Саба?ты? та?ырыбы: ?осарлама ?ос с?здер
Оқу ісінің меңгерушісі: Жармуханов А.К
Күні:12.10.2016 Сынып: 6 «а», «ә» Пәні: Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Қосарлама қос сөздер
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: оқушыларға қос сөздер, оның ішіндегі қосарлама қос сөздердің жасалу жолдары мен ерекшеліктерін жетік меңгерту;
Дамытушылық: оқушылардың күрделі сөздер туралы алған білімдерін , есте сақтау, көру жадыларын және шығармашылық қабілеттерін дамыту, ізденушілік, шапшаң ойлаушылық қабілеттерін арттыру.
Тәрбиелік: оқушыларды сыйластыққа, ұлттық құндылықтарды құрметтеуге,Ұлттық нышандарды дәріптеуге тәрбиелеу, бірін-бірі бағалай білуге үйрету..
Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгеруСабақтың өту әдісі: тірек сызба, түсіндіру, тапсырмалар беру, сұрақ-жауап. Сабақ көрнекілігі: Тақырыпқа арналған сызба, кеспе карточкалар
І.Ұйымдастыру кезеңі.
1.Сәлемдесу.
2.Сыныптың тазалығына назар аудару.
3.Оқушылардың назарын тақтаға аудару
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.
40-бет .63-жаттығу.
56-бет.47-жаттығу.
Сұрақ-жауап:
1.Біріккен сөздер дегеніміз не? Мысал келтір
2.Кіріккен сөздер дегеніміз не? Мысал келтір
ІІІ.Жаңа тақырып. Қосарлама қос сөздер
Екі түбірден қосарланып жасалған қос сөзді қосарлама қос сөз дейміз.
2.Бір сыңары мағыналы ,екінші сыңары мағынасыз сөздер қосарланады: келін-кепшік, бала-шаға, киім-кешек, көрші-қолаң, қыз-қырқын,
1.Мағынасы бір-біріне жақын сөздер және қарама-қарсы мағыналы сөздер қосарланады: құрт-құмырысқа,әке-шеше, ағайын-туыс,үлкен-кіші, іші-сырты,аға-іні, апалы-сіңілі
4.Қоғамдық даму аясында өзгерістер барысында кейінгі кезде қалыптасқан қос сөздер: Үгіт-насихат, оқу-ағарту, саяси-экономикалық, қазақша-орысша, ғылыми-танымдық, көші-қон
3.Екі сыңары да мағынасыз: ығы-жығы, оқта-текте, ұмар-жұмар, анда-санда,жапа-тармағай,
Сөздердің қосарланып немесе қайталанып келуінен жасалатын күрделі сөздер қос сөздер деп аталады. Қос сөздер қайталама қос сөздер және қосарлама қос сөздер болып бөлінеді.
1.Қайталама қос сөздер.
Бір түбірдің екі рет қайталануынан жасалған қос сөздер қайталама қос сөздер деп аталады. 2.Қосарлама қос сөздер.
Екі түбірден қосарланып жасалған қос сөзді қосарлама қос сөз дейміз.
Қайталама қос сөздің жасалу жолдары: Қосарлама қос сөздердің құрамы:
1.Қосымшасыз түбірдің қайталануы:
қамба-қамба (астық), биік-биік (таулар), тау-тау астық, көре-көре көсем болады,сөйлей –сөйлей шешен болады, үйдей-үйдей боп жатыр, алпамсадай-алпамсадай жігіттер.
2.Бір сыңары қосымшалы,бір сыңары қосымшасыз түбірлердің қайталануы:
көзбе-көз,ауыл-ауылды аралады, өз-өзінен қысылды, жүзбе-жүз көрісті,
3.Бір түбірдің әртүрлі қосымша жалғанып қайталануы:
аузы-аузына, жөнді-жөнсіз, жылдан –жылға,өзді-өзіне , қолды-қолымен, ерні-ерніне, айтып-айтпай, орынды-орынсыз.
4.Сөздің екінші сыңарына м,п дыбыстары қосылып ,қайталанады: ет-мет, ол-пұл, шай-пай, жігіт-мігіт, ат-мат, нан-пан
5.Еліктеуіш сөздің екінші сыңары кейбір дыбыстық өзгерістерге ұшырап қайталанады: тарс-тұрс,тасыр-тұсыр, жарқ-жұрқ, сарт-сұрт.
