Денені? салма?ы. Салма?сызды?.

Физика.9-сынып. Сабақтың тақырыбы : Дененің салмағы. Салмақсыздық.Мақсаты:Білімділік: оқушыларға дененің салмағы, салмақсыздық туралы түсінік беру, білім дағдысын қалыптастыру.Дамытушылық: оқушылардың ғылыми дүниетанымын, ойлау қабілетін , шығармашылық қабілеттерін , пәнге қызығушылығын арттыру.Тәрбиелік: Оқушыларды жеке тұлға ретінде өз ойын дұрыс тұжырымдай білуге , ізденімпаздыққа, ұжымшылдыққа , ұқыптылыққа тәрбиелеу.Көрнекілігі:компьютер, интерактивті тақта, слайдтар, карточкалар, сызбалар,кесте.Қажетті құрал-жабдықтар : динамометр, жүктерСабақтың түрі: аралас сабақСабақтың типі: жаңа білімді меңгертуСабақтың әдісі: ой қозғау, сұрақ –жауап, салыстыру, топтық жұмысПәнаралық байланыс:математика, тарих, дене тәрбиесі.Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру ІІ . “ Кім жылдам ? “ Үй тапсырмасын қайталау сұрақтарыІІІ.Жаңа сабақIV. Білімді бекіту. Есептер шығару . Топтық жұмыс. V. Компьютермен жұмыс. Бағдарлама құрып есептер шығару.VI. Сұрақ-жауап. І топ: Жауабын сәйкестендіріңдер . ІІ топ: Сөйлемді толықтырыңдарVII. Қорытынды. Бағалау парағы бойынша бағалау. VIII. Үйге тапсырма. § 18. 15-жаттығу 4 есеп ІІ. Үй тапсырмасын қайталау сұрақтары1.Жердің жасанды серігі дегеніміз не ?2. Бірінші ғарыштық жылдамдық дегеніміз не ?Бірінші ғарыштық берілген серік қалай қозғалады ?3. Екінші ғарыштық жылдамдық деп қандай жылдамдықты айтады ?4. Жердің жасанды серігін ұшырудағы мақсат қандай ?Жасанды серіктерді ұшыру үшін оларды белгілі бір биіктікке көтеретін және оларға қажетті жылдамдық беретін арнайы қуатты зымырандар қолоданылады. Кажетті биіктікке көтерілген кейін серік одан бөлініп ауырлық күші әрекетінен ғана өзінің қозғалысын жалғастырады. Екінші ғарыштық жылдамдық кезінде серік парабола бойымен болады да және Жерді тастап ғарыштық кеңістіккіе кетеді де Күннің немесе басқа планетаның серігіне айналады.Қазіргі уақытта ғарыштағы жасанды серіктер көптеген пайдалы жұмыстар атқаруда. Автоматтық станциялар Күн жүйесінің планеталарын зерттеуде.Ғарыштық радиобайланыс үшін Жер серіктері созылыңқы эллипс пішінді орбитаға ұшырылады.(ϑ 1< ϑ <ϑ 2)Осындай серіктердің көмегімен планетамызды тұтас қамтитын кең ауқымды ғарыштық теледидар және телефон байланыстары жүзеге асырылуда . Жасанды серіктердің қозғалысы. Бүгінгі таңда бірнеше мыңдаған жасанды серіктер Жерді айналуда. Зымырандардың көмегімен белгілі бір орбитаға шығарылған серіктер сол алған жылдамдығы есебінен орбиталар бойымен қозғалады. Жасанды серіктердің қозғалысы денелердің ауырлық күші әрекетінен қозғалуының маңызды әрі ерекше жағдайы болып табылады.Денелердің ауырлық күшінің әрекетінен қозғалуының қарапайым түрі — денелердің Жер бетіне вертикаль бағытта нөлге тең бастапқы жылдамдыкпен еркін түсуі. Бұл кезде дене Жердің центріне қарай g еркін түсу үдеуімен қозғалады.Егер дененің бастапқы жылдамдығы нөлден үлкен болса және Жер бетіне жанама бойымен бағытталса, онда дене қисық траектория бойымен қозғалады. Бастапқы жылдамдықтың белгілі бір мәнінде Жер бетіне жанама бойымен лақтырылған дене (атмосфера болмаған жағдайда), ауырлық күшінің әрекетінен Жерді айнала дөңгелек орбита бойымен қозғала алады. Бүкіләлемдік тартылыс күші әрекетінен дененің дөңгелек орбита бойымен қозғалысы жүзеге асатын жылдамдық бірінші ғарыштық жылдамдық деп аталады. ϑ = gR g=G Параболалық траекторияға сәйкес келетін жылдамдық екінші ғарыштық жылдамдық деп аталады.