Адамны? тегіне септік жал?ауларыны? жал?ануы

Тегіне септік жалCауларыныS жалCануы
Ресми Kaжаттарда атын, ‰кесініS атын, тегін орыс тілінде толыK ресімдеу кезінде септік жалCау атына, ‰кесініS атына ж‰не тегіне де жалCанады. Мысалы, бaйрыKтарда:
Приказываю:
Прекратить 20.11.200г. трудовой договор с Жунусовой Лилией Ермековной, менеджером отдела маркетинга, в связи с истечением срока, согласно подпункту 2) статьи 51 Трудового кодекса Республики Казахстан.
Или
Приказываю:
Принять 04.09.200г. Камашеву Перизат Сакеновну на должность менеджера по хозяйственным вопросам

Ресми Kaжаттарда атын, ‰кесіні атын, тегін мемлекеттік тілде толыK ресімдеу кезінде септік жалCау субъектініS тек тегіне Cана жалCанады, аты мен ‰кесініS аты тегініS алдында атау септікте (кез-келген KaжаттыS м‰тінінде) Kолданылады.

Мысалы, Kызметтік хатта:
Jызметкерлерді басKару б™лімініS маманы Елена Николаевна Перованы Астана KаласындаCы «Сенім» АJ филиалына тоKсандыK есеп Kaрастыруда т‰жірибелік к™мек к™рсету маKсатында 2010 жылCы 12-16 тамыз аралыCында 5 к_нге Kызметтік іссапарCа жіберуіSізді сaраймын.

JазаKстан РеспубликасыныS Премьер-министрі кеSсесі басшысыныS 2005 жылCы 3 KазандаCы №и-536 «Jaжаттарды дайындау кезінде терминдер мен с™з тіркестерін Kолданып, ‰рт_рлі атауларды жазудаCы KысKаша аныKтамалыCыныS» 24-бабында:орыс тіліндегі Kaжаттарда «... KатаS немесе жіSішке дыбыстармен аяKаталатын, ‰йел азаматшалардыS тегі септелмейді» деп к™рсетілген. Мысалы: Маиря Озолинг – Марии Озолинг, Елена Коломиец – Елены Коломиец.
А-жалCауыныS алдында дауысты и Kарпі болатын тектер де септелмейді. Мысалы: Гарсиа, Гулиа.
Екпінді дауыстылар а, -я, Kаріптерімен аяKталатын славяндыK емес тектер де есептелмейді. Мысалы: Дюма, Золя.
-аго, -яго, -ово, -их, -ых, -ях, -ко аяKталатын тектер де септелмейді. Мысалы: семаго, Седых, Гладких, Петренко.
JазаK тіліндегі м‰тіндерде осы тектердіS б‰рі септеледі: Мария Озолингке, елена Коломиецке, ГарсиаCа, ГулиаCа, ДюмаCа, ЗоляCа, СеммагоCа, СедыхKа, ГладкихKа, ПетренкоCа.
JазаK, славян немесе ™зге aлттардыS тектеріне септік жалCаудыS жіSішке немесе KатаS т_рлерін жалCауды таSдау кезінде, с™здіS соSCы дауысты буынына баCдарлану Kажет. Егер жіSішке дауыстылар болса («‰», «™», «і», «_», «е»), онда жіSішке жалCау жалCанады, мысалы: Зверевке. Егер соSCы буында жуан дауыстылар болса «а», «о», «ы», «a», онда жуан дауысты жалCау жалCанады, мысалы: КопыловKа.
Дауысты «и», «у» жіSішке ж‰не жуан болуы да м_мкін, бaл с™здегі жетекші дауыстыCа байланысты.
Егер с™з «ё», «э», «ю», Kаріптерімен аяKталатын болса, онда жіSішке жалCаулар жалCанады, мысалы: Воробьевке. (KараSыз: С.М.Исаев. JазаK тілі. С.14).
Егер с™з «х» Kарпімен аяKталатын болса, онда KатаS жалCау жалCанады, мысалы: Седых, Гладких (KараSыз: JазаK тілі. `БТ дайындалу: «ШыS» баспасы. С.19).
Мемлекеттік тілдегі KaжаттардыS м‰тінінде KазаK aлты тaлCаларыныS аты ж‰не ‰кесініS аты, тегініS алдында жалCаусыз Kолданылады, септік жалCауы м‰тінніS м‰ніне байланысты тек тегіне жалCанады.
Мысал.
Jызметкерлерді басKару б™лімініS маманы Елеукен Нартаевич Пернебаевты ... Kызметтік іссапарCа жіберуіSізді сaраймын. (Прошу направить в служебную командировку ... специалиста отдела управления персоналом Пернебаева Елеукена Нартаевича ...).
-ов-/-ев- жaрнаKтары ер адамныS KазаKы тегінде жіSішке немесе жуан септік жалCауларыныS жалCануына ‰сер етпейді. Септік жалCаулардыS KазаK aлты тегіне жалCануы кезінде тек т_бірініS соSCы буынындаCы дауысты дыбыс р™л атKарады.
ЯCни, «Пернебаев» тегінде «-бай» т_біріндегі соSCы дауысты «а» жуан, сонда, «Пернебаев» тегіне «-ты» жуан жалCау жалCанады. «Есимов» тегіне «-ті»жіSішке жалCауы жалCанады, ™йткені «Есім» с™зініS т_біріндегі соSCы дауысты дыбыс «і», – жіSішке.
«ТрансСтройСервис» ЖШС Директору Филиала
ФилиалыныS директоры ТОО «ТрансСтрой Срвис»
Б.К.Есімовке Б.К.Есимову

