Вечер памяти посвящённый 95 летию известного педагога, проректора Ташкентского педагогического института имени Низами А. Балич

Ат изинден тай басар.
Декабрь 11 куню къырымтатар миллий тарих-этнография музеинде халкъымызныъ зиялылары арасында белли ер алгъан, Нам къазангъан оджа, миллий маариф саасында салмакълы из къалдыргъан, Ташкент педагогика институтынынъ проректоры Абдулкъадыр огълу Балич Абдулла оджамызнынъ 95-йыллыгъы къайд этильди. Бу хатыра акъшамы къырымтатар оджаларынынъ « Маариф» бирлешмеси тешеббюси иле ве Абдулла оджанынъ сою-сопунынъ къол тутувынен отькерильди. Тедбирни ГБУ РК КМКИНнинъ директоры Сафие Эминова ве къырымтатар оджаларынынъ « Маариф» бирлешмесининъ реиси Сафуре Каджаметова ачтылар ве мусафирлерни селямлап, тедбирнинъ макъсадынен таныш эттилер
Тедбир пек сыджакъ, самимий муитте кечип, атта бир асыр девамында олып кечкен тарихий вакъиалар кинолентадай сыраланып, халкъымызнынъ белли инсанларынынъ парлакъ хатиресини бир даа анъдырып, кельген мусафирлерни мемнюн этти.
Музей хадими Шефикъа оджа Абдураманова озь чыкъышында буюк Баличлер сулялесининъ бир асыр тарихы боюнджа тавсилятлы экскурс кечирип, бу суляленинъ векиллери халкъымызнынъ тарихында белли ер алгъанларыны тасдыкълады.
Абдулла оджа 1920 сенеси 28 ноябрь куню Къырымнынъ дюльбер Корьбек коюнде белли Баличлер сюлялесининъ Абдулкъадыр агъа ве Аджире аптенинъ къорантасында дюньягъа келе. Миллетимизнинъ аджайип бир адети бар: яш несильге сой-соп арасында олгъан намлы адамларнынъ адларыны хатре оларакъ къоймакъ. Янъы догъгъан огъланчыкъкъа Абдулкъадыр агъа шу йылы баарьде меньшевиклер тарафындан къуршунгъа алынгъан Мустафа эмджесининъ огълу юнкер Абдулла Баличнинъ адыны къоя.
Абдулла Мустафа Балич мусульман коммунистик бюросынынъ азасы олып, халкъ арасында анълатма ишлери алып бара экен. Деникиннинъ аскерлери 12 бюро азасыны якъалайлар, олар арасында Фани Полянская, Евгения Жигалина да бар эдилер. Йигирмиден зияде адамны Акъмесджитте къуршунгъа тизелер. Абдулла Балични Евгения Жигалина ве Фани Полянскаянен берабер эудийлер къабристанына дефн этелер, сонъ догъмушлары джеседини мусульман къабристанына кетирип комелер. !953 сенесине къадар къардашлыкъ къабристаны устюне тикленген эйкель устюнде эписининъ адлары язылгъан эди, лякин сонъ адлары силинип мемориаль тахта къоюлгъан.
Тедбир девамында къызы Балич Лиля, талебелери Бейе оджа Ильясова, ТНУ доценти Шевкет Юнусов, Муневер Меджитова, догъмушы белли эким, хирург, профессор Шевкъий Бекировлар чыкъыш япып, Абдулла оджа Баличнинъ аяты ве фаалиетинден пек меракълы малюматларнен пайлаштылар. Эр бирининъ чыкъышы девамында бу муляйим, гъает саде инсаннынъ бутюн омюр бою халкъымызнынъ тасилине багъышлангъан арекетлери сыраланды. Залда отургъан мусафирлернинъ чокъусы Абдулла оджанынъ Ташкент педагогик институтында къырымтатар тили ве эдебияты факультетинынъ ачылувында, сонъ оны 1990 сенеси Къырым Девлет Университетинде къарымтатар тили ве эдебияты болюги оларакъ ачылувы, Къырым Муэндис педагогик институтынынъ ачылувында буюк иссеси олгъаныны бильмегенлер. Онынъ тынмаз арекетлери, девлетимиз боюнджа чешит шеэрлерге Москва, Ленинград, Казань, Оренбург, Киев, Симферопольге олгъан командировкалары нетиджесинде керекли весикъалар, китаплар топлап, огюне къоюлгъан муим вазифелерни толусынен эда этти..Умумен айткъанда Абдулла оджамыз миллий тасилимизнинъ ог сырасында, онынъ ирмакъларында тургъан инсандыр. Бугунь де бугунь миллий тасиль саасында чалышкъан оджаларымыз оны урьмет иле анъалар ве яш несиль де бойле тедбирлерден ана тилимизни гъайрыдан тиклемек къолай олмагъаныны анълап, онынъ инкишафына , сакълап къалувына оджалары, етекчилери киби озь исселерини къошарлар.
