Чувашские традиции и обряды

Класс тулаш
·нчи 5-м
·ш класпа ирттермелли сценари


Сценари т
·ллев
·: ачасен пуплев шайне аталантарасси, х
·йсене обществ
·лл
· выр
·нта й
·ркелл
· пулма в
·рентесси, ч
·ваш
·н й
·ли-й
·ркипе паллаштарасси.

Кирл
· хат
·рсем: ч
·ваш
·н гимн
·, ч
·ваш тум
·, ч
·ваш юррисемпе кассета, плакат- цитат
·сем.

Мероприяти юх
·м
·.

Х
·р ачапа арзын ача сцена зине тухазз
·, ч
·ваш гимн
· янраса каять, залри хал
·х ура зине т
·рать.

Х
·р ача Камсем эпир , м
·нле к
·кран эпир?


·зти тусан пир
·н яте хуратн
·?

·зти шыв-шур пир
·н пите шуратн
·?
М
·нле зилпе те х
·велпе эпир,
К
·лкан зилхи пек, к
·м
·ла вылятн
·?

Арзын ача Камсем эпир, м
·нле й
·хран эпир?
М
·нле анне сире савса зуратн
·?
М
·нле атте ура зине т
·ратн
·?
М
·нле
·спа та хап
·лпа эпир

Ч
·ваш з
·рне таса чунпа юратн
·.


Х
·р ача Паян эпир сир
·нпе ч
·ваш уявне ирттерме пузтар
·нт
·м
·р.Кашни класс зак уява хат
·рленн
·. Хал
· 5-м
·ш А класа с
·мах паратп
·р.В
·сем класпа хат
·рленн
· пьес
· к
·тартазз
·. Пьеса «Чапл
· парне» ятл
·.
(С Мерчен темипе зырн
· п
·р пайл
· кул
·ш).


Ч
·ваш юрри илт
·нет.


Вылякансем:
Ам
·ш
· –
Кенук –
Мишшан кукк
·ш
·пе инк
·ш
· –
П
·рле в
·ренекен юлташ
·сем:


Пялем. С
·тел хушшинче Мишша ч
·ваш ч
·лхи учебник
· тытса ларать, В
·л п
·рре к
·неке, зине тепре чярече еннелле кичемм
·н п
·хкалать.Т
·п
·лти пял
·мрен ам
·ш
· витре й
·тса тухать.

Ам
·ш
· Мишша, ара, эс
· хал
· те урокусене т
·вас шух
·шпа лармаст
·н-зке!
Мишша Паян йыв
·р урок зук, тат
·ксене зырассине зез в
·рентр
·з.
Ам
·ш
· В
·ренсе те зитр
·н-и?
Мишша Эп
·на шкултах
·нлант
·м.(зялелле п
·хса).Та, те тат
·ксене, м- м,
тат
·ксене .Эй теме кирл
· пуль.Уйр
·м зырсан та п
·рле зырсан та п
·р
мар-и, такам та
·нланать.


Ам
·ш
· Пурп
·р пулсан в
·рентмен те пул
·чч
·-ха
·на..
Мишша Пурп
·р пулмас
·р. Ак
·, с
·махран «к
·неке те» с
·махсене илер. «К
·некете текен с
·мах зуккине такам та п
·лет. Апла пулсан в
·л» к
·неке те тенине п
·лтерет (й
·вашш
·н). Анне, паян мана чи чапл
· парне кам пар
·-ши?

Ам
·ш
· В
·рен. Ытти уроксене в
·рен.Эп
· шыв
·сса кил
·п те к
·штах с
·тел зи хат
·рлем. Сан
·н юлташусемпе п
·рле паян, тен, кукку та кил
·. Чи чапл
· парне хуть кам парсан та п
·рех.


Мишша Анне,куккаран куп
·с илсе килсен аван пул
·чч
· те. Ачасем пузтар
·нсан ч
·ваш ташшине ташлама в
·рен
·тт
·м
·р.


Ам
·ш
· Илсе кил
·р, ара, илсе кил
·р. Манран чару зук. Азу та часах в
·рмантан килет пуль. Шыв
·сса килем-ха унччен. Эс в
·ренех.


Мишша Тупн
· пит кирл
· япала.(зялелле п
·хса) Та, те тат
·ксенетат
·ксене..Х
·зан п
·рле зырмалачч
·-ха? (к
·некине с
·тел зинчен илсе узса п
·хать) А-ха. П
·лет
·п. В
·т п
·лт
·м теЧи чапл
· парне анне парать пуль-ха(чярече патне чупса пырса п
·хать те тулалла п
·хса к
·шк
·рать) Кенук!, Кенук! К
·р-ха, к
·р,
·зта каят
·н?


