Программа внеурочного занятия Улусчу ужурлар( Народные традиции)для 3 класса тувинской школы

Улусчу ужурлар. 3 класс
Тайылбыр бижик.
Улусчу педагогика амгы школанын ооредилге –кижизидилгелиг ажылынын кол ундезинин тургузуп, ниити ооредилге системазында чаа угланыышкын, тускай эртем болуп турар.Чоннун чаагай чанчылдары, сагылга-ёзулалдары, ужурлары улусчу педагогиканын кол озээн тургузуп турар. Улусчу педагогиканын идеялары, байлак дуржулгазы болгаш аргалары чугле школада, башкылаашкында ажыглаттынып турар эвес, а ог-буле кижизидилгезинде, ада-иелер ортузунда тарап нептерээн.
Улусчу педагогика дээрге ог-буленин, торел-болук улустун болгаш чоннун уруглар кижизидилгезинин дуржулгазы, а этнопедагогика ону шинчилээр эртем. Оон кол сорулгазы–улусчу педагогиканын ужур–утказын, аргаларын шинчилээри, оон депшилгелиг аргаларын ооредилге-кижизидилге ажылынга таарыштыр ажыглаары.
Аныяк салгалга торээн чоннунун депшилгелиг дуржулгазын дамчыдары, ону шингээттирери-кандыг-даа куруненин ыдыктыг хулээлгези. Кандыг-даа чон тускай психологиялыг, бодунун амыдыралынга дуушкен ажыл-агыйлыг, ужурларлыг, ёзулалдарлыг. Тыва чон боду уруглар кижизидер арга-хоргалыг, улегер-чижектерлиг, педагогиктиг культуралыг.
«Улусчу ужурлар» - амыдырал эртеми-дир. Ол ал-бодувус, ог-булевис, аал-коданывыс, доргул-торелдеривис,чер-чурттувус, ажыл-агыйывыс, культуравыс, а кол-ла чуул, мозу-шынарывыс дугайында эртемивис-тир. Амгы болгаш келир уенин салгалынын будуштуг мозузун хевирлеп, буянныг ажыл-ишти хевирлеп ооредир ужурлуг бис.
Улусчу ужурларны тускай курс (ооредилге эртеми) кылдыр ооредири дээрге-ле национал чанчылдарны ханыладыр коору ол.
Кижи-педагогиктиг культуранын хереглекчизи, эдилекчизи, тургузукчузу, кадагалакчызы, нептередикчизи.
Проблемазы: ог-буле, торгул-торел харылзаалары, ундезин ажыл-агый, торээн чер-чурт дугайында айтырыглар, этикет, бойдус ужурлары, кижинин тура-соруу, сагыш-сеткили, оске чоннарнын культуразы.
Сорулгазы:
-ада-огбелеривистин, чоннун депшилгелиг дуржулгазын уругларга шингээттирери;
-амгы болгаш келир уенин салгалынын будуштуг мозузун хевирлээри;
-уругларны ужур сагыыр толептиг кижилер кылдыр кижизидери;
-уругларнын чогаадыкчы шинээн сайзырадыры;
-уругларнын аналитиктиг болгаш кара угаан-биле бодаар шынарларын
сайзырадыры;
Тургузуу: курстун ажылчын программазын Г.Д.Сундуйнун «Улусчу ужурлар» 3-4 класстарга ооредилге номчулга номунга таарыштыр 1 чылга тургускан. Неделяда 1 шак. Чылда 34 шак.
Даянганы: «Улусчу педагогика» 2004ч. авторлары Г.Д.Сундуй, Г.К.Ондар.
Хамаарылгазы: класстан дашкаар ажыл.
Ажыглаар методтары, аргалары: беседа, оюннар, маргылдаалар, моорейлер, хана солун, биче шинчилээшкин ажылы.
Улусчу ужурларны кижизидеринин кол ооргалары: улегер домактар, тывызыктар, чечен домактар, ырлар, когудуглер, тоолдар, тоолчургу чугаалар, улустун оюннары
Программанын ресурстуг хандырылгазы1.Улусчу ужурлар 1-2 класстарга . Г.Д. Сундуй «Кызыл» - 2003г.
2.Самбу И.Ч., Самбу М.Д. Тыва чоннун бурунгу ажыл-агыйы, амыдыралы. – Кызыл,2004.-80с.
