Презентация по башкирскому языку на тему Мостай К?римде? тормош юлы ??м ижады.

Тормошо 31м Ижады Мостай Кәрим — илебеҙҙә киң танылған, Башҡортостандың халыҡ шағиры. Уның ижады уҡыусыларҙың ихтирамын яулап ҡына ҡалманы, бәлки башҡорт халҡының рухи ҡаҙанышы, милли ғо­рурлығы булып әүерелде. Мостай Кәрим поэзияһының һәм драматургияһының иң яҡшы өлгөләре башҡорт совет әҙәбиәтенең алтын фондын тәшкил итә, уның ижады күп милләтле совет әҙәбиәтенең үҫешенә лә ыңғай йоғонто яһай. Мостай Кәрим 1919 йылда Башҡортостандың Шишмә районы Келәш ауылында урта хәлле крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. 1936 йылда тыуған ауылындағы ете йыллыҡ мәктәпте тамамлағас, ул ике йыл Өфө педагогия рабфагында уҡый,1937—1941 йылдарҙа Башҡорт дәүләт педагогия институтының тел һәм әҙәбиәт факультеты студенты.Бөйөк Ватан һуғышы башланыу менән, Мостай Кәрим армия сафына алына һәм һуғыш бөткәнсе фронтта була. Ул ҡыҫҡа сроклы хәрби курстарҙа уҡығас, элемтә бүлеге һәм артиллерия ди­визионы штабы начальнигы булып хеҙмәт итә. 1942 йылдың авгусында ҡаты яраланып, ете ай госпиталдә ята. Төҙәлеп сыҡҡас, ул хәрби журналист сифатында фронт газеталарында эшләй. Украинанан дошманды ҡыуып сығарыу, Румьшияны, Болгарияны, Венгрияны азат итеү һуғыштарында ҡатнаша. Еңеү көнөн —1945 йылдың 9 майын ул Вена ҡалаһында ҡаршылай, һуғышта күрһәткән батырлыҡтары әсән ул I һәм II дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары һәм миҙалдар менән бүләкләнә.һуғыштан ҡайтҡас, Мостай Кәрим әҙәби ижад эшенә ныҡлап тотона һәм йәмәғәт эштәрендә актив ҡатнаша. Ул 1951 йылдан 1962 йылға тиклем Башҡортостан Яҙыусылар союзы председателе булып эшләне, 1962 йылдың майында РСФСР Яҙыусылар союзының секретары итеп һайланды. Мостай Кәрим оҙаҡ йылдар буйы тыныслыҡ яҡлыларҙың Башҡортостан бүлеге председателлеген алып барҙы. Халҡы, совет әҙәбиәте алдында күрһәткән хеҙмәттәре өҫөн ул Ленин ордены, ике тапҡыр Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ, «Ха­лыҡтар дуҫлығы», «Почет Билдәһе» ордендары менән бүләкләнде.1963 йылда уға Башҡортостан халыҡ шағиры тигән ҙур исем бирелде.Мостай Кәрим К- С. Станиславский исемендәге РСФСР Дәүләт премияһы, Салауат Юлаев исемендәге Башҡортостан республикаһы премияһы лауреаты.1972 йылда М. Кәримгә русса сыҡҡан «Йылдар әҙенән» («Годам вослед») тигән шиғырҙар йыйынтығы әсән СССР Дәүләт премияһы бирелде.1978 йылда рус телендә сыҡҡан «Хәбәр көтәм» («Жду вестей») тигән китабы әсән Г.-Х. Андерсен исемендәге Халыҡ-ара Почет­лы диплом тапшырылды. 