Математический вечер, посвященный Софье Ковалевской” (“Софья Ковалевскаяга багышланган математик кич?”) на татарском языке
Софья Ковалевскаяга багышланган математик кич‰.
(атналыкта _тк‰релг‰н чара)
Шакирова Г. Г. Максат:
– балаларда математика ф‰нен‰ карата м‰х‰бб‰т тудыру;
– аларны бу ф‰н бел‰н тагын да кызыксындыру;
– аларда фикерл‰_ тизлеген, Gитезлекне, уйлап табучанлыкны арттыру;
– сыйныф коллективыныS ныгуына k‰м _с_ен‰ ярд‰м ит_;
–укучыларныS бер-берсен‰ карата ихтирам ит_, дуслык хисл‰ре т‰рбиял‰_.
План:
I. €д‰би б_лек. С.В. Ковалевская турында диафильм k‰м докладлар.
II. Математик эстафета.
III. Фокус “Шаккатыргыч с‰гать”
IV. Командаларга м‰сь‰л‰.
V. К_Sелле ис‰пл‰_.
VI. Командаларга м‰сь‰л‰.
VII. Уен “Коробкага тидер_”.
VIII. УSыш тел‰_чел‰рг‰ м‰сь‰л‰л‰р.
IX. Уен “Балык тоту станциясе”.
X. Фокус “Кайсы кулда? ”
Кич‰ барышы.
Алып баручы(укучы): Математик кич‰не башлыйбыз. Без анда беренче хатын-кыз математик турында белербез, м‰сь‰л‰л‰р эшл‰рбез, уеннар уйнарбыз, фокуслар карарбыз.
€д‰би б_лек.
Софья Ковалевская турында диафильм к_рс‰телеп барыла, шул вакытта укучылар аныS турында кечкен‰ ген‰ доклад с™йлил‰р.
Софья Ковалевская 1850 нче елныS 15 нче гыйнваренд‰ М‰ск‰_д‰ мен‰ шушы йортта туа. Бу йорт шушы килеш ‰лед‰ саклана. СофьяныS ‰тисе полковник Василий Васильевич Крюковский М‰ск‰_д‰ артиллерия командиры булып хезм‰т итк‰н. Ул белемле, йомык кырыс кеше булган. АныS ‰тисе галимн‰р, р‰ссамн‰р k‰м язучылар бел‰н аралашкан. (1-3 кадрлар)
€нисе Елезавета Федоровна Ковалевская да белемле, музыкага бик с‰л‰тле хатын була. 1858 нче елда СофьяныS ‰тисе отставкага чыга k‰м _зенеS гаил‰се бел‰н Полибино имениесен‰ к_чеп кит‰л‰р. Полибинода алар шушы йортта торганнар. (4-5 кадрлар)
Софья кечкен‰ вакыттан ук бик х‰р‰к‰тч‰н, хезм‰т с™юч‰н бала булган. АSа беренче д‰ресл‰рне ™йд‰ укытучысы Иосиф Игнатьевич бирг‰н. Иосиф Игнатьевич беренче д‰ресл‰рд‰ _к СофьяныS белемг‰ омтылышын к_р‰. Софья k‰рвакытта да бирелг‰н д‰ресл‰рне т™г‰л _ти, ‰йб‰т укый. Геометрия д‰ресл‰ренд‰ ул теореманы _зенч‰ яSа юллар бел‰н исбат ит‰. Софья 14 яшенд‰ _к геометрияд‰н _злегенн‰н формула чыгарган.
СофьяныS олы апасы Анюта шагыйр‰ булырга хыялланган. АныS ике повесте “Эпоха” журналында басылып чыккан.
Софья ‰нисе k‰м апасы бел‰н кышны Петербургта _тк‰рерг‰ яраткан. Ул андагы алдынгы карашлы яшьл‰р бел‰н танышкан. Софья математика k‰м физика ф‰нн‰ре ™стенд‰ эшл‰рг‰ уйлаган, л‰кин бу вакытта Россияд‰ хатын-кызларны университетка укырга алмаганнар. ШуSа к_р‰ алар чит илг‰ чыгып кит‰рг‰ м‰Gб_р булганнар. Софья тормышка чыга k‰м ипт‰ше бел‰н Германияг‰ кит‰л‰р.
