Презентация по марийской литературе в 10 классе

МБОУ «Виловатовская средняя общеобразовательная школа» Горномарийского района Республики Марий Эл. М. Шкетанын ылымаш да творческий корныжы Мары йылмы да литературым тымдышыНиколаева В.В. пашажыВиловатово, 2015 г. Лыд йа Шкетаным, махань тыдын йылмы— Тыдын сылныжым ынгылен вел мышты. Тыдын шамакшы кылмышты ак кылмы, Шошымат ак шылы, кангыжым ак кошкы.Миклай Казаков 1898-1937 М. Шкетанын творчествыштыжы туан кымдемын кызытшы курымаш ылымдшыжым кымдан, тыгырышты ужмы гань ужына.Яжо прозаик, мастар драматург, пысы публицист да общественный пдшдзы, тыды мары да Российыштыш литературым шукы шайыштмаш, «Эренгер» роман, луатныл пьеса, нылшяды утла статья, очерк, фельетон доно пайдарен, пялд лыдышым, мырым сирен. Тыдын цила сирымыжы – мары халыкын совет власть жепыштышы ылымдшыжым цилд вецын анжыктышы ышке статян энциклопеди, литературын  летопись, манаш лиэш. СЕРГЕЙ1990 ПАВЕЛ1967 ПЕТЯ1972 КИРИЛЛ1998 ХЫЛЬЫП1913 – 1941 ЛЮБА1937 ФЕЛИКС1931 ШЕМЕР1925 – 1944 НОВОМИР1933 – 2001 НИНА1948 НАТАРЬЯ1906 – 1946 ЙДПЫК1898 – 1937 ВАСЛИ1891 – 1941 ПРАСКО1894 – 1976 ПРОКО1901 – 1942 АНДРЕЙ1913 – 1970 АРХИП1869 – 1907 ПЛАТОН1832 – 1904 МАРЬЯ1819 – СЕМОН1897 – 1976 ПРИДОН1873 – 1936 ПАВЫЛ1867 – 1939 ТАТЬЯНА1894 – НАСТАШКА– ХЫЛЬЫП1892 – 1939 МИХАЛА1844 – 1910 ЛОГИН1839 – 1905 ЙЫВАН– СИДЫР1794 – 1909 ОСЫП1874 – ЯКУ– 1898 ин 29 октябрьын мары кымдемышты Оршанка район, Тошты Крешын солашты хресань семняэш шачын. 1906 ин Тошты Крешын солаштыш приходской училищыш тыменяш пыра.1910 ин Ернур двухклассный училищыш тыменяш кед.1916 ин Шаптун солаштышы тынгдлтыш школышты пел и ндры тымдышы ылын. 1917 ин февральын кугиждн армиш ндлыт. Урал военный округыштышы Кунгур халашты икманяр тылзы тыменьмыкы, тыдым фронтышкы колтат. 1918 ин шошым церланен колтен да шачмы велышкыжы портылын. 1918 ин 10 июль гыц Ернур волисполкомын у составышкыжы пыра, волфинотделын секретарьжы лиэш.1919 ин февраль гыц волземотделын делопроизводительжы, а вара вуйлатышыжы. 1920 ин 5 майын Ернур солашты кого пыдыранымаш ылын, тындм паянвлд Яков Павловичым когон шиныт. 1920 ин шошым Яранск уездыштышы исполком сага ыштымы национальность отделыш пдшдм ыштдш яжыт. Пытдри инструктор, вара секретарь, а 1920 и август гыц Яранск уотнацын вуйлатышыжы. 1921 ин 15 майын Яранск уездыштыш мары хресдньвлдн 3-шы съездыштым эртдрен. 1921 ин август гыц – Мароблземотделын секретарьжы. 1925 ин мартын туан солашкыжы ванжа, сельсоветышты ровотая.1931 ин Яков Павлович вуйлатымы доно «Онар» колхоз шачеш (кызыт М.Шкетан лымеш колхоз). 1919 ин Майоров-Шкетанын творческий пашажы тынгалеш, но ышкежы 1920 им шотла.1920 ин «Утышы» пьесым сира. Ти пьесын рукописьшым момы агыл.1922 ин «Шошым сынген» пьесым, «Сардай» драмым сира. 1923 - 1925 ивлд. Поэзи: рушла сирымы «Заря», ныжгд шулышдн «Яратымемлдн», «Ышкет йднг», «Малын ойхыраш», туан природым мактышы «Жеп шон», «Шошым толын» лыдышвлд, юмор статян «Мары судн» дд молат лактыт.Проза: «Йымын сулыкшы», «Халык вашталтеш», «Нужда тымден», «Йымын закон семынь», «Тднгдшымдш», «Вашталтыш», «Палыде» шайыштмашвлд. Драматурги: «Атижат-авижат» драма, «Важык вуян йыдал» комеди, «Армыж», «Ороды» пьесывла сиралтыт. 