Ас ?орытуды? ма?ызы. Ас ?орыту ж?йесі, ас?орыту жолы, ауыз ?уысы, ж?т?ынша?, ??еш, ас?азан, ?й?ы безі, бауыр.

I. Ұйымдастыру кезеңі II. Үй тапсырмасын тексеру Тамақтанудың маңызы1.Са урыоқт2.Кітркеоқ разтта3.Менрефретт4.Зурынә5.Міскөру6.Мйа7.Инматив8.Дыреналим ратзатАнаграмма1. Ас қорыту2. Қоректік заттар3. Ферменттер4. Нәруыз5. Көмірсу6. Май7. Витамин8. Минералды заттар







III. Үй тапсырмасын бекіту Биологиялық диктант1.Тамақ өнімдерінің едәуір қарапайым организмге сіңірілетін заттарға ….. және …..процестерді …… деп аталады. 2.Өзгеріссіз қанға сіңірілетін заттар ……., ……. 3.Адам организміне орташа алғанда ….., ……, ……, ……., …… болатыны есептелген. 4.Органимдегі негізгі энергия көзі ….. тәуліктік қажеттілігі ……  5.Адамның …… тәуліктік қажеттілігі 100г болып келетін және көмірсуда, майда ….айнала алмайды.6.Витаминдердің жеткіліксіз мөлшерінен организм әлсіреп, әртүрлі аурулар ….. пайда болады.7  …… сүйек пен тіс құрамына кіретін, зат алмасуға қатысатын қоректік зат. 8.Организмде …… әртүрлі заттардың еріткіш рөлін атқарады, көптеген химиялық реакциялар ….. қатысуына байланысты. Биологиялық диктант1.Тамақ өнімдерінің едәуір қарапайым организмге сіңірілетін заттарға ұсақталу және ыдырау процестерді ас қорыту деп аталады. 2.Өзгеріссіз қанға сіңірілетін заттар су, минералды тұздар. 3.Адам организміне орташа алғанда 15-20% нәруыз, 0,6% көмірсу, 19% майлар,  5,8% минералды тұздар, 60-65% су болатыны есептелген. 4.Органимдегі негізгі энергия көзі көмірсу, тәуліктік қажеттілігі 400-500г  5.Адамның нәруызға тәуліктік қажеттілігі 100г болып келетін және көмірсуда, майда айнала алмайды. 6.Витаминдердің жеткіліксіз мөлшерінен организм әлсіреп, әртүрлі аурулар авитаминоз пайда болады.7  Минералды тұз сүйек пен тіс құрамына кіретін, зат алмасуға қатысатын қоректік зат. 8.Организмде су әртүрлі заттардың еріткіш рөлін атқарады, көптеген химиялық реакциялар су қатысуына байланысты. Сызықтық диктант.1.Ірімшік, май, сүт, ет-қоректік заттар.2.Қоректік заттар организмді энергетикалық және құрылыстық қызметін атқарады.3.Кеңірдек ас қорыту жүйесінің бір бөлігі болып табылады.4.Тіс эмалі құрамында калций тұздары кіреді5.Сүт пен тауық сорпасын қанға тікелей жібергенде адам өледі6.Өсімдіктекті тағамды минералды тұз, витамин.7.Жұтқыншақ ас қорыту жолы тыныс алу жолымен бірігеді IV. Жаңа сабақ.Ас қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесі, асқорыту жолы, ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ұйқы безі, бауыр. Асқорыту мүшелері Асқорыту мүшелеріне Ауыз қуысы ұрт, қатты және жұмсақ таңдай тіл.Ұрттың сыртын бұлшық етпен ерін жауып тұрады. Ішкі жағында қызыл иекпен тістер орналасқан. Ауыз қуысының алдыңғы жағында жақсүйек тістер, артқы жағында аңқа мен көмкерілген. Қатты таңдай ауыз қуысын мұрын қуысынан бөліп тұрады. Жұмсақ таңдай артқы бөлімі жіңішкеріп ұзарып бөбешікпен аяқталады. Ауыз қуысына сілекей бездерінің өзектері ашылады.Тағам алдымен ауыз қуысында шайналып, сілекеймен араласып жұтылады. Ауыз қуысында тіл орналасқан.Ол көлденең жолақты, бұлшық ет ортасынан тұрады. Жұтқыншақ түтік пішінді іші қуыс бұлшықетті мүше.Онда ас қорыту және тыныс алу жолдары қиылысады.Жұтқыншақ мойын омыртқасының алдыңғы жағында орналасқан ұзындығы 11-13см. Өңеш ұзындығы 25см іші қуыс бұлшық етті мүше. Жоғарғы бөлігі жұтқыншақтың төменгі бөлігі асқазанмен жалғанған. Өңешті астарлап жатқан кілегейлі көп қабатты эпитилимен қапталған. Өңештің ортаңғы бұлшық еті бірыңғай салалы бұлшық ет ұлпасынан тұрады. Осы бұлшық ет оқтын-оқтын жиырылу нәтижесінде тағам асқазанға түседі. Өңеш көк еттің ортасындағы тесіктен өтіп құрсақ қуысындағы асқазанмен (қарынмен жалғасады). Асқазан - ас қорыту жолының көлемді ұлғаюы.Ол құрсақ қуысында көкет астында орналасқан.Пішіні сыйымдылығы 2-3 л алмұрт немесе ұзын қапшық тәрізді.Асқазанда өңештің кіреберіс саңылауы мен ұлтабар басталатын шығу саңылауын ажыратады.