1979 йылда уға Социалистик Хеҙмәт Ге­ройы тигән исем бирелде. 1984 йылда «Оҙон-оҙаҡ бала саҡ» һәм «Ташлама утты, Прометей!» әҫәрҙәре әсән Ленин премияһына лайыҡ булды.2005 йылда вафат була. Мостай Кәрим 1935—1936 йылдарҙа яҙа башлай. Уның беренсе шиғырҙары йәштәр газеталарында баҫыла. 1938 йылда «Отряд ҡуҙғалды» тигән тәүге шиғырҙар китабы донъяға сыға. Мостай Кәримдең Бөйөк Ватан һуғышы башланырҙан алда ғына сыҡҡан икенсе китабы — «Яҙғы тауыштар» тигән шиғырҙар йыйынтығы уның исемен әҙәбиәткә ныҡлап беркетә. Бынан һуң уның бер-бер артлы баҫылып сыҡҡан китаптары уны төрлө жанрҙарҙа ла уңыш­лы эшләүсе яҙыусы итеп танытты. Мостай Кәримдең әҫәрҙәре, рус, украин, татар, грузин, ҡаҙаҡ, ҡумыҡ һәм башҡа телдәргә тәрже­мә ителеп, айырым китаптар булып баҫылып сыҡты. Уның шиғыр­ҙары сит ил телдәрендә лә тәржемә ителде. Шулай итеп, уның ижады Бөтә Союз, хатта бөтә донъя күләмендә киң таныла бара. Октябрь революцияһынан һуң тыуған, пионер Тәүге осор ижады, һәм комсомол сафында тәрбиәләнгән йәш шағир М. Кәримдең тәүге шиғырҙарында уҡ беҙҙең ил­дең шат тормошон, бәхетле бала саҡты, дәртле йәшлекте һүрәт­ләргә ынтылыш төп урынды алды. Был мотивтар уның тәүге «От­ряд ҡуҙғалды» китабында уҡ асыҡ билдәләнделәр, йәш шағир был йыйынтығында «күкрәк хистәренең емешен», «йөрәк тибешен» комсомолияға арнай һәм «шат ватандың йәп-йәш хужаһының» уй­ҙарын сағылдырырға ынтыла. «Намыҫ», «Онотолмаҫ ул көндәр» кеүек шиғырҙарында М. Кәрим бөгөнгө тормоштоң ауыр көрәш­тәр аша яуланыуын, граждандар һуғышы батырҙарын күрһәтергә теләй. Ләкин әле йәш шағирҙа тормош практикаһы аҙлығы һәм •әҙәби тәжрибә етешмәүе ҙур тойғоларҙы ябай һәм тәьҫирле итеп бирергә ҡамасаулап торалар. Шуға күрә байтаҡ шиғырҙарҙа абс­трактлылыҡ, хәбәр һөйләү өҫтөнлөк алып китә.Мостай Кәримдең «Яҙғы тауыштар» тигән икенсе китабы иһә тәүгеһендә билдәләгән мотивтарҙың тәрәнәйеүен, асығыраҡ һәм көслөрәк яңғырауын характерлай ала. Шағир «зәңгәр колонна­лар булып, барабан ҡағып, колхоз урамдары буйлап уҙған бала­лыҡ көндәре», «костерлы дозор төндәре», «тәүге хыялдар» хаҡын­да яҙа. «Тыуған ерҙә» исемле бер шиғырында айырыуса тыуған яҡҡа булған һөйөү тойғолары, ата-әсәһенә ихтирамы бик матур итеп тасуирлана. «Яҙғы тауыштар» китабына ингән күпселек ши­ғырҙарҙан йәшлек дәрте, йәшәү йәмен тойоу хисе бөркөлөп тора. Шағир ергә муллыҡ килтереүсе беренсе ямғыр тамсылары тура­һында яҙһынмы, Иҙел өҫтөндә бөрсөкләнеп күренеүсе шаян тул­ҡындарҙы тасуирлаһынмы, диңгеҙ өҫтөндә сағылыусы ай юлын һүрәтләһенме — пейзаждың ана шундай