С?йекті? ??рылысы, ??рамы, ?суі, байланысы. Буындар 8 сынып
Кажекенова Эльмира Асимхановна
«№30 жалпы орта білім беретін мектеп» КММ
ШJО Семей Kаласы
Биология сабаCы
8 сынып
СабаKтыS таKырыбы: С_йектіS Kaрылысы, Kaрамы, ™суі, байланысы. Буындар.
СабаKтыS маKсаты: С_йектіS Kaрылысы, Kaрамы, байланысы туралы маCлaмат беру.
№5 зертханалыK жaмысты орындау арKылы с_йектіS KaрамындаCы органикалыK ж‰не минералды заттардыS Kасиеттеріне к™з жеткізу.
ЭкологияныS ‰серінен пайда болCан с_йек аурулары туралы т_сінік.
П‰наралыK байланыс: химия, дене шыныKтыру.
СабаKтыS к™рнекілігі: интерактивті таKта, зертханалыK жaмысKа Kажетті Kaрал-жабдыKтар.
СабаKтыS ‰дісі: т_сіндіру, сaраK-жауап, зерттеу жaмыс.
СабаKтыS барысы:
I. `йымдастыру
II. ^й тапсырмасын сaрау
Ауызша сaраKтар:
1. Тірек-Kимыл ж_йесіне не жатады?
2. Тірек-Kимыл ж_йесініS маSызы Kандай?
3. С_йектер пішіні, м™лшері бойынша Kандай топтарCа б™лінеді?
4. `зын с_йектерге Kандай с_йектер жатады?
5. JысKа с_йектерге Kандай с_йектер жатады?
6. ЖалпаK с_йектерге Kандай с_йектер жатады?
7. Адам KаSKасы неше б™лімнен тaрады ж‰не оларды ата?
Жазбаша тапсырма:
С_йектерді адам KаSKасыныS б™лімдері бойына орналастыр:
1. АстыSCы жаK
2. JабырCалар
3. Білезік
4. К™з шарасы
5. К‰рі жілік пен шынтаK с_йегі
6. Самай
7. Жамбас
8. ТоларсаK
9. Мaрын
10. ТоKпан жілік
11. Жауырын
12. МаSдай
13. Табан
14. Ш_йде
15. БаKай с_ектері
16. Т™сс_йектері
17. Ортан жілік
18. ОмыртKалар
19. ^стіSгі жаK
20. СаусаK с_йектері
21. Бет с_йектері
22. Т™бе
23. АлаKан
24. БaCана
25.АстынCы жілік пен шыбыK с_йек
Басс_йек:
ТaлCа:
ИыK белдеу мен Kол с_йектері:
Жамбас белдеу мен аяK с_йектері:
III. ЖаSа сабаK.
С_йектіS Kaрылысы,Kaрамы, ™суі,
байланысы. Буындар
С_йектер тыCыз ж‰не борпылдаK д‰некер aлпаларынан т_зіледі.С_йектіS сырты-тыCыз aлпа,ішкі б™лімі-борпылдаK aлпадан Kaралады.С_йектіS сыртында с_йек затымен тaтасып кеткен с_йек Kабы болады.С_йек KабыныS астыSCы бетініS жасушалары б™лініп с_йек затын т_зеді.СондыKтан с_йек Kабы арKылы с_йектер жуандап ™седі.С_йек сынCанда біртіндеп бітіп,Kайта Kалпына келуі де с_йек Kабына тікелей байланысты. С_йек Kабында Kантамырлары мен ж_йкелер болатындыKтан с_йекке aдайы Kоректік заттар жеткізіледі.С_йектіS екі шетіндегі шеміршекті KабаттаCы жасушалардыS б™лінуінен с_йек aзарып ™седі.JаSKаныS толыK с_йектенуі 20-25 жасKа дейін жалCасады. Адам 25 жасKа дейін ™седі. Ересек адамныS с_йегініS _штен екі б™лігін бейорганикалыK, ал KалCанын органикалыK заттар Kaрайды. ОрганикалыK заттар иілгіштік, серпінділік, ал бейорганикалыK заттар мыKтылыK Kасиет береді.