Дауысты «а» Kарпімен аяKталатын aлты KазаK ‰йел азаматшалардыS тегін ресімдеу кезінде, ‰рдайым жуан жалCаулар жалCанады, ™йткені дауысты «а» – жуан болып саналады.
Мысал.
™кімніS орындалуын баKылау директордыS орынбасары Е.Г.БаедиловаCа ж_ктелсін (Возложить контроль исполнения распоряжения на заместителя директора Баедилову Е.Г.).
«`лты KазаK азаматтардыS тегі мен ‰кесініS атын жазуCа байланысты м‰селелерді шешу т‰ртібі туралы» JазаKстан Республикасы ПрезидентініS 1996 жылCы 2 аKпандаCы №2923 ЖарлыCы бойынша «`лты KазаK азаматтар ™здерініS тегі мен ‰кесініS атыныS жазылуын KазаK тіліне т‰н емес аффиксті алып тастай отырып, ™згертуге хаKылы, алайда тегі мен ‰кесініS атыныS т_бірлік негізі саKталуCа тиіс. Бaл ретте ‰кесініS атын жазCан кезде азаматтыS жынысына Kарай «aлы» немесе «Kызы» с™здері Kосылып, бірге жазылады».
Осы жарлыK KазаK хылKыныS салт-д‰ст_ріне с‰йкес «aлы» немесе «Kызы» морфемасымен жазу aлты KазаK тaлCалардыS Kaжаттарын ресімдеу кезінде ™те Kолайлы, ™йткені септік жалCауы тегіне жалCанады. Мысалы: Жадыра С‰рсенбайKызына, Омар БитуCанaлына ж‰не т.с.с..
СоSCы уаKытта aлты KазаK тaлCаларыныS тегін «aлы», «Kызы» жалCауынсыз т_бірлі формасымн Kолдану с‰нге айналуда, бaл Kaжаттарды ресімдеу кезінде _лкен KиындыKтарCа соKтырады. Бaл жаCдайда: азаматтыS Kайсысы аты, ал Kайсысы тегі ж‰не Kай атына септік жалCауын жалCау Kажет екендегі т_сініксіз. Мысалы: Бижан Нaржан. МaныS Kайсысы аты, ал Kайсысы – тегі?
АзаматтыS атына септік жалCауын жалCау Kате болады, ал осылайша жасалCан KaжаттыS ешKандай да инстанцияларда заSдыK к_ші болмайды, ™йткені оныS жеке ку‰лігі бойынша басKа аты тегі болып саналады.
Ж‰не ‰йел азаматшалардыS да есімдерімен Kaжат жасауда оSай болмайды. ЯCни, кейбір аймаKтарда ер азаматтардыS есімдері ‰йел есімдерімен де аталады. Мысалы: Самал Мaрсал, Саяхат Баян ж‰не т.с.с. осы мысалдардыS Kайсысында ‰йел, Kайсысында ер адамныS есімі?
Мысалы: азаматшаныS Т.А.€. «С_леймен Р‰зия Б_ркітKызы» арыз жазу кезінде: Р.Б.С_лейменнен деп ресімделеді. Осы жазу бойынша еш н‰рсе де т_сінікті емес: арыз жынысы Kандай тaлCадан жазылCаны белгісіз, ™йткені Kaжатта аты ж‰не ‰кесініS аты инициалдар ретінде Kолданылуда, ал толыK формада септік жалCау жалCанатын тегі к™рсетілген.
БіздіS к™зKарасымыз бойынша еS оSтайлысы, (KазаK халKыныS салт-д‰ст_рі бойынша) азаматтыS бірінші атын, сонан соS – оныS тегін Kолдану болып саналады. Мысалы: Jамар БалтабайKызы немесе СaSKар Батырбекaлы.