Тулти сас
· Ялти лавккана каят
·п


Мишша Кенук, итле-ха, кукка патне к
·рсе тух-ха, куп
·с илсе кил .К
·р-ха, к
·р.


Мишшапа ам
·ш
·, Кенук пярте к
·резз
·.

Кенук Ман килес.

Ам
·ш
· Ирт, ирт, Кенук. Ларса кан. Эс уроксене туса п
·терт
·н пул
·-ха?
Кенук Тин зез туса п
·терт
·м.Анне лавккана кайса килме хушр
·. Суп
·нь илме каят
·п.

Мишша Анне, Кенук куккасем патне к
·рсе тухт
·р-ха.

Ам
·ш
· Зырса парса яр-ха эппин хут. Х
·йсем те килчч
·р. Зуралн
· кун яч
·пе туссем пузтар
·назз
·, те, куп
·с илсе кил
·р, те.

Мишша Халех, анне. Кенук эс лар-ха.(хутпа к
·ранташ тытать те зырать).Ак
·, ме, куккана к
·рсе пар-ха. Ху та килме ан ман. Атте мана зуралн
· кун яч
·пе мулкач тытса килсе парат
·п тен
·чч
·.

Кенук Мулкач какай
·нчен юлас марчч
·. Чупам-ха эппин (тухса каять).

Ам
·ш
· Урокна тур
·н пулсан с
·тел зинчи япаласене пузтар та ак, х
·насене к
·тсе илме хат
·рленер. Ачасем те килезз
· пуль.


Мишшапа ам
·ш
· с
·тал витезз
·, пукансем лартазз
·, пяртре тирпейлезз
·. «Пир
·н килес»- тесе пялеме п
·рер
·н, икш
·рен шкул ачисем пузтар
·назз
·. Мишша в
·сене й
·ркипе лартать те з
·н
· к
·некесем к
·тартма пузлать.

Мишша Ку к
·некене паян анне илсе пач
·.

П
·ррем
·ш ача Ак
· эпир те сана к
·неке парнелетп
·р.

Х
·р ача Эпир с
·в
· к
·неки илсе килт
·м
·р.(ачасем к
·некине Мишшана парнелезз
·).

Мишша Тавтапуз, тант
·шсем.(чяречерен п
·хса) Ав Кенук чупса иртсех кайр
·.
·нт
· куккасем те килезз
· пуль.Куп
·спа ташлатп
·р
Ал
·ка шаккани илт
·нет.
Мишша К
·р, Кенук, к
·р!.
(Кенук аллинче картина).
Кенук Мишшша ку картинана эп
· хам якерн
·,
·на сана зуралн
· кун яч
·пе парнелет
·п.
Мишшша Тавтапуз сана, Кенук.


Кенук Куккасем те килетп
·р тер
·з, зыруне в
·сене к
·ртсе пат
·м.
Ачасем Ай-ай, аван якерн
·!.

Ал
·ка шаккани илт
·нет.

Сас
·сем -_К
·ме юрать-и?

- Пир
·н килес!.

Мишша (ал
·к патне чупса пырать).Инке,кукка, к
·р
·р,к
·р
·р(ачасене)куп
·с илсе килч
·з, куп
·с!.Зиччас ташлама пузл
·п
·р.
Пялеме малтан п
·р сетка пузл
· куп
·ста й
·тн
· инк
·ш.унтан ч
·рес й
·тн
· кукк
·ш к
·рсе т
·разз
·.Ачасем в
·сем зине т
·л
·нсе п
·хса т
·разз
·.

Ам
·ш
· Ку м
·не п
·лтерет?

Кукк
·ш
· Те пузл
· куп
·ста кирл
· пулн
·,те т
·варланизавна т
·пл
·н зырман та, ун пекки те, кун пекки те илсе килес тер
·м
·р.

Ам
·ш
· Ара, сиртен кам куп
·ста ыйтса зырн
·?Куп
·ста хам
·р
·н та зител
·кл
·х.

Инк
·ш
· Ак, зыруне Кенук пырса пач
·


Мишша Эп
· унта куп
·ста мар. Куп
·с ыйтса зырн
·чч
·.