С_йектіS Kaрамы. С_йектіS Kaрамында 50% су, 12,5% н‰урыз тектес органикалыK зат оссеин (жaмсаK, серпінд органикалыK зат), 21,8% минералды заттар (кальций фосфаты), ал 15,7% май болады. Оссеин заты с_йекке серпінді, иілгіштік Kасиет береді. Жас балалардыS с_йегінде органикалыK заттардыS м™лшері к™бірек. С_йектері иілгіш болатындыKтан спортKа, циркке, балетке жастайынан Kабылдайды. АдамныS жасы aлCайCан сайын с_йегінде органикалыK заттар азайып, минералды заттар к™бейеді. Jaрамында минералды заты к™п с_йектер иілгіштік Kасиетінен айырылып морт сыSCыш келеді.
С_йектердіS байланысы. С_йектердіS сыртында бaлшыKеттер, сіSірлер бекінетін ‰р т_рлі сайшалар(борозда), т™мпешіктер, Kантамырлары мен ж_йкелер ™тетін тесіктер болады. JанKаны Kaрайтын с_йектер ‰р т_рлі байланыстар т_зеді. АтKаратын Kызметіне Kарай байланыстар: KозCалмайтын, жартылай KозCалмалы ж‰не KозCалмалы деп б™лінеді.
JозCалмайтын байланысKа ми сауыты с_йектері мен сегізк™з жатады. Бaлар бір-бірімен тaтасып KозCалмайтындай болып байланысKан.
Жартылай KозCалмалы – шеміршектер арKылы омыртKалар бір-бірімен байланысKан.
JозCалмалы немесе буындыK байланыстарCа аяK-Kол с_йектерініS байланысы жатады.
Буындар. Адам денесінде 230-дан астам буындар бар. Буын деп с_йектердіS KозCалмалы байланысатын жерін айтады. €рбір буынныS сыртKы тыCыз д‰некер aлпадан т_зілген KабыKпен KапталCан. Оны буын KапшыCы дейді. Буын KапшыCында KабырCаларынан б™лінетін буын сaйыKтыCы болады. СaйыKтыK _йкелісті кемітіп, с_йектердіS буын ойыCында еркін KозCалуына м_мкіндік береді. Сонымен буында буын беті, буын Kуысы, буын сaйыKтыCы ж‰не буын KапшыCы болады.
С_йектіS бір-бірімен байланысатын шеті жылтыр, тегіс шеміршекпен KапталCан. JозCалу кезінде шеміршек _йкелісті азайтып, оKыс соKKыны (толчок) ‰лсіретеді.
№5 зертханалыK жaмыс. С_йектіS химиялыK Kaрамын аныKтау.
МаKсаты: С_йектіS Kaрамында органикалыK ж‰не бейорганикалыK заттардыS болатындыCына к™з жеткізу.
Jaрал-жабдыKтар:ТауыKтыS жіліктері, KойдыS KабырCалары, 10% тaз KышKылы (HCL), су, сіріSке, пинцет.
ЖaмыстыS барысы:
К‰дімгі Kалыпты с_йекті зерттеу
Бір-екі к_н бaрын 10% (HCL) тaз KышKылына Kой KабырCаларын,тауыK жіліктерін салып Kою.
С_йекті пинцетпен алып, суыK сумен жуу.
БаKылау: С_йектерді иіп к™ріп, Kaрамын аныKтау.
Кепкен с_йектерді к_йдіру.
БаKылау: к_йдірілген с_йектердіS Kaрамын аныKтау.
ЗертханалыK жaмыстыS н‰тижесі:
С_йектер
С_йектіS Kасиеті
JaрамындаCы заттар
К‰дімгі Kалыпты с_йек
Кальцийсіз-дендірілген с_йек
К_йдірілген с_йек
ЗертханалыK жaмыстыS Kорытынды:
ІV. ЖаSа сабаKты Kорытындылау.
С_йектіS Kaрылысын т_сіндіріSдер.
С_йектіS жуандап ж‰не aзарып ™суін т_сіндіріSдер.
С_йектіS байланысы нешеге б™лінеді, жеке-жеке сипаттаSдар.
Буын дегеніміз не, Kaрылысы, орналасуы, Kызметі Kандай? Буын KапшыCыныS ерекшелігі неде?
С_йектіS Kaрамында Kандай заттар болады? €рKайсысын жеке-жеке сипаттаSдар.
V. ^йге тапсырма.
§ 23.
Кестені толтыру.
С_йектердіS байланысуы
С_йектердіS Kандай байланысын білесіSдер?
БіздіS организміміздіS Kай жерінде кездеседі?
15