1925ин Москвашты «Йымын сулыкшы» шайыштмашыжы пасна книгд доно лдктеш.1927 ин «У вий» журналын1-шы номерешыжы «Вакш портем» шайыштмашыжы пецатлалтеш. 1928 ин тетявлалан «Митюн уке дтяждт», «Яко» шайыштмашвлам сира. «Атижат-авижат» драмыжы Москвашты, Центриздатышты, пасна книга доно лактеш. 1930 -32 ивлан «Эренгер» романым сира, кыды 1933 ин пасна книга доно лактеш.1931 ин «Ма тоштым сынгена» очеркшы пасна книга доно пецатлалт лактеш, А.Серафимовичын «Железный поток» романжым мары йылмыш сара.1934 ин «Натиск» журналеш «Революци, мынь тыньын эдемет ылам!» шайыштмашыжы рушла пецатлалтеш. 31 декабрьын 1919 ин Ернур двухклассный училищышты тымдышывла да волисполкомын служышывла сага Яков Майоров А.Островскийын «Бедность - не порок» пьесыштыжы приказчикын рольжым мадеш. 1920 ин Яранскышты И.Беляев дон А.Белковын «Тупынь ылымаш» пьеса семынь шындымы спектакльышты мадеш. 1921 ин Йошкар-Олаштыш Мары театрышкы пашам ышташ пырынежы ылын, но шужымы и велдык тыдыжы питырымы ылын.1923 ин 30 мартын Мары театрышты пашам ышташ тынгалеш, «Важык вуян йыдал» комедин премьерыжы эрта.1924 ин 16 январьын «Армыж» пьесын премьерыжы лиэш, 17 январьын «Сардай» драмыжы семынь спектакль шындалтеш. Тынг рольжым автор мадеш.1925 ин 30 сентябрьын писательын «Атижат-авижат» драмыжы шындалтеш, Мачукын рольжым автор мадеш.30-шы ивлан туан сола клубыштыжы драмкружокым пачын, кышты М.Шкетанын пьесывлажымат мадыныт («Ляпцык Критон», «Кок суанак-пелак», «Кышал».Театрын ядмыжы доно тыды «Кодшы рывынзык», «Шурны», «Анзыкы» пьесывлам сирен. 1924 ин М.Шкетан семняан лиэш. Тыдын пелашыжы - Богатырёва Татьяна Петровна – 1902 ин Корды солаэш шачын. Кого Отечественный вырсы вереман церланен кола.Шемер – М.Шкетанын пытариш эргыжы, тыды 1925 ин шачын. 9 классым тымень пытарымыкыжы, Кого Отечественный войнаш кен.1944 ин шошым шушыргышы токыжы толын, ик тылзышты угыц фронтыш кеен да кредалмашты геройла колен. Изирак эргышты, 1933 ин шачын. Тетя портышты, вара пашкуды доны ылымыкы, атяжын охыр портыш ванжен. Йошкар-Олашты педучилищым тымень пытарен. Зоя ватыжы доно кок эргым анжен куштеныт: Павел дон Петя. Коктынат Оршанский педучилищым тымень пытареныт, педагог линыт. 1921 ин «Йошкар кече» газетын ик активный корреспондентшы лиэш 1922 - 1929 ивлан «Йошкар кече» газетышты пашала, пытдри ответственный секретарь, а вара – литературный работник. 1925 и гыц пакыла шайыштмашвлажы ти газетеш шыренок пецатлалташ тынгалыт. 1925 и гыц лакшы «Арлан дон Кестен» лыман масакла журналын литературный редакторжы лиэш. 1926 и. Редакцишты пашам ыштымыжы годым М.Шкетан районвлашкы шырен каштеш. «Пакыла тенге ылаш ак ли» лыман статьям сира. 1926 ин М.Шкетан вуйлатымы доно»Йошкар кече» газет редакцишты Мары писатель ушемым ыштымы. Газет редакцин пашазывла.Шалахай гыц вургымлашкы (шынзат): Аги (Л.В.Васильев), П.О.Мокеев, А.К.Эшкинин, П.Пунчерский (П.К.Карпов), С.Элнет (С.А.Краснов); (шалгат): М.Шкетан, С.Эчан (А.Г.Савинов). «Йошкар кече» газет редакци Псевдоним  тиды шанен лыкмы лым. Тыды шукы мары писательын улы.Псевдонимвла тынг шотышты классло кредалмаш вереман шачыныт. М.Шкет, И-К, И.Майор, Майорын, Й.Шартан, Нога, Товат, Озыркан, Умдо, Павыл Япык, М.