Германияд‰ ул Берлин унивкрситеты профессорыныS математикадан лекциял‰рен‰ й™рерг‰ уйлый, л‰кин аSа р™хс‰т итмил‰р. Шуннан соS Софья профессорныS ™ен‰ барып д‰ресл‰р ала. Д_рт ел эченд‰ Софья Ковалевская _злегенн‰н 3 гыйльми эш яза. Шушы эшл‰ре ™чен аSа 1874 нче елда философия ф‰нн‰ре докторы диг‰н д‰р‰G‰ бирел‰.
1874 нче елда Ковалевская Россияг‰ кайта. Л‰кин патша Россиясе _зенеS талантлы кызын шатланып каршы алмый. ^зенеS иленд‰ талантлы галимг‰ эш табылмый. ^зенеS белемн‰рен куллана алмаганлыктан, Ковалевская журналистка булып эшк‰ урнаша. Ул хатын-кызныS белем алуга хокукы ™чен к™р‰ш‰.
Россияд‰ _зен‰ яраклы эш таба алмаганлыктан, ул Стокгольмга кит‰ k‰м анда университетка укырга кер‰. Ул шул ук вакытта гыйльми эшл‰р бел‰н д‰ ш™гыльл‰н‰. Чит илд‰ аSа эшл‰рг‰ шартлар тудырылган булса да ул k‰рвакыттада Россияг‰ омтыла. 1891 нче елда, 10 февральд‰ Ковалевская _л‰. АныS _лемен б™тен ил авыр кичер‰. Россия кешел‰ре _зл‰ренеS талантлы кызлары бел‰н горурланалар.
Математик эстафета.
Бу мисаллар командалар ™чен бирел‰. j‰р командадан 4 укучы чыга.
1) 597
·38+118=
1) 728
·12+110=
2) 27+19+13=
2) 31
·12+19=
3) 56
·2-17=
3) 17
·3-5=
4) Егерме бер б™тен уннан берне унарлы вакланма бел‰н язарга.
4) Егерме Gиде б™тен уннан Gидене унарлы вакланма бел‰н язарга.
(4 очко)
Фокус “Шаккаттыргыч с‰гать» .
УSыш тел‰_чел‰р бел‰н _тк‰рел‰.
Бу фокусны к_рс‰т_
·™чен катыргыдан т_г‰р‰к с‰гать ясала.
Фокус к_рс‰т_че уйланган санны табарга тиеш. Ул болай эшл‰нел‰: укучы бер сан уйлый ( аны ‰йтми). Фокус к_рс‰т_че с‰гатьт‰ге саннарга сугып барырга тиеш. Шул вакытта укучы _зе уйлаган санга 1 не кушып барырга тиеш. 20 г‰ Gитк‰ч, ул фокус к_рс‰т_чег‰ ‰йт‰. Бу вакытта фокус к_рс‰т_че таягы шул уйланылган(1-12 г‰ кад‰р) сан ™стенд‰ тора.
Командаларга м‰сь‰л‰л‰р.
Ике кес‰д‰ акчалар тигез. €г‰р сул як кес‰д‰н уS як кес‰г‰ 1 сум к_черс‰S, уS як кес‰д‰ к_пме акча булыр? (Fавап: 2 сум)
€тисенеS 5 кызы бар. j‰р кызныS 1 абыйсы бар. €нисенеS нич‰ баласы бар? (Fавап: 6)
Казлар т™ркеме очып бара. Бер каз алда, ‰ икесе артта. 1 каз мке каз уртасында, алар 1 р‰т булып очалар. Нич‰ каз булган? (Fавап: 3 каз)
Груша алмадан 2 тапкыр кыймм‰тр‰к. Кайсы кыймм‰тр‰к, 8 алмамы яки 4 грушамы? (Fавап: икесе д‰ тигез)
К_Sелле ис‰пл‰_.
УSыш тел‰_чел‰р бел‰н _здырыла.