лирик картиналарының һәммәһен дә ул йәшәү шатлығын һәм тормош күркәмлеген раҫлау­ға буйһондора. Сөнки шағирҙың ысынбарлыҡҡа мөнәсәбәте көслө оптимизм менән һуғарылған, уның тойғолары оло идеалдар менән нығытылған. Шуға шағир тәбиғәт картиналарын күҙәткәндә лә («Тән тураһында уй») үҙен Тыуған иленең тулы хоҡуҡлы гражда­нины һәм ысын хужаһы итеп тоя. М. Кәрим бөгөнгө тормоштоң йәмен һәм шатлығын тағы ла асы­ғыраҡ тойоу әсән үткән михнәтле тормоштоң йәмһеҙ картинала­рын хәҙерге көнгә ҡапма-ҡаршы ҡуйып һүрәтләү алымын да ҡул­лана («Был—тормошһоҙ ҡырағай урман булған», «Алыҫта ҡал­ған эҙҙәр», «Туҡайға» шиғырҙары) йәки ил бәхете әсән граждан­дар һуғышы фронттарында ғүмерен биргән комсомолецтың героик образын һүрәтләү аша («Дуҫтың үлеме»), йәки ошо ут һәм ялҡын эсендә оло дуҫлыҡтың сынығыуын күрһәтеү аша («Йыр») бөгөнгө еңеүҙәрҙең әһәмиәтен тәрәнерәк тойоуға илтә.Мостай Кәримдең «Таныш булмаған ҡунаҡ» поэмаһы — Бөйөк Ватан һуғышына тиклемге ижадындағы иң ҙур һәм әһәмиәтле әҫәрҙәренең береһе.Был поэмаһында шағир үҙ поэзияһында билдәләнгән төп мотив-тарҙы конкрет образдар аша кәүҙәләндерергә тырыша. Туғанлыҡ һәм дуҫлыҡ, батырлыҡ һәм намыҫлылыҡ идеялары поэманың ни­геҙен тәшкил итәләр. Граждандар һуғышының хәтәр йылдарында бер-береһенән айырылған йәштәр — Нәфисә менән Илгизәр, күп йылдар үткәс, яңынан осрашалар. Арала ятҡан йылдар бала саҡ­та бергә уйнап үҫкән, тәүге мөхәббәт хисен тойған йәштәрҙе хәҙер олоғайтҡан, хатта бер-береһен танымаҫлыҡ иткән, ләкин улар тәү­ге мөхәббәткә тоғролоҡто һаҡлап килгәндәр.Илгизәр менән Нәфисә — совет йәштәренең типик вәкилдәре. Уларҙа булған дуҫлыҡ һәм намыҫлылыҡ, Тыуған илгә булған һө­йөү хисе —совет ысынбарлығы шарттарында тәрбиәләнгән иң яҡ­шы сифаттар. Уларҙың шәхси мәнфәғәттәре халыҡ мәнфәғәттәре­нән айырылғыһыҙ. Илгизәр аҡтар тарафынан яуыздарса үлтерел­гән атаһының васыятын да тота: ул дошман алдында баш эймәй генә түгел, атаһының үлеме өҫөн дошмандан үс ала, граждандар һуғышының төрлө фронттарында ҡатнаша. 1905 йылғы рус-япон һуғышында атаһы үлеп ҡалған Нәфисә лә етемлек, ауыр тормош ҡыҫымдарынан һыҡтап ҡына йәшәмәй, ә совет ысынбарлығы шарт­тарында актив көрәшсе булып етешә.