Агур, Тортамортин, Лупе-Тор, Якмай. Масакла статья, фельетонвлам М.Шадыртан, Кугу Шадыртан, Шадыртан лым доно пецатлен.Тыгыды газет заметкым, руш йылмы гыц сарымы пашавлам Пагул Япык, П. Япык, Ошлан, Крешын шанен лыкмы лымвла доно кашартен, отрицательный типвлам Наган, а кулаквлам Кестен псевдоним гач пачкен. М.Ошлан, Ошлинский, Ошламари, Кокшага псевдонимвлам ма «Арлан дон Кестен» масакла журналын страницывлаштыжы ужына.М.Шкетан псевдонимжы «Йошкар кече» газет редакцишты пашалымыжы годым шачын. М.Шкетан псевдоним М.Горькийын влияни доно шачын. «М» - Майоров, ышке фамилижы гыц тынгалтыш буквам налын. А «Шкетан» - тиды ылымашым ышкетынок ынгылен, литературыш толмым анжыкта. Шкетан – рушлажы «одинокий» манмым анжыкта.Яков Павлович цилажы 27 псевдонимым кычылтын. 1932 ин 8-9 июльын Мары писательвлан конференциштышты докладвла паштек преништы М.Шкетан выступаен.1933 ин МАО писатель ушемын 1-шы конференцижын президиумыштыжы С.Чавайн, М.Шкетан, Н.Игнатьев, Шабдар Осып да молат ылыныт.1934 ин МАО писатель ушемын 2-шы конференцишты писатель ушем членыш пыртат. 1936 ин «Эренгер» романын кокшы частьшым сирен пытара, Горький халашты рушла пецатлалт лактеш. М.Шкетан мары литераторвла лошты. Шынзат: К.Ф.Смирнов, С.Г.Чавайн, М.Шкетан, А.Ф.Яндулин; шалгат: М.С.Калашников, А.Н.Эрыкан (Семенов), А.М.Малинин. 1937 ин шошым нелын церлана. Апрель – май Горький халашты лицалтеш.18 майын Оршанка сола площадеш Я.П.Майоров-Шкетаным таят.(Тышты писатель лымеш парк, памятникым шагалтымы).Оршанка культура портын фойештыжы М.Шкетан доно простялтыныт 16 майын Оршанка больницеш курымжы кырылтеш. Малын тынь кымышыц сынздэтым?Ынде мд ана уж цыреэтым, Ынде мд ана кол вет юкетым,Но дштенд тыньым мд цилдн:Тынь книгаэш кодет шамакетшым.Шимер мары хоть-кынамСо яратен лыдеш согонетым. Книгам лыдаш келеш…Книга тылат ышым пуа.Тыды ылаш тымда…Книга гыц цила пален налаш лиэш…Махань книгам лыдмыла?.. Махань книгашты тымден сирымы – тыдым лыд… Кыце лыдаш келеш? Каждый шамакым шаналтен-шаналтен лыд.Ик коргы ви дон нимат ыштен ат керд. Тышкы тыменьмашым уштарет гынь, сынгет… Тыменьмашты веле ви. Эдем ышке вижым шукемдаш ак цацы гынь, хоть-махань «самородок» лиэш гынят, кого корныш лактын ак шо.Марын ышкымжын лывыра йылмыжы, овуцажы, кайышыжы улы, седындон тыдым марла тымдаш келеш…Марын ылмыдам ида монды. Марын ылмыда велдык намысланен ида кашт… Мары литературын историштыжы С.Г.Чавайн дон Я.П.Майоров - Шкетаным икыжак-иктышты гыц нигыцеат айыраш ак ли. Ыштымы пашаштым кукшын аклен, халыкна ныным туан литературынан классиквлаэшыжы шотла.Ким Васин. Шукы йиш марын вет лин яжо тангжы,Шукы выдважеш соок куатангын.Ужын эдемын цырежым да йангжым, Теве ма малын жеплена Шкетаным.М.Казаков Васин К.К. Мары литература. Очерк, литературный портрет, эссе. Йошкар-Ола,1996 -308 с.Емельянов П.Е. М.Шкетан. Фото, документ да ашындарымашвла: тымдышывлалан пособи. Йошкар-Ола, 1992 – 65 с.Емельянов П.Е. Шкетанче кружок. Йошкар-Ола, 2003. – 196 с.Кудрявцева Р.А. Марий литератур. 10-11 класс: Литератур критике да литератур историй дене материал-влак хрестоматий. Й-Ола, 2003. – 376 с.Шкетанын мутшым модына. Драматургын 100 ийжылан. Йошкар-Ола,1999. – 23 с.