Абдулла оджанынъ бабасы Балич Абдулкъадыр Алушта больгесининъ багъ-бостанджылыкъ кооперативининъ реиси ола ве 1927 сенеси репрессиягъа огъратылып, Озьбекистаннынъ Янъыёл шеэринде яшай, озьбеклер арасында бильгиси ве медениетлиги ичюн буюк урьмет къазана. Къырымда къалгъан къадыны Аджире апте учь баланен эки йылдан сонъ Озьбекистангъа кочип келип балларыны бабасынен къувуштыра. Эки огълу да Якъуб ве Абдулла мектепни битирип институтларгъа кирелер. Абдулла 19 яшында мектепни аля битирип, Москвагъа кетип, Герцен адына тарих-фельсефе ве эдебият институтына кире. Бир йылдан сонъ оны арбий хызметке алалар ве андан догъру финн дженкине ёллайлар, лыжалы батальонда хизмет эте. Сонъ Экинджи Джиан дженки башлай, элит орду къысымларында хизмет эте, Чехословакия дженкинде булуна. Сонъ оны Рязань шеэрине ава десантчыларыны азырлав окъув юртуна ёллайлар, арбий хизметини махсус батальонда девам эте. 1946 сенеси демобилизация олып къайткъан сонъ ЦКнынъ пропоганда болюгинде чалыша. 1952 сенеси Ташкентте Низами адына педагогик институтыны кирип экстернат шеклинде 1954 сенеси битире ве мектепте завуч олып чалыша, чокъкъа бармай оны Ташкент педагогик институтына чагъыралар ве анда 46 йыл девамында декан, гъыябий болюгининъ проректор вазивелеринде чалыша. Онынъ 80-ден зияде ильмий ишлери ве ильмий араштырмалары, макъалелери басылды.
Абдулла агъанынъ арекетченлиги, япкъан ишине темелинден янашувы оны Андижан, Фергана, Джизак, Навои, Гулистан шеэрлеринде янъы ачылгъан педагогик институтларынынъ бутюн тешкилий ишлерини алып бармагъа таинлеген эдилер. Озьбекистанда бир юбилеине багъышлап чыкъкъан макъаледе бойле язылгъан эди: « Он стоял у истоков заочно-вечернего образования. Жизнь его олицетворяет целую эпоху, когда крымскотатарский народ находясь в ссылке стремились получить высшее образование и сохранить родной язык Хотя его ученики уже вышли на пенсию, коллектив института не хотел его отпускать, интеллигентный, обоятельный, он был нравственным авторитетом и для педагогического состава института и для молодёжи, их духовным учителем.»
Сонъки йыллары сагълыгъы зайыфлашып башлагъан сонъ о, энди ТДПУ олгъан Низами адына окъув юртунда башта проректор по науке, сонъ музей директоры ве «Педагог» газетасынынъ баш редакторы олып чалыша.
Халкъымыз Ватанына авдет олып башлагъан сонъ Абдулла оджа да озь весикъаларыны топлап догъмуш Алушта шеэр мемурларына эВ мескени алмакъ ичюн Экинджи Джиан дженки иштиракчиси олгъаны ичюн имтиязлы джедвельде тура. Лякин джедвели биринджи олып кельсе де, онъа сиз депортациягъа огъратылгъан дегильсиз, репрессиягъа огъратылгъан кърантадансыз деп, джедвельден чыкъараджакъ олалар. Онен кочип кельген къызы Лиля не япаджагъыны бильмей « Маарифчи» бирлешмесининъ реиси Сафуре оджа Каджаметовагъа меслеатлашмагъа кельди. «Насыл ола да бутюн омрюни халкъына, буюк ве кучук Ватанына самимий хизметте булунгъан инсанны, оджаны ынджыталар», - деп, Сафуре оджа элинден кельген арекетлерини япып, чешит мудирлерге вазиетни еткизип адалетни тиклетти. «Я помню, Сафуре оджам, как вы сказали «Не дам в обиду патриарха образования» - деп хатырлай къызы Лиля.