Ам
·ш
· Кяр-ха вуласа п
·хам.(зыр
·ва илсе вулама пузлать). «Инке, кукка, эсир паян ман зуралн
· куна кил
·р-ха. П
·рле куп
·ста илсе кил
·р вара. Мишша». Эй, ачам, ачам! В
·т сана тат
·ксене п
·рле е уйр
·м зырасси! Куп
·с выр
·нне куп
·ста илсе килсе пач
·з в
·т!
Ачасем к
·рлесе каязз
·.

Кенук Эп
·
·на паз
·рах курт
·м.В
·рент
·р-ха тер
·м. Куп
·с выр
·нне куп
·ста, к
·л выр
·нне к
·лте илсе килме пузласан, грамматика та кирл
· пулать.

Мишша ним ч
·нмес
·р пузне усса т
·рать.


Ам
·ш
· Ак сана чи чапл
· парне!.



Арзын ача Т
·ван ч
·лхе т
·ван юр
·-к
·в
·пе п
·р шайра.Ашш
·- ам
·ш
· ч
·лхинчен писн
· этем ун
·н юрри-к
·ввинчен те сив
·нет, тымар
·нчен тат
·лн
· йыв
·з-кур
·к ев
·р типсе ларать.Т
·ван ч
·лхене, юрри, к
·ввине хисеплекен, упракан зын т
·ван хал
·хран них
·зан та уйр
·лм
·.


Х
·р ача Т
·ван ч
·лхе - атте
·с-пуз
·
Т
·ван ч
·лхе - анне сасси.
Т
·ван ч
·лхес
·р шалк
·м хуз
·,
Т
·ван ч
·лхе в
·л - пуласси.


Хал
· пире ч
·ваш
·н й
·ли-й
·ркипе 5б паллаштарасш
·н, в
·сене сцена зине тухма ыйтатп
·р!

Ч
·ваш юрри илт
·нет.


З
·варни.
Сцена зине ш
·нк
·равпа х
·р ача тухать, х
·й
·н юлташ
·сене ч
·нет.
Х
·р ача Марине, Урине, Кулине, з
·варни зитр
·.Айт
·р т
·вайккинчен яр
·нма.

Теп
·р х
·р ача З
·варни, з
·варни!
Паян в
·т-ха з
·варни!
Пурте кил
·р уява.

Ик
· х
·р ача з
·варни юррине юрлама пузлазз
·, ыттисем в
·сен хызз
·н юрлазз
·.
Ш
·нк
·р- ш
·нк
·р, ш
·нк
·р
Ш
·нк
·р- ш
·нк
·равне.
Епле
·ста тун
·-ши
Ш
·нк
·р-ш
·нк
·равне.


рре, икк
·, визз
·
Тух-ха Кулине
Зерзи ури хуз
·лт
·р
З
·варни зитт
·р.

И з
·варни, з
·варни
З
·вар тулли икерчи
Кесье тулли м
·й
·рри
Эрне хушши катаччи..

И з
·варни, з
·варни
З
·варни килет, курт
·р-и?
Зуркуннене сиср
·р-и,
Хир
·з тухса илт
·р-и?

Х
·рсем юрласа п
·терсен, в
·сем патне карч
·кпа старик ик
·рч
·пе тухазз
·.


Старик Эй, васпати.Тур
· пял
·х тивлетне пат
·р зез, ял карти т
·р
·кл
· пулт
·р. Эп
· те паян з
·варни ватти пулса п
·рре т
·вайккинчен яр
·нса ант
·м.
Карч
·к З
·варни карч
·к
· пулса эп ш
·мшака хускатр
·м в
·т. Атя турри сывл
·х пат
·р теп
·р з
·варниччен.Ачасем, з
·варни икерчине тутанса п
·х
·р-ха?
П
·р х
·р ача Кукамипе кукази, пир
·нпе п
·рле в
·й
· выль
·р-ха!
Сиарик Эй, выляса п
·хас пуль, замр
·к чухнехине аса илсе.
Теп
· х
·р ача Эсирех вара пире йертсе пыр
·р.
Карч
·к Ну, юр
·.

Х
·рсем в
·й
· юррине юрла пузлазз
·, карч
·ка в
·й
· варрине х
·варазз
·, старик вара тул енче юлать.