Кішкене қарынның сілемейлі қабығы қатпарлар түзеді,олар тамаққа толғанда асқазанның созылуына мүмкіндік береді. Аш ішек ұзындығы 5-6м асқазан мен тоқ ішекті жалғастырады. Аш ішектің асқазаннан басталған жері 25-30см дей ұлтабар (он екі елі ішек) деп аталады. Ұлтабар бауырдан келетін өт қабынан өзегі және ұйқы безінің өзегіне ашылады. Тоқ ішек ұзындығы 1,5-2м ашіктен екі еседей жуан. Тоқ ішектің аш ішектен басталған жері соқырішек деп аталады. Ол оң жақ мықымда орналасқан. Құрт пішінді тұйық өскін ол лимфа жүйесіне жатады. Оның қабынуынан болатын ауру соқырішек (аппендикс) деп аталады. Тоқ ішектің сыртында май қабаты қалың болады. Тоқ ішекте су қайтадан денеге сіңірледі де нәжіс қалыптасады. Тоқ ішекте өте көп бактерилар (әсіресе ішек таяқшалары) болады. Ұйқыбез асқазанның астыңғы жағында екінші бел омыртақасының деңгейінде орналасқан.Ұйқыбез өндіретін сілтілік реакция көрсететін ұйқыбез сөліас қорытуда маңызды рөл атқарады.Бездің басты шығаратын өзегі ұлтабарға ашылады.Ас қорыту қызметінен басқа ұйқыбез ішкі секрециялық қызметін де атқарады. Бауыр - ең ірі без.Массасы,шамамен,1500 г.Ол қызыл қоңыр түсті.Оның көп бөлігі оң жақ және қабырға астында орналасады.Бауыр - күрделі түтікшелі без.Оның секреті - өт.Өт қабына бауыр үздіксіз өндіретін өт жиналады.Ас қорыту кезінде өт қабы және бауыр өзегі арқылы өт жалпы ортақ өт өзегіне ағады.Ол ұлтабар арнасына ашылады.Бауыр көптген улы заттарды тұтып,зиянсыздандырады.Бауырда көмірсулар қоры гликоген - жануар крахмалы түрінде жинақталады. Видео ролик V. Жаңа сабақты бекітуАс қорыту мүшелеріОрналасуы ҚұрылысыҚызметіАуыз қуысыжұтқыншақөңешасқазанАш ішекТоқ ішекҰйқыбезБауырСемантикалық карта Тест тапсырмалары беріледі: 1.Адамда ас қорыту жолының ұзындығыА) 3 - 5 мӘ) 8 - 10 мБ) 15 - 18 м2. Дәм сезу рецепторлары қайда орналасқан?А) жұмсақ таңдайдаӘ) ұрттың сілекейлі қабығындаБ) тілде3. Ас қорыту және тыныс жолдары қай жерде қиылысады?А) Ауыз қуысындаӘ) жұтқыншақтаБ) өңеште4. Асқорыту жолында асқазаннан кейін не орналасады?А) аш ішекӘ) тоқ ішекБ) ұлтабар5. Тоқ ішектің бөлімдеріА) аш ішек, жиек ішек, тік ішекӘ) соқыр ішек, тік ішек, ұлтабарБ) соқыр ішек, жиек ішек, тік ішек6. Аш ішек бөлімдеріА) ұлтабар, тік ішек, аш ішекӘ) ұлтабар, аш ішек, мықын ішекБ) соқыр ішек, жиек ішек, тік ішек Тест тапсырмалары беріледі: 1.Адамда ас қорыту жолының ұзындығыА) 3 - 5 мӘ) 8 - 10 мБ) 15 - 18 м2. Дәм сезу рецепторлары қайда орналасқан?А) жұмсақ таңдайдаӘ) ұрттың сілекейлі қабығындаБ) тілде3. Ас қорыту және тыныс жолдары қай жерде қиылысады?А) Ауыз қуысындаӘ) жұтқыншақтаБ) өңеште4. Асқорыту жолында асқазаннан кейін не орналасады?А) аш ішекӘ) тоқ ішекБ) ұлтабар5. Тоқ ішектің бөлімдеріА) аш ішек, жиек ішек, тік ішекӘ) соқыр ішек, тік ішек, ұлтабарБ) соқыр ішек, жиек ішек, тік ішек6. Аш ішек бөлімдеріА) ұлтабар, тік ішек, аш ішекӘ) ұлтабар, аш ішек, мықын ішекБ) соқыр ішек, жиек ішек, тік ішек “Биологиялық есеп”Есеп №1.Егер бір адамға тәулігіне 6 грамм тұз жеткілікті болса, әр отбасыға бір аптада, бірайда қандай мөлшерде тұз жұмсалады? Әр оқушы өз отбасына есептеп шығаруға болады.Есеп №2.Тамақтанған кезде әр адам 1 грамм нанды шығындайды. 50 000 халқы бар елді мекенде бір жылда қанша нан шығындалады? “Биологиялық есеп”Есеп №1.Егер бір адамға тәулігіне 6 грамм тұз жеткілікті болса, әр отбасыға бір аптада, бірайда қандай мөлшерде тұз жұмсалады? Әр оқушы өз отбасына есептеп шығаруға болады.Жауабы:(6 г х отбасы саны) х 7 = 6 х 5 х 7 = 210 г(6 г х отбасы саны) х 30 = 6 х 5 х 30 = 900 гЕсеп №2.Тамақтанған кезде әр адам 1 грамм нанды шығындайды. 50 000 халқы бар елді мекенде бір жылда қанша нан шығындалады?Жауабы:А) (1 г • 4 мезгіл) • 50 000 = 4 х 50 000 = 200 000 г = 200 кг.Ә) 200 кг • 365 күн = 73 000 кг = 73 т VІ. Бағалау VІІ. Үйге тапсырма беруАс қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесі, асқорыту жолы, ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, асқазан, ұйқы безі, бауыр.