Жерден ұшатын дене үшін екінші ғарыштық жылдамдықтың мәнін қорытып шығармай аламыз: Жасанды серік мұндай жылдамдықпен парабола бойымен қозғала отырып, Күннің немесе басқа планетаның жасанды серігіне айналады. Жердің алғашқы жасанды серігі 1957 жылдың 4 қарашасында ұшырылған болатын. Жасанды серіктерді ұшырудағы мақсат қандай ? ІІІ. Жаңа сабақДененің салмағын қалай анықтауға болады? Серіппеге ілінген жүкті қарастырайық.Ньютонның ІІI заңы бойынша: салмақ пен тіреудің реакция күші әрекет пен қарсы әрекет күштері P= -N Тіреу үстіндегі немесе аспаға ілінген дене үшін Ньютонның ІІ заңы:N+ Fa= ma немесе N+mg = maN= -P деп ескерсек, -P+mg=ma Егер дене тіреу үстінде немесе оған қатысты тыныштық қалпын сақтап аспаға ілініп тұрса, онда a= 0 (үдеу нөлге тең) болғандықтан -P+mg=0 бұдан P=mg .Сонымен үдеу болмаған жағдайда горизонталь жазықтықтағы дененің салмағы ауырлық күшіне тең. Тіректің немесе аспаның үдемелі қозғалысынан туындайтын дене салмағының артуын асқын салмақ деп атайды.Бір мезет байқалатын асқын салмақты әрқайсысың денешынықтыру сабағында,аттракциондарда, лифтімен көтеріле бастаған кезде, машинамен жолдың ойыс бөлігінен өткен кезде байқай аласыңдар. Лондон олимпиадасында біздің жеңіл атлеттеріміз қандай жеіңстерге қол жеткізді?Мысалы, ғарыш кемесінің жер бетінен көтерілу сәтінде асқын салмақ пайда болады. Сол сияқты ұшақты төменгі “өлі тұзақтан” тік шүйілуден алып шығарда ұщқыш та асқын салмаққа тап болады.Өйткені траекторияның мұндай бөлігінде ұщақ шеңбер доғасы бойымен еркін түсу үдеуінің бағытына қарама-қарсы бағытталған a= ϑ2 үдеумен қозғалады. r Бұл кезде ұшқыштың салмағы: ay = -a = - ϑ2 r N+mg=ma; -P+mg=-ma; P= mg+ma; P=m(g+ ) Дене тіреумен бірге вертикаль жоғары қарай үдеумен қозғалған жағдайда : үдеудің Оу осіндегі проекциясы: ay = -a; N+mg=ma; -P+mg=-ma; P= mg+ma; P=m(g+a) Дене тіреумен бірге вертикаль жоғары қарай қозғалған жағдайда дененің салмағы оған әрекет ететін ауырлық күшінен артық болады. a y О У Дене модулі бойынша еркін түсу үдеуінен аз болатын және вертикаль төмен қарай бағытталған үдеумен қозғалған жағдайда дененің салмағы ауырлық күшінен аз болады. үдеудің Оу осіндегі проекциясы оң : ay = a; N+mg=ma ; mg - P= ma ; P=mg - ma; P=m( g- a ) Бұл жағдайды төмен қозғала бастаған немесеКөтерілуі тоқтаған лифтіде, дөңес көпірдің жоғары нүктесінен өтіп бара жатқан автомобильде байқауға болады. P=m(g- ) Дене еркін түскен кезде a=g және салмақ P=m(g-a)=m(g-g)=0 . Дене бұл кезде салмақсыздық күйін кешеді. Дене тіреуді баспайды, өз кезегінде оған тіреудің де реакция күші әрекет етпейді. Денеге тек ауырлық күші әрекет етеді. Білімді бекіту. Есептер шығару І топ1.Жер бетіне жақын маңайдағы дененің еркін түсу үдеуін есептеп шығарыңдар. Жердің массасы m= 6*10 2 4 кг , радиусы R= 6400 км. 5 балл 2.Лифт 1м/с үдеумен жоғары көтерілуде.Лифтінің ішіндегі массасы 1 кг дененің салмағы қандай болады ? g=10 м/с2 3 балл 3.Қисықтық радиусы 100 м-ге тең дөңес көпірдің төменгі нүктесіндегі салмағын анықтаңдар. Автомобильдің массасы 200 кг, осы нүктедегі жылдамдығы 5м/с. 5 балл 4. Массасы 1 кг дене жоғарыдан 9,0 м/с үдеумен жерге түсуде. Ауаның кедергісін анықтаңыз. g=9,8м/с2 3 балл ІІ топ:2.