«Сэтинньи ый – Байанай ыйа» кылаас чааhа


«Сэтинньи ый – Байанай ыйа» кылаас чааhын сценарийа(Араас кыыл, котор – суурэр саната , хобо тыаhа иhиллэр)
Киирии тыл: Сэтинньи ый - Баай Байанай ыйынан аатырар. «Байанай» - диэн булт иччитэ. Бу кэмнэ Баай Байанайбыт олус уорунньэн буолар диэн былыргы сахалар этэллэрэ. Биhиги а5аларбыт булт абыланар ылларан, тэринэн, ох курдук оностон бултуу- алтыы бараллар. Бугунну кылааспыт чааhын темата: «Сэтинньи ый - Баай Байанай ыйа!»
Библиотекарь: Уол о5о айыл5аттан булка - балыкка тардыстар айдарыылаах. Кинини кыра эрдэ5иттэн тыа5а илдьэ сырыттахха, обугэлэрбит угэстэрин, булт сиэрин- туомун уорэттэххэ утуо булчут, балыксыт буола улааталлар!
Бу куннэ биhиги уолаттарбыт «булчуттар» буолуохтара, онтон кыргыттар эhиги бултуургутун сыаналыахтара уонна булкутун коруохтэрэ.
(экранна «байанай алгыhа» кинигэ тас ойуута костор)
Корун эрэ о5олор бу олорор булчуппут, хара тыа5а бултуу бараары ханнык сиэри - туому толорор эбитий?
О5олор хоруйдара: Аал уотун аhатар. (маладьыастар соптоох эппиэти биэрдигит)
(саала ортотугар Аал уот макета турар)
Уолаттары бу аал уоппут тула ынырабын! (манна тогуруччу олорун)
Биhиги обугэлэрбит айыл5аны кытта ойдоhон, сопсоhон олорбуттар эбит. Ол иhин айыл5а уон бук толоон, булдунан- аhынан кундулээн, иитэн – аhатан олорбут. Сиргэ - уокка барыны бары харыстаан, сиэрдээхтик сылдьан, обугэлэрбит тугу эппиттэрин уорэтэн, ойдоон , билэн туспутугар тутуhуохха наада.
Саха киhитэ Бултуу барыан иннинэ хайаан да Аал уотун аhатар. Баай Байанайтан кордоhон, конуллэтэн эрэ баран бултуу барара. Уолаттар билигин аал уоттарын аhатыахтара, Байанайтан конул ылыахтара.
(Аал уоттан уолаттар кордоhоллор, алгыс тылын этэллэр)
Маладьыастар наhаа учугэй!
Билигин «Бултка» ананар курэххэ айаммытын са5алыыбыт.
Уолаттар икки хамаанда5а арахса5ыт.
- Маннайгы хамаанда аата – «Сыыдамнар»
- Иккис хамаанда аата – «Хотойдор»
(экранна «байанай алгыhа» кинигэ 21стр. ойуута костор)
Эдэр булчуттарга туhаайан эттэххэ, булт диэн киhини умсугутар, эр киhи этигэр- хааныгар инэ сылдьар дьарык. Саа сэп - сэбиргэл, саа тэрилэ- бу эр киhи баайа! Онон мин маннайгы курэhи са5алыыбын. Билигин хамаандалар булт тэрилин тоhо билэллэрин тургутан коруохпут!
Маннайгы туhумэх: «Булт тэрилэ- эр киhи баайа»
(экранна «байанай алгыhа» кинигэ 9 стр. ойуута костор)
Хас соптоох эппиэт аайы Эбэбит комус хатырыктаа5ынан Баай Байанай бэлэх уунар.
•Улахан балыктааhынна туттуллар тэрил аата ? (Мунха)
•Балыктааhынна киhи сыратын ылбат, бириэмэтин сиэбэт ханнык тэрил туттулларый? (Туу)
•Ойбонтон балыктыырыга ханнык тэрили тутталларый ? (Куйуур)
•Былыр саа суох эрдэ5инэ куоба5ы ханнык ньыманнан бултуур этилэрий ? (Туhах, туhахтааhын)
•Куhу былыргы сахалар тугунан бултуулларай ? (Ох саа, айа)
•Сонордьут булчут саhыл, боро сылдьар суолугар тугу уурарый ? (Хапкаан)
Саха уолаттара диэх курдук эбиккит олус учугэй!
Дьэ, ити билигин эппит тэриллэргитин экранна коробут.
(экранна булт тэриллэрэ костоллор)
(Кыайыылаахха хас соптоох эппиэт аайы балык)
(экранна «байанай алгыhа» кинигэ 15 стр. ойуута костор)
Иккис туhумэх: «Хара тыа баайа»
Былыр - былыргыттан Саха киhитэ хара тыаны до5ор - атас гынан бу куннэ тиийэн кэлбитэ. Хара тыа барахсан булдунан - аhынан кундулээн, иитэн – аhатан олордо5о.