10
5
20
12
22
14
10
19
2
11
16
4
21
1
7
17
3
11
1
9
13
21
8
18
15
13
18
2
24
9
15
20
7
3
22
12
8
4
23
16
6
19
6
24
14
23
17
15
“К_Sелле ис‰пл‰_” эстафета формасында _тк‰рел‰. j‰р командадан да 4 кеше чыгарыла k‰м алар бу таблицадагы саннарны р‰тл‰п укырга тиешл‰р. Кем алдан д™рес итеп укып бетер‰, шул команда GиS_че була.
Командага м‰сь‰л‰л‰р.
VI–IV=IX . Бер шырпыны алып икенче урынга к_чер_ юлы бел‰н хатаны т™з‰тегез.
Алма бел‰н груша икесе берг‰ 300 г.
Бер алма к_пме авырлыкта?
(Fавап: 175 г)
Ребусны чишегез.
а) + 3**4* б) – ***0* Fавап: а)37745+74352=112097
*43*2 43*1 б) 15003-4321= 10682
________ _________
112097 10682
Бер йомырка чиле-пешле 3 минут пеш‰. 5 йомырка чиле-пешле нич‰ минут пеш‰? (Fавап: 3 минут)
3 шырпы алыгыз. Тагын 2 шырпы бир‰м. Шулардан 8 не яса. (Fавап: VIII)
“Коробкага тидер_” уены уSыш тел‰_чел‰р бел‰н оештырыла.
Бу уенны уйнау ™чен коробка кир‰к. Ул урындыкка куела k‰м к_зл‰ре б‰йл‰нг‰н укучылар 5-8 адымнан килеп, шушы тартмага сугарга тиешл‰р. Кем суга, эченд‰ге “х‰зи퉔 шуSа була. Уенны бернич‰ тапкыр кабатларга була.
УSыш тел‰_чел‰рг‰ м‰сь‰л‰л‰р.
Тиз ген‰ 10 нан алып 50 г‰ кад‰р 7 г‰ б_лен‰ торган саннарны ‰йтерг‰. (Fавап: 14, 21, 28, 35, 42, 49)
Нинди саннар кирег‰ ‰йл‰ндереп укыганда бер ярымга арталар?(Fавап: 6, 66)
Нинди сан кирег‰ ‰йл‰ндереп укыганда _зг‰рми?
(Fавап: 8)
3 карандаштан ничек итеп 6 лы ясарга? (Fавап:VI)
Уен “Балык тоту станциясе”
Кем к_бр‰к балык тота k‰м ул балыкларны “эшк‰рт‰” (биремн‰рне д™рес башкара), шул Казан– М‰ск‰_ поездына билет алып М‰ск‰_г‰ кит‰.
М‰сь‰л‰не чишк‰н укучы кассага кил‰, кассир м‰сь‰л‰не тикшер‰, ‰г‰р д™рес булса билетлар бир‰. €г‰р б™тен м‰сь‰л‰се д‰ д™рес булса, “плацкартный” урынга билет бирел‰, ‰г‰р берсе д™рес булмаса 2 нче урынга бирел‰.
Катыргыдан кисеп балыклар эшл‰н‰ k‰м аныS артына м‰сь‰л‰л‰р язып ябыштырыла. Балыкны эл‰ктер_ ™чен тимер чыбыктан эл‰ктергеч ясала. Балык кармак бел‰н тотыла.
15 минуттан Казан – М‰ск‰_ поезды кузгалырга тиеш. 15 минутта укучылар м‰сь‰л‰л‰рне чишс‰л‰р поездга утырып кит‰л‰р, чишм‰с‰л‰р калалар. Поезд урындыклардан ясала. Укучыларга к_Sелле булсын ™чен, урындык артына Казан– М‰ск‰_ дип язылган.
Цифралар х‰рефл‰р бел‰н алмаштырылган язманы чиш‰рг‰.
Корова+трава= молоко
Уенга н‰тиG‰ ясау. FиS_чел‰рне б_л‰кл‰_.
13 EMBED PBrush 1415
13 EMBED PBrush 1415
Root Entry