Чи в
·лт
·р, чи в
·лт
·р
Чи в
·л туя п
·р туя
Тим
·р туя касса тух
И эс чипер, эп чипер,
Ч
·н чиперри зак ача.
Кам пат
·нче юр
· в
·зленч
·, в
·л юрласа е ташласа парать.
Старик Кулинене м
·н тутаратп
·р?.
Карч
·к З
·варни зинчен м
·н те пулин каласа пат
·р.
Х
·р ача с
·в
· вуласа парать.
Эй, з
·варни, з
·варни,
Юр
· таш
· к
·ларни
Зуркуннене чыслани,
Х
·ле
·зс
·р х
·варни.
Асаттесен пил
·пе
Атте, анне ир
·к
·пе,
Пур
·нар-ха, т
·вансем
Асран кайми ч
·вашсем.
Сцена зине тем
·н те п
·р т
·х
·нн
· зынсем тухазз
·.Малти –патак зине лаша пузне( хутран тун
·) й
·тса тухазз
·,ун хыз
·нчен ытти ачасем те тухазз
·.(тилхепе тытса тухн
· пек т
·вазз
·) Кама зул зинче т
·л пулазз
·, завна ч
·п
·рккапа запазз
·.Запла с
·махсем калазз
·:Чир, чир кайт
·р, усал- т
·сел кайт
·р.Ку ачасем к
·рсе каязз
·.


Карч
·к З
·варни ачисем, чир- ч
·рсене х
·валаса кайр
·з, халь вара в
·ййа малалла т
·ссан та юрать пул
·.
В
·ййа теп
·р хут пузлазз
·.
Чи в
·лт
·р , чи в
·лт
·р
Чи в
·л туя п
·р туя
Тим
·р туя касса тух
И эс чипер , эп чипер,
Ч
·н чиперри зак ача.
Старик: Ну , Уринене м
·н тутарар , ачасем ?
Кинеми: Ун
·н сассий
· зеп
·з , атя юр
· юрлаттарар,
Урине: Марине мана пул
·шсан, эп
· юрлама хат
·р.
Марине: Юлташа м
·нле пул
·шм
·н вара?
Х
·рсем юрлазз
·.
Анне мана грузина качча парасш
·н. 2хут
Каймаст
·п грузина, п
·лмест
·п грузинла
Грузин чейне в
·ретме ч
·нахах та п
·лмест
·п


Анне мана тутара качча парасш
·н,2хут
Каймаст
·п тутара, п
·лмест
·п тутарла,
Лаша ашне п
·зерме ч
·нахах та п
·лмест
·п.

Анне мана выр
·са качча парасш
·н.2хут
Каймаст
·п выр
·са, п
·лмест
·п выр
·сла,
Пельмен яшки п
·зерме ч
·нахах та п
·лмест
·п.

Анне манна ч
·ваша качча парасш
·н,2хут
Каят
·п ч
·ваша,п
·лет
·п ч
·вашла,
Серте яшки п
·зерме ч
·нахах та п
·лет
·п

Кинеми Икк
·ш
·н те сассисем ч
·кез
·ннни пек, итлесе т
·ранмалла мар.

Сцена зине икк
·н тухазз
·, зунашка зинче ул
·мран тун
· чучело пур.
П
·ри З
·варни каять, з
·варни каять

Тепри З
·варнине
·сатма каймалла.

Старик Ара, ачасем, айт
·р з
·варнине
·саттиччен ташласа юлар.
(ачасем чучело тавра ташлама пузлазз
·)

Трактористне кал
·р-ха,
Трактор зине шыв ят
·р,
Гармонистне кал
·р-ха,
Куп
·сне аван калат
·р.

Тухат
·п, тухат
·п,
Куп
·с умне тухат
·п.
Нумай - нумай ташламаст
·п,
К
·м
·л туса парат
·п.

Эп весёлый, эп весёлый
Эп весёлый х
·р ача.
Эп весёлый пулман пулсан
Ташлам
·тт
·м зак
·нта.

П
·рре, икк
·, визз
·, т
·ватт
·,
Ур
·х ташламаст
·п,
с
·паззип
· гармонистне
ур
·х ташламаст
·п.

Ташлама чар
·нсан карч
·к чучело зине икерч
· п
·рахать, зак
·н пек с
·махсем калать: «з
·варни кар
·к
· тутл
·хл
· пул».

П
·р х
·р ачи Чипер кай.

Теп
·р х
·р ача Чир-ч
·ре ялтан илсе кай.

Старик Арзын пузне в
·й х
·ват пар, ар
·м пузне ырл
·х, сывл
·х пар.


Карч
·к Ну, халь вара, з
·варни карч
·кне
·сатса ярсан та юрать.

Пурте юрласа сцена зинчен к
·рсе каязз
·.