Ғарыш ракетасы старт жер бетінен 20 м/с2 үдеумен тік жоғары қарай қозғалады. Кабинадағы массасы 80 кг ғарышкер- ұшқыштың салмағын табыңдар. g=10 м/с2 3 балл3. Егер R= 20 м , ϑ= 10 м/с , R= 20 м , ϑ= 10 м/с болса, массасы 40 кг баланың А және В орындарындағы салмағы қандай болады ? 5 балл4.. Массасы 2 кг дене жоғарыдан 9,0 м/с2 үдеумен жерге түсуде. Ауаның кедергісін анықтаңыз. g=9,8м/с2 3 балл Есеп шығаруда компьютерді пайдалану.Турбопаскаль программалау тілінде дененің салмағын есептеу P=m(g-a)Program esep1; var m,g,a ,P : real ; айнымалыларды сипаттау ( типі нақты) beginread(m,g,a); айнымалыларды енгізу P:=m*(g-a);write(‘P=‘ ,P:2:2); нәтижені шығару end. Жауабын сәйкестендіріңдер. Физикалық шама 1. Ауырлық күші Формуласы А. P=mg 2. Серпімділік күші В. F=G m1m2/R2 3. Үйкеліс күші C. F= - k l 4. Ньютонның ІІ заңы 5. Бүкіләлемдік тартылыс заңы E. F=mg 6. Гравитациялық тұрақты F. a=F/m 7. Бірінші ғарыштық жылдамдық мәні G. 6,67*10-11 Нм2/ кг2 8. Екінші ғарыштық жылдамдық мәні H. 9,8 м/с2 9. Салмақ L. 7,9 км/с 10. Еркін түсу үдеуі M. 11,2 км/с Айдың массасы Жердің массасынан 81 есе кіші екенін ескерсек, F1 - Жердің Айды тарту күшінің F 2 -Айдың Жерді тарту күшіне қатынасы ... тең болады. 81 9 1 Кім жылдам? 1 Кім жылдам? Ауырлық күші ... , ал салмақ ... түсірілетін табиғаты әртүрлі күштер болып табылады. ...тіреуге немесе аспаға, ... денеге ... денеге немесе тіреуге , ... аспаға ... денеге, ... тіреуге немесе аспаға ... денеге, ... тіреуге немесе аспаға Кім жылдам? Тек серпімділік күшінің әсерінен Серпімділік және ауырлық күші әсерінен Тек ауырлық күшінің әсерінен тек ауырлық күші Дене салмақсыздық жағдайда. Дене қандай күштің әсерінен қозғалады? Бірқалыпты қозғалатын автомобильдің салмағы дөңес көпірдің ең жоғарғы нүктесінде ....... артады азаяды артады ,кейін азаяды.. азаяды.. Дене тік жоғары лақтырылған. Дене қай уақытта салмақсыздық күйде болады? Барлық ұшу уақытында Ұшудың тек жоғары нүктесінде Тек төмен қозғалғанда Тек жоғары қозғалғанда Барлық ұшу уақытында “Арқан тарту ” ойынына екі топ қатысуда. Әр топ арқанды өзіне 5000 Н күшпен тартады. Арқанның керілу күші ... 10000 Н 2500 Н 5000 Н 5000 Н ......қозғалыстағы дененің күйін сипаттайды. Потенциалдық энергия Кинетикалық энергия Кинетикалық энергия Механикалық жұмыс- бұл ..... атқарылған жұмысқа тең энергия өзгерісінің өлшемі энергия өзгерісінің өлшемі Сөйлемді толықтырыңдар:Екі дене бір-біріне массаларының көбейтіндісіне ... пропорционал, ал ара қашықтығының квадратына ... пропорционал күшпен тартылады.2.Дененің Жерге тартылуы салдарынан оның тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші ... деп аталады.3.Үдеу болмаған жағдайда горизонталь жазықтықтағы дененің салмағы ... ... тең.4.Дене тіреумен бірге вертикаль жоғары қарай қозғалған жағдайда дененің салмағы оған әрекет ететін ауырлық күшінен ... болады .5. Дене тіреумен бірге вертикаль төмен қарай қозғалған жағдайда дененің салмағы оған әрекет ететін ауырлық күшінен ... болады .6. Дене еркін түскен кезде дене . .. .... .... Бағалау парағы Үй тапсыр масы Есеп шығару Компьютер де есеп шығару Сәйкестен діру Кім жылдам?Сұрақ-жауап Қорытынды Үйге тапсырма: § 18. 15-жаттығу 4 есеп