Білім мазм?нын аны?тайтын ??жаттар

Білім мазмaнын аныKтайтын Kaжаттар

Жоспар:
Стандарт туралы aCым
ОKу жоспары
ОKу баCдарламасы
ОKулыK

1. Стандарт туралы aCым
Стандарт - _лгі, білім мазмaныныS негізі. Білім мазмaны стандартта жазылCан талаптарCа сай жасалады. Стандартта оKушы меSгеруі тиіс білім, іскерлік даCдылардыS к™лемі, оKушыныS дайындыCына Kойылатын талаптар белгіленген. АталCан Kaжат республикадаCы білім саясатын ж_зеге асыруды Kамтамасыз ететін стратегиялыK маSызды Kaжат. СтандарттыS негізгі Kызметі - басKару. Ол "Білім туралы" ЗаSCа с‰йкес жасалады. Jазіргі уаKытта елімізде білім берудіS барлыK деSгейлеріне арналCан мемлекеттік стандарттары ™зірленіп, т‰жірибеге енгізілді. ОныS к™п себебі бар. СолардыS бірі - кейбір мектептердіS к_м‰нді мазмaны бар оKу курстарын ешKандай ‰дістемесіз енгізуі. ОтандыK стандарттардыS ™з ерекшеліктері бар. РеспубликадаCы ерекше п‰ндер, атап айтсаK, KазаK тілі, орыс тілі, араб тілі, aйCыр тілі ж‰не ‰дебиеті стандартталады.
Дене т‰рбиесініS стандарты Президенттік тест негізінде жасалCан. АKпараттандыруCа Kатысты білімді стандарттау барша мектептерге Kойылатын жаSа нaсKалы ДЭЕМ-ніS баCдарламалыK-аKпараттыS м_мкіндігіне сай ж_реді. JоCамдыK-гуманитарлыK п‰ндер мазмaнын аныKтаCанда д_ниеж_зілік т‰жірибе Kолданылды. Білім мазмaнын аныKтау кезінде aлттыK ж‰не аймаSтыK ерекшеліктер ескерілді. JазаKстан Республикасы жалпы білім беретін мектептіS бастауыш білім стандартын 1998/99 оKу жылынан бастап мектеп т‰жірибесіне сатылап енгізу aсынылCан болатын. €рине стандарт оKу баCдарламалары мен оKулыK, оKу-‰дістемелік жинаSтар т_рінде мектеп т‰жірибесіне енді Cана еніп жатыр. СтандарттыS бірінші б™лімінде бастауыш білім берудіS маKсаты мен міндеттері, білім мазмaныныS Kaрамы, екінші б™лімінде білім беру салалары, базалыK білімніS мазмaны, бастауыш сыныпты бітіретін оKушыныS дайындыK деSгейіне Kойылатын талаптар жазылCан.

2.ОKу жоспары
Мемлекеттік базистік оKу жоспарында міндетті оKылатын KазаK тілі,оKу ж‰не тіл дамыту, екінші тіл орыс тілі, матема-тика, д_ниетіну, бейнелеу ™нері, еSбекке баулу, дене шыныSтыру, музыка п‰ндері бар. ОKу жоспары - тиісті білім беру деSгейіндегі оKу п‰ндерініS тізбегі мен к™лемін, оларды зерделеу т™ртібі мен баKылау нысандарын реттейтін негізгі Kaжат. €р сатыдаCы білім мазмaны.
Бірінші саты - бастауыш мектеп. Бaл сатыдаCы білім мазмaны д_ниені тaтас Kабылдауды Kамтамасыз ететін білім салаларымен интегративтік курстармен аныKталады. Екінші саты - негізгі мектеп. Бaл мектепке арналCан білім мазмaны орта (толыK) жалпы білім беретін ж‰не к‰сіптік мектептерде оKытуды жалCастыруCа негіз болып, ™здігінен білім алуCа жаCдай жасайды.