6.Түбір сөздің алдынан күшейткіш буынның үстелуі арқылы жасалады: жап-жарық, әп –әдемі, тап-таза, қап-қара, қып-қызыл. 1.Мағынасы бір-біріне жақын сөздер және қарама-қарсы мағыналы сөздер қосарланады: құрт-құмырысқа,әке-шеше, ағайын-туыс,үлкен-кіші, іші-сырты, аға-іні,
2.Бір сыңары мағыналы ,екінші сыңары мағынасыз сөздер қосарланады: келін-кепшік, бала-шаға, киім-кешек, көрші-қолаң, қыз-қырқын,
3.Екі сыңары да мағынасыз: ығы-жығы, оқта-текте, ұмар-жұмар, анда-санда,жапа-тармағай,
4.Қоғамдық даму аясында өзгерістер барысында кейінгі кезде қалыптасқан қос сөздер: Үгіт-насихат, оқу-ағарту, саяси-экономикалық, қазақша-орысша, ғылыми-танымдық, көші-қон
ІҮ.Оқулықпен жұмыс.
75-жаттығу. Сыңарын тауып жазыңдар, құрамын толықтырыңдар
Дос –
Сана-сезім
Ат –мат
Ас-мас
Қару-жарақ
Сән –салтанат
Кескін –кейпі
Қиын –қыстау
Апалы-сіңілі Жігіт –мігіт,желең
Қыз-қырқын
Шал-шауқан, кемпір
Шапан-
Ақсақ –
Қора-қора
Арық –арық
Қант –
Әуре –сарсаң Әмпей –жәмпей
Тым-тырыс
Егжей-тегжей
Бытықы-шытықы.
Жеңіл –желпі
Оқта-текте
Алапай-
Ымы –жымы
Қылтың – сылтың.
76-жаттығу. Сөйлемнен қосарлама қос сөздерді тауып, қосарлама қос сөздің қай түріне жататынын анықтаңдар.
1.Қосарлдама қос сөздер: Есі-дерті, үсті-басы, алай-түлей, алым-шығын, киім –кешек ,борыш-қарыз, аласы-бересі, жыртық-тесігін
2.Қайталама қос сөздер: шықыр-шықыр
77-жаттығу. Өзге оқулықтар (география, тарих, әдебиет) мәтіндерінен пайдалана отырып, қайталама және қосарлама қос сөздерді теріп жазыңдар.
V.Сабақты бекіту. Семантикалық картамен жұмыс №1
Мағынасы бір-біріне жақын сөздер және қарама-қарсы мағыналы сөздер қосарлануы Бір сыңары мағыналы ,екінші сыңары мағынасыз сөздер қосарлануы Екі сыңары да мағынасыз Қоғамдық даму аясында өзгерістер барысында кейінгі кезде қалыптасқан қос сөздер:
1 Аға-іні, + 2 Бала-шаға, + 3 Ығы-жығы,оқта-текте + 4 Үгіт-насихат, +
5 алыс-жақын + 6 Көйлек –көншек + 7 Саяси- экономикалық +
8 Некен-саяқ + 9 Жүн-жұрқа + 10 Мәдени-ағарту +
Семантикалық картамен жұмыс №2
Мағынасы бір-біріне жақын сөздер және қарама-қарсы мағыналы сөздер қосарлануы Бір сыңары мағыналы ,екінші сыңары мағынасыз сөздер қосарлануы Екі сыңары да мағынасыз Қоғамдық даму аясында өзгерістер барысында кейінгі кезде қалыптасқан қос сөздер:
1 Құрт-құмырысқа + + 2 Жапа-тармағай, 3 Көрші-қолаң + 4 Азды-көпті + 5 Саяси –көпшілік +
6 Ығы-жығы + 7 Оқта –текте + 8 9 Жігіт-желең , + 10 Ауыл-аймақ, қысы-жазы + VІ. Үйге тапсырма. 46-бет. 78-жаттығу. 63-бет. 55-жаттығу.
«Сәйкестендіру» тесті
Анда
Ата-
Жақсы-
Ағайын-
Дос-
Әп-
Көйлек-
Ескі-
Ет-мет
Көзбе-
Сөзбе-
Жекпе-
Бірде-
Алым
Ұрыс-
Үздік-
Шай-
Нан-
Алуан-
Әп-
Биік-
Жоғары
Секең- Санда
Секең
Төмен
Ана
сөз
жек
создық
бір
көз
берім
керіс
пай
пан
алуан
әдемі
биік
көншек
жаман
туыс
құсқы
жаран
әдемі, Бетпе-
Жүзбе-
Төбе-
Қора-
Оқта-
Зым-
Зу-
Жан-
Тәлім-
Ауызба-
Жора-
Бала-
Жігіт –
Сүйек-
Ішек-
Бірен –
Азық-
Біреу-
Үп
Қалт –
Бұта-
Белес-
ілгерінді-
Тым-
Оқтын- Бет
саран
түлік
міреу
үлкен
қалт
ойпаңдар
өсімдік
кейінді
тырыс
желең
сілесі
саяқ
шаға
жолдас
ауыз
тәрбие
жануар
зия
текте
қора
төбе
жүз
зу