Выступление на республиканском семинаре с мастер-классом Хурен-оол Ю.Б.

Улустуң аас чогаалы. Өпей ыры.Ээрбек ортумак школазының эге класс башкызы: Хурен-оол Юлия Барактиовна Сорулгазы: Тыва улустуң ɵпей ырыларын дамчыштыр ɵɵреникчилерниң национал чоргааралын кɵдүрүп, улустуң аас чогаалының бир хевири Ɵпей ырының аянының онзагайы-биле таныштырар.Демниг чорукка, бɵлүктерге ажылдаарынга, сагынгыр, тывынгыр чогаадыкчы чорукка чаңчыктырар.Өпей ыры тускай тааланчыг аянындан ангыда, уругларны оюн-тоглаага угаангыр-сагынгыр болгаш сонуургаал чорукка кижизидер.Ажыглаар аргалары: Эжеш ажылдаары, болуктеп болгаш коллективтиг кады ажылдаары.Чедип алыр ужурлуг сорулгалары: Авазының ɵпей ырын сактып ора, ону бодунуң ойнаар-кызын удузуп ора ырлаарын чедип алыр. Өпей ырыларының янзызын ылгап билирин чедип алыр.Дерилгези: слайдылар, карточкалар. ЧорудууI. Организастыг кезээ.- Алдын хунум!- Ак-кок дээрим!- Авыралдыг ажы-толум!- Амыргын-на, амыргын!II. Кичээлдин сорулгазын тургузары.- Улустун аас чогаалы деп чул дээрзин сактып корээлинер (аастан аасче дамчып турар. Улустун дээрге чангыс кижинимн эвес, а чоннун дээни ол)- Оскээр канчаар адап болурул? Кым билирил? (фольклор)- Улустун аас чогаалынын кандыг хевирлерин билир силер? Аас чогаалыӨпей ырыТывызыктарУлегер домактарТоолдарДурген чугааларУзун тынышКɵгудуглер Өпей ырын ие кижи, чаш уруун чайгап оргаш, тɵлүнге ынаан илередип ырлаар, ɵɵрүшкүзүн илередип ырлаар, мунгаралын илередип ырлаар.Чаа тɵруттунген чаш уруг бир-ле дугаар ɵпей ыры дыңнаар. Бичии кижиниң ɵзүп доругарынга ɵпей ыры эки салдарны чедирип, ие биле чаш кижинин сеткил-сагыш харылзаазын тудуп турар. Өпей ыры – чаштын уйгу-дыжын хандырып, иенин сагыш-сеткилин чырыдып турар. Өпей ырыда кол чуве тааланчыг, хоюг аялга, анаа таалааш бичии чаш удуй бээр. Өпей, ɵпей оойӨпей сарыым ээй,Өру кɵрем оой, Айнын чырыын ээйОон артык оойХуннун чырыы ээйОглум сенээ оойЭртен келир ээйАчан кылган оойЧараш тудуун ээйАлгыдар сен оойХогжудер сен ээйАваннын мээн оойӨпей ырын ээйАмыр-дыштын оойЫры болзун ээй Болуктерге ажыл.Тыва, орус чоннуң ɵпей ырыларын күүседир. Авайымнын, оой-оой,Опей ырын, оой-оой, Тааланчыын, оой-оой,Дыннааалыынар, оой-оой. (Тыва чоннун ɵпей ырызы) Баю, баюшки, баю,Не ложися на краю, Придет серенький волчок,И укусит за волчок, Кони сена не едят, Все на буконьку глядят.(орус чоннун ɵпей ырызы)Тыва улустун ɵпей ырызы биле орус чоннун ɵпей ырызынын сɵстериниң утказын деңнээр Башкы туннелди кылып Деспил-оол Санчынын «Тыва кавай, опей ыры, тыва ава» деп шулуун номчуур.Тайга чернин пɵжүмейденТаарыштыр эттеп, чазаанТыва кавай, сээн-билеТыным, ханым меңээ тудуш.Кежээлерде ыглаган чашХензиг оглун ава чайгап,Өпей ырын ырлап бээрге,Өртемчей шуут шыпшын апаар.Өпей ыры тыва кавай,Өстүрүп каан тыва ава – Ол бо чүкче дензи чайбас – Ожуктун үш даваны дег.