БілімніS екінші сатысына бес жыл (5-9 сыныптар) б™лінген. Осы сатыда бастауыш сатыдаCы білімдерін жалCастырып отырCан 5-6 сынып оKушыларынаберілетін білім мазмaны бастауыш мектептегі білім мазмaнымен тыCыз байланысты болады. ЖоCары сатыда( 10-11) негізгі мектептіS барлыK п‰ндері бойынша жалпы білімдік дайындыK аяKталады. Енді оKушыныS бір білімдік баCытты саналы т_рде таSдауына жаCдай жасалып, базистік жоспардаCы міндетті емес б™ліктер оKушыныS жекелеген білім салаларын тереSдетіп оKуы _шін ж‰не зерттеу-ізденіс сипатындаCы жaмыстарды ж_ргізуі _шін Kолданылады. Бaл сатыда оKушылардыS Kажеттіліктері, икемділіктері, танымдыK KызыCушылыKтарына Kарай оларCа арналCан т_рлі курстар оKытылады. ГуманитарлыK, ‰леуметтік-экономикалыK, физика-математикалыK, биология-химиялыK, техника-технологиялыK ж‰не басKа баCыттарды оKушылар ™здерініS танымдыK KызыCушылыKтары мен Kабілетіне Kарай таSдап алады. Ал білім беру aйымы ™зініS м_мкіндігіне ж‰не ‰леуметтік м‰дени орта ерекшеліктеріне Kарай оKушылардыS таSдауына т_рлі баCыттарды aсынады. 3 сатыCа арналCан базистік оKу жоспарына барлыK баCыттар _шін білім мазмaныныS міндетті минимумы енгізілген. МектептіS ™зі аныKтайтын п‰ндерді к™бейтуі оларCа іштей, сырттай, дистанциялыK оKыту т_рлерін KолдануCа, ал оKушылардыS жеке білімдік багдарлама бойынша білім алуына м_мкіндік береді.
JазаKстан Республикасы жалпы білім беретін мектептерініS негізгі оKу жоспары 1-4 сыныптарга арналCан оKу жоспары (1998) Осы жоспар мектептегі оKу-т‰рбие процесін реттеп отырады. Жалпы білім беретін мектептіS оKу жоспары - негізгі мемлекеттік Kaжат, мемлекеттік стандарттыS K_рамдас б™лігі. Негізгі оKу жоспарына 7 білімдік сала, атап айтсаK, тіл мен ‰дебиет, жаратылыстану, Kогам тану, адамтану, математика, ™нер, технология курстары енгізілген. ОсыCан байланысты оKу жоспарында инварианттыK (мемлекеттік) ж‰не вариативтік (мектептік) б™ліктер белгіленген. Мемлекеттік б™ліктегі оKу п‰ндерін білім беретін aйымдардыK барлыCы оKытуCа міндетті. Мектептік б™лік баланыS жеке ерекшеліктерін, икемділіктерін ескере отырып, білім алуына м_мкіндік береді. Сонымен Kатар, білім беру aйымдарыныS аймаKтыS ‰леуметтік, м‰дени ерекшеліктеріне Kарап жекелеген курстарды енгізуіне болады. Мектептік б™ліктіS п‰ндерін жергілікті жерлер аныKтайды.

3.ОKу баCдарламасы
ОKу баCдарламалары оKу жоспарыныS негізінде жасалады. Жалпы білім беретін мектептегі оKу п‰нініS баCдарламасы – оKушылар меSгеруі тиіс негізгі білім, іскерлік, даCдылардыS к™лемі белгіленген мемлекеттік Kaжат. БаCдарламаныK т_рлері: типтік, жaмыс, авторлыK оKу.
Типтік оKу баCдарламалары мемлекеттік білімдік стандарт талаптарына сай жасалып, оны JазаKстан РеспубликасыныS Білім ж‰не Cылым министрлігі бекітеді. Жaмыс істеуге керекті баCдарламалар типтік баCдарламаCа с_йеніп, аймаKтыK ерекшелігі, ‰дістемелік, аKпараттыK Kaралдар, оKушылардыS дайындыK деSгейлерін ескеріп Kaрастырылады. АвторлыK оKу баCдарламалары мемлекеттік стандарт талаптарын ескеріп жасалады. Jандай да бір п‰нді оKу _шін баCдарлама авторы ™з тaжырымдамасын aсынады. АвторлыK баCдарламаныK сол п‰н саласында еSбек етіп жатKан Cалымдардан, педагогтардан, психологтардан, ‰діскерлерден алCан сын-пікірі болу керек. Сонда Cана баCдарламаны мектептіS педагогикалыK кеSесі бекітеді. АвторлыK оKу баCдарламалары к™біне оKушылардыS таSдауы бойынша ж_ретін курстар, факультативтер _шін жасалады.
