Саба? та?ырыбы: ?зен шаяныны? ??рылыс ерекшеліктері. ?оректенуі. Тыныс алуы. К?бейуі.

Өзен шаянының құрылыс ерекшеліктері. Қоректенуі. Тыныс алуы. Көбейуі. Үй тапсырмасын қайталауБуынаяқты жәндіктер үшін хитинді жабынның маңызы қандай?Хитинді жабынның ерекшелігі, қызметі қандай?Өзен шаянының дене құрылысы неше бөліктен тұрады?Баскөкірек бөлімінде қандай мүшелері орналасқан?Құрсақ бөлімінің ерекшелігі?Өзен шаянының қандай сезім жүйелері дамыған, олар қайда орналасқан? Эврикалық деңгейдегі логикалық сұрақтарСуда тіршілік етіп, желбезек арқылы тыныс алатын бұл жәндік дара жынысты.Өсімдіктермен бірге балық, бақа, басқа да су жануарларының өлексесін жеп,табиғатта санитарлық рөл атқаратын жануарды біздерде, яғни адамдарда кейбір түрлерін тағамдық азық ретінде пайдаланамыз. Бұл қай жәндік. Жауабы : Ас шаян Шаянның түсі суға байланысты және қоректену ортасына байланысты өзгеріске ұшырайды. Көбіне жасыл түстен-қара қоңыр түске, қоңырқай жасыл түске немесе қанық қоңыр түске боялады. Бойы ұзындығы: аналығы 20см –ге дейін, аталығы-сәл қысқы болып келеді.Өмір сүру уақыты: 8-10 жыл. Қоректену ортасыӨзен шаяны өзен-көлдер мен ағынды тоғандарда мекендейді. Бұл-судың тазалығын қажет ететін шаян. Шаянның денесі екі бөліктен: баскөкірек және құрсақтан құралады. Баскөкірек бөлігінде бірі- ұзын, бірі-құсқа екі жұп бунақтанған мұртшалары, екі көзі мен ауыз мүшелері алдыңғы жағында болады. Бұлардан сәл төменірек бес жұп бунақтанған аяқтар көрінеді, олардың алдыңғы екеуінің ұшында үлкен қысқышы бар, ал қалған төрт жұбы жүретін аяқтар болып есептеледі. Қоректенуі Өсімдіктермен (90%ға дейін) және етпен қоректенеді (басяқтылармен, құрттармен, бунақденелілермен, және олардың дернәсілдерімен, итбалықтармен) қоректенеді. Жаз айларында өзен шаяндары балдырлармен және су өсімдіктерімен (элодея, крапива,тұңғиық, хвощ). Қыс мезгілінде-жерге түскен жапырақтармен. Аталығынан қарағанда аналығы тағамды көбірек тұтынады. Өзен шаяны өз інінің қасынан алысқа ұзамай қорегін ұстап жейді. Өсімдіктермен және өлі ағзаны да қорек қылады. Қорегінің иісін ұзын мұртшалары арқылы сезеді (өлі бақа, балық және т.б. Жануарлардың түрлеріменде қоректенеді. Көбіне шаяндар кешкі мезгілде қорегін аулауға шығады,ал күдіз олар өзен астынан ін қазып сонда жасырынады немесе ағаш тамырының астына тығылып жатады(өзен жасаындағы тастардың арасына да жасырынады). Ұзын мұртшаларыҚысқа мұртшаларыКөз БаскөкірекҚұрсақ Құйрық жүзбеқанатыӨзен шаянының сыртқы құрлысықысқыштарқысқыштарЖүретін аяқтарыЖүретін аяқтарыҚұрсақ аяқтары1.Үстіңгі жақ2.Астыңғы жақ3.Жақ аяқтары Мұртшалар Үстіңгі жақАстыңғы жақҚысқыштар Жүретін аяқтарҚұрсақ аяқтарыӨзен шаянының баскөкірек бөліміндегі бес жұп буын аяқтарының қысқарақ ж/е жіңішкерек 4 жұбы су ішінде қатты заттардың үстімен жүру қызметін атқарадыШаянтәрізділер класы Өзен шаянының асқорыту жүйесіАуыз апаратыӨңешАсқазанОрта ішекБауырАртқы ішекАналь тесігі Өзен шаянның жүйке жүйесіЖұтқыншақүсті жүйке түйініҚұрсақ жүйке тізбекшесіКөзіҚысқа мұртшаның сезім және иіс мүшелері Өзен шаянының ішкі құрлысыТыныс алу жүйесіЖыныс безіҚан тамырлар жүйесіАсқорыту жүйесіЗәршығару мүшесі «Ия» немесе «Жоқ» деп жауап беру.Шаяндар суда тіршілік ететіндіктен желбезек арқылы тыныс аладыЗәршығару жүйесі аналь тесігі арқылы жүзеге асады. Шаян денесі екі бөліктен тұрадыКөбелек, бүйі, шегіртке шаянтәрізділер класына жатадыШаянтәрізділердің денесінің сырты, тығыз хитинмен қапталған