержанине пĕлетĕр – и? 1.Поэма мĕнле эпиграфпа пузланать?2.Хĕветĕр мĕншĕн вăрмана хĕвел ансан кайнă?3.Поэмăри ĕзсем ăзта пулса иртнĕ?4.Хĕветĕрĕн земйинче мизе зын?5.Хĕветĕр хăш ял вăрманĕнче арзури пурăнать тесе шухăшлать?6.Хăравзă Хĕветĕре халапсенчи арзури мĕнле-мĕнле курăнать?7.Поэмăри зак ваттисен сăмахĕсен вĕзĕсене каласа пĕтерĕр: Йĕп чиксен те… Пуян вилет… Тăлăх турат пуличчен… 1.« Арзури» поэмăри тĕп сăнар кам? 1.Арзури.2.Якур пичче.3.Хĕветĕр.2.Килтен тухас умĕн Хĕветĕр хĕвне мĕн чикет? 1.Зĕзĕ. 2.Зăкăр. 3.Пашалу.3.Хĕветĕр вăрмана мĕн тĕллевпе тухса каять?1.Вутăлăх хăрăк турат пузтарма.2.Кĕрезе аврилĕх касма. 3.Туратлăх хурама касма. 4.Карчăк Микули мĕншĕн Хĕветĕрпе пĕрле вăрмана каяймасть? 1.Пасара каймалла пулнипе. 2.Ишекелле каймалла пулнипе. 3.Армана каймалла пулнипе.5.Хĕветĕр килтен тухса кайсан занталăк мĕнлерех улшăнать? 1.Ыр занталăк пăсăлать.2.Уяртса ярать.3.Зумăр зума пузлать.6.Хĕветĕрĕн лаши мĕншĕн ывăнать?1.Занталăк улшăннипе.2.Ыраш улăм зинипе.3.Зул япăх пулнипе Арзури ват зын пекех шур сухаллă качака пек мăйракаллă ури вăрăм кузĕ чармак мăкăл-мăкăл юмахлать юмах ярать, юптарать урлă-пирлĕ уткалать урнă йыт пек тулашать вĕрет кăтăкласа вĕлерет сурать пусмăрлать зĕр зĕмĕрсе чуптарать зĕр чĕтретсе кăшкăрать