З
·варни зуни, ай, креслалл
·,
Ларса чупма ч
·тать-ши, ч
·тать-ши. 2хух

З
·варни килет, ай п
·р эрне
ма килместь-ши ик эрне, ик эрне. 2хут


Зултал
·кри з
·варни те
час завр
·нса, час зитмест, час зитмест. 2 хут

Арзын ача Ч
·ваш ч
·лхи-т
·ван ч
·лхе
эс- чи пахи, эс -чун уззи.
Ч
·ваш ч
·лхи- т
·ван ч
·лхе,
пин ч
·лхерен чи зеп
·ззи.


Х
·р ача Зак ч
·лхепе эп калазат
·п,
куллен зырат
·п та вулат
·п.
Зак ч
·лхепе эп мухтанат
·п,
куллен- кунах
·са туптат
·п.


5в классем х
·йсем ч
·ваш ч
·лхипе м
·нле калазма пултарнине к
·тартасш
·н.В
·сене халь ал
· зупса к
·тсе илетп
·р.

Ч
·ваш юрри илт
·нет.



Автор Тил
· тус в
·рманта зярет.
·на ват
· юман зинче ларакан т
·мана ас
·рхать.

Т
·мана Тил
· тус, эс
·зта каят
·н?
Тил
· Яла.
Т
·мана Ялта м
·н пур.
Тил
· Сар автан пур.
Т
·мана Хыр
·му пит вызр
·-им?
Тил
· Вызр
· зав.
Т
·мана В
·рманта апат зук-им?
Тил
· Тупаймар
·м.
Т
·мана Ялта Хампур пур?
Тил
· Эпир унпа тусл
·-ха.
Автор Тил
· тус ял х
·рринчи зурт патне зитет, картишне к
·рет.
Ч
·х ч
·ппи иртсе пырать.
Ч
·п
· Эс
· кам?
Тил
· Тил
· тус эп. Ман зинчен илтмен-им?
Ч
·п
· Зук, илтмен. Эп
·нер к
·на зуралн
·.
Тил
· Апла пулсан эс пит тутл
·.
Ч
·п
· Зук, эп
· тутл
· мар. Сар
· тыр
· п
·рчи тутл
·.
Автор Тил
· ч
·х ч
·ппи тавра яв
·ннине ч
·х ас
·рхать те в
·сем патне чупса пырать.
Ч
·х Эс яла м
·нш
·н килт
·н?
Тил
· Эп
· сана илме килт
·м.
Ч
·х Манпа эс
· м
·н т
·васш
·н?
Тил
· Зиесш
·н.
Ч
·х Ах, епле эс калазат
·н?
Тил
· Эп
· выз
· .Ху куран.
Ч
·х Эп
· автана ч
·нет
·п.
Тил
· Ч
·нех, ч
·нех. Маа апат нумайрах пул
·.
Автор Ч
·х пул
·шу ыйтнине илтсе в
·сем патне автан пырать.
Тил
· Эп сана зиет
·п, автан тус.
Автан Мана зиме к
·штах к
·т.К
·ркуннеччен.
Тил
· Ытла нумай к
·ттерен.
Автан Ун чухне эп зулл
·рах та тутл
·рах пул
·п.
Тил
· Зук, текех к
·тмест
·п. Сана эп халех зиет
·п.
Автан К
·ра-у-ул!Хампур,
·зта эс, х
·тар!
Йыт
· Яр халех Сар автана. Унс
·р
·н лекет сана!.
Тил
· Ах, Хампур кум, эпир санпа т
·вансем-зке.
Йыт
· Эп
· сан
·н куму мар, эп санпа т
·ванл
· мар.
Тил
· Юр
·, юр
·, ан шавла.
Йыт
· Эс
· вара ан в
·рла.
Тил
· Ку пул
· юлашки, тек килм
·п.
Йыт
· Ак халех эп ч
·н
·п хал
·ха. Яр тен
· автана!
Тил
· Ме, илех автана.
Автор Тил
· в
·рмана тарать. Хампур к
·м
·лл
·н:-П
·х та кур, юрать хам пур!
(О.Воробьёва).
Х
·р ача Ч
·вашра в
·рман та ч
·вашла кашлать,
Ш
·пч
·к та юрлать кунта халь ч
·вашла
Пин ч
·лхелл
· хал
·х хушшинче
Калазса зярет
·п эп
·-ч
·вашла.

Арзын ача 5-м
·ш классем хат
·рлен
· уяв в
·зленч
·. Сыв
· пул
·р, тепре т
·л пуличчен.

15