«Таныш булмаған ҡунаҡ» поэмаһы — художество эшләнеше яғынан да өлгөргән әҫәр. Шағир ваҡиғаларҙы лирик планда та­суирлауға һәм геройҙарҙың драматизм менән тулы уй-кисерештә­рен сағылдырыуға күберәк әһәмиәт бирә. Аҙашҡан өйрәк һәм яр­ҙарын умырып ағыусы Иҙелде тасуирлау алда буласаҡ ваҡиға­ларға ишара яһау әсән оҫта файҙаланыла. «Оло ярғанат булып,, уйһыулыҡтан ҡалҡынды тән», «ҡара төндөң ҡараһын уйып алған күҙҙәр», «батша ҡуян бүрек менән японды ҡыуған йылды», «һәр бер ҡуян уға бүрек теккән, һәр бер төлкө һалып тун биргән»^ «шашҡан бүре булып, ун өс тапҡыр ғинуар сыҡҡан тауҙар арты­нан» кеүек образлы юлдар поэманың художество көсөн арттыра­лар. Ләкин автор, таныш булмаған ҡунаҡтың кем булыуына'һәм ике йәштәш араһындағы мөхәббәткә серлелек биреү менән мауы­ғып, поэманың сюжетын оҙонғараҡ һуҙа, уны күберәк серле карти­налар менән аралаштыра. Быны шағир йәшлек романтикаһын һәм заман героикаһын үҙенсәлекле поэтиклаштырыу маҡсатынан шу­лай һүрәтләгән булһа кәрәк. Бөйөк Ватан һуғышы башланыу менән, Мостай Кәрим армия сафына алына һәм һуғыш бөткәнсе фронтта була. Ул ҡыҫҡа сроклы хәрби курстарҙа уҡығас, элемтә бүлеге һәм артиллерия ди­визионы штабы начальнигы булып хеҙмәт итә. 1942 йылдың авгу­сында ҡаты яраланып, ете ай госпиталдә ята. Төҙәлеп сыҡҡас, ул хәрби журналист сифатында фронт газеталарында эшләй. Украи-нанан дошманды ҡыуып сығарыу, Румьшияны, Болгарияны, Вен-грияны азат итеү һуғыштарында ҡатнаша. Еңеү көнөн —1945 йылдың 9 майын ул Вена ҡалаһында ҡаршылай, һуғышта күрһәт­кән батырлыҡтары әсән ул I һәм II дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары һәм миҙалдар менән бүләкләнә һуғыштан ҡайтҡас, Мостай Кәрим әҙәби ижад эшенә ныҡлап тотона һәм йәмәғәт эштәрендә актив ҡатнаша. Ул 1951 йылдан 1962 йылға тиклем Башҡортостан Яҙыусылар союзы председателе булып эшләне, 1962 йылдың майында РСФСР Яҙыусылар союзы­ның секретары итеп һайланды. Мостай Кәрим оҙаҡ йылдар буйы тыныслыҡ яҡлыларҙың Башҡортостан бүлеге председателлеген алып барҙы. Халҡы, совет әҙәбиәте алдында күрһәткән хеҙмәттәре өҫөн ул Ленин ордены, ике тапҡыр Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ, «Халыҡтар дуҫлығы», «Почет Билдәһе» ордендары менән бүләкләнде.1963 йылда уға Башҡортостан халыҡ шағиры тигән ҙур исем би­релде.Мостай Кәрим К- С. Станиславский исемендәге РСФСР Дәүләт премияһы, Салауат Юлаев исемендәге Башҡортостан республика­һы премияһы лауреаты.1972 йылда М. Кәримгә русса сыҡҡан «Йылдар әҙенән» («Го-дам вослед») тигән шиғырҙар йыйынтығы әсән СССР Дәүләт пре­мияһы бирелде.1978 йылда рус телендә сыҡҡан «Хәбәр көтәм» («Жду вестей») тигән китабы әсән Г.-Х. Андерсен исемендәге Халыҡ-ара Почет­лы диплом тапшырылды. 1979 йылда уға Социалистик Хеҙмәт Ге­ройы тигән исем бирелде. 1984 йылда «Оҙон-оҙаҡ бала саҡ» һәм «Ташлама утты, Прометей!» әҫәрҙәре әсән Ленин премияһына ла­йыҡ булды.