БаCдарламаныS б™ліктері: 1) п‰нді оKудаCы маKсат, оKушылардыS білім, біліктілік ж‰не даCдыларына Kойылатын негізгі талаптар, оKыту нысандары ж‰не ‰дістері туралы жазылCан т_сінік хат; 2) зерделенетін материалдыS таKырыбы, оныS мазмaны; 3) жекелеген сaраKтарды оKуCа керекті шамамен берілген уаKыт; 4) мазмaнныS негізгі б™ліктерініS тізімі; 5) п‰наралыK байланысты ж_зеге асыруCа берілген нaсKаулар; 6) оKу жабдыKтарыныS ж‰не к™рнекі KaралдардыS тізімі; 7) aсынылатын ‰дебиеттер. БаCдарламаны оKушыныS меSгеруі - оKыту процесініS тиімділігініS негізгі ™лшемі. ОKу п‰нініS баCдарламасы ‰р т_рлі CалымдардыS еSбектерініS жемісі. НаKты Cылым салаларыныS ™кілдері білім, іскерлік, даCдылардыS негізгілерін аныKтайды, педагогтар мен психологтар оларды балалардыS жас м_мкіндіктеріне Kарай б™леді, ‰діскерлер ‰дістемелік Kaралдар жазады.
ОKушыларды білім, іскерлік, даCдылармен Kаруландырумен Kатар, оKу баCдарламасыныS ™те маSызды екі Kызметі бар. 1. Т‰рбиелік: п‰ндік баCдарламалардыS бір-бірімен байланысы, біріктірілген баCдарламалар д_ние туралы барлыK Cылыми білімдерді зерделеуге, баланыS болмыс Kaбылыстары туралы к™зKарасыныS Kалыптасуына к™мектеседі. 2. `йымдастырушылыK: мaCалімніS жaмысын aйымдастырып, оCан ‰дістемелік к™мек беруі. Жалпы орта білім ж_йесінде негізгі оKу іскерліктері мен даCдыларын KалыптастыруCа ерекше к™Sіл б™лінеді. СондыKтан жаSа оKу баCдарламаларына ‰рбір п‰н KалыптастыруCа тиісті білім, біліктілік, даCдылар енгізілген.

4. ОKулыK
ОKу процесініS мазмaнындаCы ж‰не оны aйымдастырудаCы маSызды элемент мектеп оKулыKтары. ОныS мазмaны, Kaрылысы міндетті т_рде сол п‰нніS баCдарламасына с‰йкес келу керек. ОKулыK Cылым негіздерін баяндаумен Kатар оKу материалын т_сінуге керекті ™здік жaмыстарды aйымдастырып, оKуCа _йретеді. ОCан Kойылатын талаптар: - KысKа, наKты, деректі материалдардыS енгізілуі; - аKиKат CылымныS мазмaнын баяндауы; - балаларCа т_сініктілігі; - баланыS KызыCушылыKтарын, Kабылдауын, аKыл-ойыныS, есініS ерекшеліктерін ескеріп, танымCа, т‰жірибеге деген KызыCушылыKты оятып, білімге ж‰не т‰жірибелік іс-‰рекетке деген сaранысты дамытуы;
оKулыKтыS ™з CылымыныS, оKу баCдарламасыныS логикасына с‰йкес келуі; - білімніS ‰р саласынан хабар беруі; - оKу материалына Kосымша ‰дебиеттер енгізіп, ™здігінен білім алуCа ж‰не шыCармашылыKKа итермелеуі; - оKулыK м‰тініндегі негізгі ережелер, KорытындылардыS аныKтыCы ж‰не наKтылыCы болу керек. - KызыKтылыCы, м‰селелі т_рде баяндалуы; - ‰деби тіл нормаларына с‰йкестігі; - эстетикалыK талаптарCа сай