Ватанына къайткъан сонъ учь йылгъа якъын омрюни Абдулла оджа асретли Алуштада яшаса да, языкълар олсун козьлери пек зайыфлашкъан себебинден, яшлыгъындан акълында къалгъан манзарагъа, денъиз артындан эр саба чыкъакъан кунешке бакъып тоямады.
Сафуре оджа Каджаметова тедбирни девам этерек, бу истидатлы суляленинъ векиллери белли йырджылар , музыкантлар, экимлер, профессорлар ве оны ишини девам эткен оджалар олып чыкъъкъаныны къайд этти. Булар профессорлар Шевкъий Бекиров, Диляра Баличиева, Айше, Эльдар ве Эльмира Баличлер, белли аккордианист Нариман Балич ве рессам Ридван Балич, йырджы Айсель Балич, журналист Динара Балич ве онынъ анасы Ление оджа Балич, Одабашевларнынъ къорантасынынъ яш несили, якъын сойлары оларакъ, эписи баба-деделери котерген байракъны ерге тюшюрмей халкъ хизметинде самимий чалышып келелер.
Сафуре оджа Айсель Балич эмджеси севген «Адалар сахилинде» йырыны иджра этеджегини илян этти. Миллий нагъмелер янъгъырап башлагъан сонъ зал насылдыр бир муджизевий алемге далгъандай олды. Бу йыл отькерильген «Татлы сес» кастингининъ гъалиплери олгъан Айсель Баличнинъ эки талебеси иджрасында йыр янъгъырады. Истидатлы яш несиль осип келе, бу пек къуванчлы ве умют багъышлайыджы дуйгъулар ярата.
Тедбирни Мамут – Султан мектеп-гимназиясынынъ талебелери эдебий монтажнен девам эттилер. Юксек усталыкънен, ифадели окъулгъан къырымтатар языджыларынынъ шиирлери эр кесни меракъландырды.
Амди Герайбайнынъ «Татар оджасына» шиирини Бекирова Адиле окъуды.
« Сен бу халкънынъ эм анасы, эм бабасы, башысынъ,
Келеджекнинъ йыкъылмайджакъ къавий темель ташысынъ!..
Мумкюн дегиль халкъынъ сени бир кунь такъдир этеджек,
Иште, яшлыкъ о куньден сонъ макъсадына етеджек.»
Бу сатырлар айны ериндже янъгъырап, Абдулла оджамызнынъ хатырасыны такъдирледи.
Алиме Решатова, Алиме Румиева, Сары Мавиле ве Эмине Балич Юнус Къандымнынъ «Ана тилим» шиирини окъудылар. Яш несильнинъ юрегинде ана тилине олгъан севги ве урьмети ташып ашкъаны корюнип тура. Госса Наджие озь шииринде аджыныкълы алларгъа къалгъан тилимизни хорламагъа ич кимсеге акъ бермейджегимиз ве ана тилинде алып барылгъан тасильге сарылмакъ керек олгъан гъаени джан-юректен айдынлатты. Тедбирнинъ сонъунда дюльбер миллий урба кийген Сары Мавиле миллий оюннен акъшамны екюнледи.
Тедбирге кельген Абдулла оджанынъ якъын сойлары Хатидже Балич, Рустем Османов, Шевкет Балич, торунлары Эльдар Балич, Тимур Сейтвелиев эр кеснен берабер ресимге тюшип кельген мусафирлерге миннетдарлыгыны бильдирип, Абдулла эмджемизнинъ ве бутюн кечмишлеримизнинъ рухуна дуа окъып, бир фильджан къавеге давет эттилер.
Усеин Балич, Абдулла Балич ве башкъа зиялыларымызнынъ япкъан ишлерининъ бугунь де девамы бар, оларнынъ изинден яш несиль адымлай. «Ат изинден тай басар» деген аталар сёзлерини Шефикъа оджа Абдураманова тедбирнинъ шиары оларакъ сайлап алгъаны гъает ериндже олды.










 15