6 класс. Конспект урока. Исим. Умумий малюмат
++--+6 сыныф. Ана тили
Мевзу: ИСИМ. УМУМИЙ МАЛЮМАТ
Макъсат: Талебелерге исим акъкъында умумий малюмат бермек, морфологик ве синтактик хусусиетлерни анълатмакъ, нутукъ ве сёз байлыкъларыны зенгинлештирмек.
Дерснинъ донатмасы: Джедвеллер, ресимлер, тест вазифелери компьютерде.
ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:
Тешкелий къысым
а) невбетчининъ рапорты
б) халкъымызнынъ дин байрамлары акъкъында субет
Янъы мевзуны анълатув
Дерснинъ макъсадыны илян этюв.
Дерснинъ макъсады – исим акъкъында умумий малюмат алмакъ, онынъ морфологик ве синтактик хусусиетлерини анъламакъ.
Тахтада метин язылгъан
Тезден халкъымыз Къурбан байрамыны къайд этеджек. Байрам учь кунь девам эте. Байрам куню эрте турмакъ керек, чюнки байрам намазы къылына, къурбан чалына. Шу куню кулерюзьлю олмакъ, садакъа бермек, даргъынларны барыштырмакъ, къабирлерни де зиярет этмек керек.
Метинни окъугъан сонъ, биринджи джумлени синтактик талиль этмек.
Тезден халкъымыз Къурбан байрамыны къайд этеджек.
Метинден исимлерни сечип, олар насыл мананы ифаделегинини бельгилемек. Сечип алынгъан исимлер насыл джумле азасы олып келелер?
Предметлик манасыны ифаделеген там маналы сёзлерге исим дейлер.
Адамларгъа аит сёзлер ким? суалине джевап берирлер, къалгъан исимлерге аит сёзлер не? суалине джевап берирлер.
Исим джумледе баш ве экинджи дередже азасы олып келе.
Тахтада сёзлер язылгъан, бу сёзлерни дикъакъатнен окъугъан сонъ, тахта къапатыла ве талебелер бу сёзлерни дефтерлерине язалар.
Топракъ, талебе, софра, денъиз, оджа, дерслик, зельзеле, эниште, тарла, денъиз, ана, кой, озен, дост, иш, къартбаба, араба, ягъмур.
Энди тешкеремиз. Ким хатасыз язды?
Бу сёзлер насыл суальге джевап берелер? Инсангъа аит исимлерни сечип, агъзавий шекильде джумле тизюв.
Изалав диктанты.
Тюневин Рустем достларынен берабер языджыларнен олгъан корюшювге барды. Кезлев шеэринден къайткъанда апансыздан ягъмур ягъды ве онынъ кольмеги сыланды. Кольмеги тез къуруды, амма бурюшти. Буны корьген Нефизе къардашы шимди утюлерим деди.
Талебелер диктантны язгъанда исимлерни тапып, баш арифнен язылгъан исимлерни анълаталар.
Бир джыныстаки предмет я да адиселерден бирини айырып косьтерген исимге хас исим дейлер. Хас исим шахыс предметке къоюлгъан махсус аддыр: Къырым, Ялта, Сервер, Ахтемова. Хас исимлер баш арифнен язылалар.
Бир джыныстаки предметлернинъ, адиселернинъ умумийлештириджи адына джыныс исим дейлер. Меселя: китап, мектеп, сыныф, талебе, денъиз.
Берильген исимлерни чокълукъкъа чевиринъиз:
Мектеп, эв, ер, такъие, кольмек, антер, пенджере, козь, шефтали, чечек.
Сыныф, ода, ёл, къалпакъ, чорап, къапу, пармакъ, айва, къягъыт.
Исимлерни чокълукъкъа чевирмек ичюн, насыл ялгъамалар къошула?
Догъру: -лар, -лер.
Демек исимлер теклик ве чокълукъ сайыларда къулланылалар. Текликте къулланылгъан исимлер бир предметни анълаталар. Чокълукъта къулланылгъан исимлер бирден зияде предметни ифаделейлер.
Тамырнынъ сонъки эджасы я да сеси къатты олса, чокълукъта –лар къошулыр. Тамырнынъ сонъки эджасы я да сеси йымшакъ олса, чокълукъта –лер къошулыр.
Иджадий иш.
Берильген исимлерге уйгъун кельген сёз чешитини къошып, сёз бирикмелер тизмек.
Адамлар, багъча, ель, бульбуль, голь, суаль, оджа, хабер, дагъ, ишчи, емиш, къаз, топ, тиш, тюкян.
Оюн “Ким чокъ язар?”
Сыныф талебелери группагъа болюнелер ве бир дакъкъа ичинде къайсы группа эписинден чокъ исимлерни язар.
“Къар топу” оюны.
Талебелер “къар топу”ны бир-бирине атып исим айтмакъ кереклер, амма айтылгъан исимнинъ сонъки арифинен башланмагъа керек.
Меселя: масал – ляле – ель – лячин.
Тестлер (компьютерде)
Предметлик манасыны ифаделеген сёзни бельгиленъиз:
а) ешиль
б) макъат
Предметлик манасыны ифаделеген сёзни бельгиленъиз:
а) орман
б) ешерди
Предметлик манасыны ифаделеген сёзни бельгиленъиз
а) ава
б) сыджакъ
Предметлик манасыны ифаделеген сёзни бельгиленъиз
а) ягъмурлы
б) ягъмур
Ким? суалине джевап берген сёзни бельгиленъиз:
а) орманджы
б)орман
Ким? суалине джевап берген сёзни бельгиленъиз:
а) иш
б) ишчи
Не? суалине джевап берген сёзни бельгиленъиз:
а) къашкъыр
б) авджы
Не? суалине джевап берген сёзни бельгиленъиз:
а) адам
б) лейлек
Джыныс исимни сечип алынъыз:
а) талебе
б) Алим
Хас исимни сечип алынъыз
а) озен
б) Салгъыр
Теклик сайыда исимни сечип алынъыз:
а) акъбардакъ
б) акъбардакълар
Чокълукъ сайыда исимни бельгиленъиз:
а) чёллер
б) чёль
Чокълукъ сайыда исимни бельгиленъиз:
а) аякъкъап
б) аякъкъаплар
Джанлы исимни бельгиленъиз:
а) тильки
б) ресим
Джансыз исимни бельгиленъиз:
а) тахта
б) талебе
Дерснинъ нетиджеси
Балалар, бугунь сиз исим акъкъында умумий малюмат алдынъыз, онынъ морфологик ве синтаксис хусусиетлеринен таныш олдынъыз (Талебелер алгъан бильгилерини текрарлайлар)
Эв иши. Къаиделерни текрарламакъ, 147-иш.
15