3. Маннай-оол М.Х. Тыва улустун чанчылдары болгаш езулалдары. – Кызыл,1991.
4. Хадаханэ М., Саган-оол О. Тувинские пословицы и поговорки. – Кызыл,1966.
5. Орус-оол С.М., Чакар Р.С. Матпаадыр. – Кызыл: УАЧ ТНЧ, 2006.

Календарь-тематиктиг план
3 класс. «Кижи болгаш бойдус»
№ Ниити улуг эге Ша-
гыОоредир темаларыАй, хуну1. I.Бойдус чаялгазы1 Бойдуска тыва кижинин онзагай хамаарылгазы. Созу Ч Кара-Кускении, аялгазы С. Базыр-оолдуу.»Итпиктин ыры»
2. 1 Чер ужурлары. Чуваш улустун тоолу «Алдын доозун»
3. 1 Аржаан ужурлары.Тоожудан узунду «Танды-Уула»
4. 1 Торээн суурум онзагай черлери. А. Конгар «Кызыл-Мажалык»
5 1 Хандагайты суурунун тоогузу. Тывызыкты тып.
6. 1 Ак-Довурак. Созу С. Сарыг-оолдуу, аялгазы улустуу «Бай-ла Хемчиим»
7. 1 Торээн Тывавыстын каас-чаражы.С Бюрбе «Бедик даглыг мээн чуртум»
8. 1 Бойдус халаптары. Оюн «шын, шын эвес.»
9 1 Тоолчургу чугаалар Онза ырлыг ураанхайлар.
10. II.Тыва кижинин унуш-озумелге хамаарылгазы1 Ыяш ужурлары.. Аялгазы В Сереннии «Балгазыннын кежээлери»
11. 1 Ыдык ыяштар. Ыяшка чалбарыглар.
12. 1 Тыванын чем унуштери. Тоолчургу чугаа «Тараа»
13. 1 Салгын кыйгырары. Созу Ч. Кара-Кускении, аялгазы Д. Шактарныы «Чыжырганам чараш» 14. Чуглуг куштар1 Куштар дугайында. Созу Ю. Кунзегештии, аялгазы Р. Кенденбильдии «Айлан-кужум» 15. 1 Куштар – медээчилер. Созу Э.Кечил-оолдуу, аялгазы С. Бюрбээнии «Бора-хокпеш». 16. 1 Ыдык сурлуг куштар.
17 1 Камгалалдыг куштар.
18. 1 Дуруяалар эжеш куштар. Созу З. Намзырайныы, аялгазы К. Баазан-оолдуу «Эглип келир куштарым19. 1 Тоолчургу чугаа «Куу куш»
20. Танды кежии1 Ан-менге тыва кижинин хамаарылгазы.Тыванын ан-мени. Созу Ю Кунзегеш, аялгазы Р Кенденбильдии «Койгунак» 21. 1 Анчы кижинин сагыыр ужурлары.Созу болгаш аялгазы К Бегзинии «Диинчигеш» 1 Анчынын чалбарыы. Тоолчургу чугаа «Танды ээзинин чагыы»
22. 1 Шулук Джуна Давиташвили «Жил охотник»
23. Чыл, ай, хонук саналгазы. 1 Чыл календары. Кыдат улустун тоолу «Чылдар аттарын улээни» 24 1 Мээн чылым. Чогаадыкчы ажыл. Улегер домактан чугаала.
25. 1 Ай санаашкыны. Моорей: Тумен бойдус.
26. 1 Хонук санаашкыны27. 1 Хун дугайында. Хун дуртунун санаашкыны.
28. Ак-кок хемнин кижилери1 Суг-амыдыралдын судалы. Созу Э.Кечил-оолдуу, аялгазы С. Базыр-оолдуу «Арыкчыгаш» 29. 1 Тоолчургу чугаалар: Сут-Хол, Тере-Хол, Бии-Хем. Чаашкын чагдырары. (кыйгы)
30 1 Овур кожууннун хемнери, холдери.
31. Бойдус магадылалы. 1 Чоннун эскериглери. 32. 1 Бойдус камгалалы. Созу Ш. Суванныы, аялгазы В. Токаныы «Дуруяа.»
33. 1 Овур кожуннун «Кызыл дептери»
34. 1 Чайгы онаалгалар.