Бу туhумэххэ уолаттар кылгас бэриллибит бириэмэ5э кыыллар ааттарын суруйуохтара.
(кыргыттар кумаа5ы, уруучука а5алаллар)
Бэриллэр бириэмэ 1 мунуутэ. Бэлэмнэнин, са5алаатыбыт!
Бириэмэ буттэ. Дьэ билигин коруохпут Баай Байанай эhиэхэ ханнык кыыллары бултуургутугар конул биэрбитин уонна ханнык хамаанда5а хас арааhын анаабытын. Манна турабыт хас хардыы аайы суруйбут кыылгытын ааттыыгыт.
Бугун «___________» хамаанда булчуттарын Баай Байанайбыт кундулээбит эбит. Кыайыылаахха хара тыа саамай кунду баайа – саарба туттарыллар.
(Кыайыылаахха саарба)
Уhус туhумэх: «Аар тай5а устун»
(экранна «Байанай алгыhа» кинигэ 8 стр. ойуута костор)
Бултуурга аар тай5аны баhыттан ата5ар диэри тэлийэ кэрийэн, куннэри – тууннэри эккирэтэн , тонон – хатан сылдьаллар. Байанай хара тыа баайын ба5алаахха эрэ барытыгар ыhан - то5он , ытыhыгар ууран биэрбэт. Сатабыллаах, табыллыбыт эрэ булчут: киис, кырса, саhыл кыбыныылаах, тиин тутуурдаах, уус соhуурдаах тоннон элбэх куннээх эрэйин, сыратын толотор.
Сэрэйбиккит буолуо, эдэр булчуттарбытын билигин Аар тай5а5а атаарабыт, онтон Аар тай5абыт бу баар. Манна билигин хамаандаттан биирдии булчут тахсар. Уолаттарга сорудах 2 мунуутэ бэриллэр, бу бириэмэ5э манна кыыл аатын булан бэлиэтиэхтээххит. Бэлэмнэннибит.
Са5алаатыбыт кытаатын!
Кылгас бэриллибит бириэмэ буттэ, тохтуубут. Уолаттарбыт аар тай5аттан ханнык бултаах - алтаах тоннубуттэрин коробут.
Кыайыылаах хамаанда5а мааны булт бэриллэр!
(Кыайыылаахха Кыhыл саhыл)
Тордус туhумэх: «Баай мунха»
(экранна «Байанай » сурунаалтан «Мунха хаартыската» - ойуута костор)
Саха омук балыктыыр араас ньымаларыттан атын омук ученайдара со5о махтайаллар. Саамай ханнык балыктааhын корунутэн сохпуттэрэ буолуой?
Соп , Мунхаттан.
Тордус тумуктуур туhумэхпитигэр мунхаhыттар буолабыт.
Бу туhумэх соруда5а. Доскабыт короргут курдук мунха, онтон мунха5а кэлбит хас балык аайы буукуба баар, ол буукубалары сопко туруортаан этии таhаарабыт. Былыр мунханы эр дьон эрэ буолбакка дьахтар отто эмиэ кэтэhэр этэ. Кыргыттар сылы быhа танас тиктэн бэлэмнэнэр этилэр. Ойуу- дьар5аа оhуордаах танастаах кинилэр мунха5а бараллара. Ол курдук бу туhумэххэ кыргыттар эмиэ кытталлар. Балыктарбытын бастаан мунхаттан араарабыт ол араарарга бары сыаптыы турабыт. Балыктары араардыбыт эрэ остуолга этии оноробут. (Сорудах ойдонно ду?)
Кыайбыт хамаанда5а эбэбит комус хатырыктаа5а!
(Кыайыылаахха Тууччах балык)
«Байанай – булт иччитэ!»Биhиги эдэр булчуттарбытыгар кохтоох бултааhынныт иhин махтанабыт. Бу курэххэ Байанай _____________ хамаанда5а мичик гыммыт эбит. Онтон билигин биhиги кыргыттарбыт кохтоох кыттыыгыт иhин айах тутуохтара. Биhиги ийэлэрбит барахсаттар дьиэни – уоту араначчылааччылар, а5аларбыт бултаан сылайан кэллэхтэринэ сылаас- минньигэс астара куруук бэлэм буолара.
Дьэ, эhиги санаа5ытыгар а5аларгыт саамай сылдьар уонна кинилэри угуйар ханнык булт буолуой?
Кустааhын!
Саамай соп! Мин бугун эhиэхэ кинилэр онно баран хайдах кустуулларын кордоруом.
Бу кустааhыны биhиги Саха эрэ дьоно бултуур буолбатахтар атын омук эмиэ собулээн бултуур булда. Аны билигин Канада5а хайдах бултуулларын коруо5ун.
Манан биhиги Байанайга анаммыт кылааспыт чааhа, айыл5аттан тэйимэн, торообут дойдугут сирин-уотун, которун- суурэрин ытыгылаан, харыстаан! диэн тылларынан тумуктэнэр!