Мектеп оKулыCыныS атKаратын Kызметін оны зерттеуші Д.Д.Зуев аныKтады. ОKулыK аKпараттыK Kызмет атKарCанда балаларды керекті м‰ліметтермен Kаруландырып, баланыS д_ниетанымын Kалыптастырып, рухани дамуына, д_ниені іс ж_зінде тануына м_мкіншілік жасайды. ТрансформациялыK Kызмет атKарCанда Cылым салаларынан іріктелген м‰ліметтер балалардыS жас ерекшеліктері мен дидактикалыK талаптарCа сай Kайта ™згеріп, бала т_сінігіне жеSіл болады. Ж_йелеуші KызметініS н‰тижесінде оKулыKтаCы материалдар ж_йелі ж‰не бірізділікпен баяндалады. ОKулыK материалды бекіту ж‰не оKушыCа ™зін-™зі баKылату жaмыстарын ж_ргізеді. ОKулыK оKушыCа ол білетін aCымды ™зініS тексеруіне м_мкіндік жасайды. Біріктіруші Kызметі н‰тижесінде оKушы оKулыKтыS материалына оCан жаKын Cылымдардан Kосымша м‰ліметтер Kосады. ^йлестіруші Kызметі н‰тижесінде материалды т_сінуге керекті алуан т_рлі оKыту Kaралдары (карта, суреттер, диапозитив, табиCи к™рнекіліктер) Kолданылды.
Дамыту, т‰рбие беру KызметініS н‰тижесінде оKулыKтаCы материал баланыS рухани ™міріне, аKыл-ойына, шыCармашылыCына ‰сер етеді. ОKыту Kызметі арKылы баланы ™здігінен білім алуCа, ‰дебиетпен жaмыс істеуге, талдап, зертханалыK жасауCа _йретеді. ОKыту процесіндегі басты, маSызды б™лік - оKулыKтармен жaмыс, ол т_сіндірумен, зертханалыK, т‰жірибелік жaмыстармен Kатар тaрады. Озат мaCалімдер оKулыKпен жaмысты сабаKта да, _йде де aйымдастырады. ОKушы оKулыKпен ™з бетімен жaмыс істеп, оKу Kабілетін дамытады, есін жетілдіреді, баяндауCа, талдауCа, сынауCа, толыKтыруCа, оKылCан м‰тінді Kосымша ‰дебиеттер арKылы ™згертуге _йренеді. ОKулыK Kaрамына негізгі б™лік м‰тін енеді. М‰тіннен тыс к™мекші б™ліктер (Д.Д.Зуев): м‰тіндер к™ркем, Cылыми, ресми, ‰Sгімелеу, сипаттау, талKылау м‰тіндері болып б™лінеді. М‰тіннен тыс б™ліктерге оны меSгеруге к™мектесетін аKпараттар (сaраKтар мен тапсырмалар, нaсKаулар, кесте, иллюстрациялыK материалдарCа берілген т_сініктер, иллюстрациялыK материалдар), баCыт беретіндер(кіріспе, ескерту, Kосымша) жатады. Сонымен, оKу п‰ндерініS баCдарламалары ж‰не оKулыKтары – білім мазмaнындаCы маSызды элементтер. Олар оKыту процесін aйымдастырудыS да маSызды б™лігі болып табылады. БаCдарламалар мен оKулыKтарда оKушыларCа берілу керек білім, іскерлік, даCдылардыS м™лшері белгіленген. Оларды меSгеру баланыS жеке тaлCасын Kалыптастырады. 1990-1995 жылдарда еліміздегі бастауыш мектептер _шін бірінші буын оKулыK жазылып, 1995-1996 оKу жылдарында республика мектептерініS бастауыш сыныптары толыCымен республикалыK оKулыKтарCа к™шірілді. І-ІV сыныптар _шін математика (Авторлары: Т.J.Оспанов, Ш.Х.Jaрманалина, К.Ерешова, т.б.) басKада оKу Kaралдары жарыK к™рді. Сонымен Kатар 5-11 сыныптардаCы тіл ж‰не ‰дебиет курстары 2-3 рет толыK ™Sдеуден ™ткізілді. Мектептер _шін 90 жаSа оKулыK пен 300-ге жуыK ‰дістемелік басшылыK ‰зірленген ж‰не оныS к™бі баспадан шыCарылды.