Инектен алыр ажыктыг чем — сут


Проектинин ады:
Сут - инектен алыр ажыктыг чем
Сорулгазы:
Ажыктыг чем сутту инектен канчаар алырынын дугайында уругларнын билиин делгемчидери.
Сорулгалары (задачи):
- Шинчилел ажылынче сонуургалын сайзырадыр- Чаа чуулду шинчилеп, билип алыр кузелин оттурар- Экскурзияларже унер- Сутту канчаар саап алырын коргузер- Суттун сагылгаларынын дугайында таныштырар;
Проектинин актуалдыы:
Сут- сузуглелдин чеми. Сут кижинин торуттунген хунунден эгелээш, солгу оруунга чедир оон бугу назынында чангыс-даа чарылбас амдан –сузуунуг аъш-чеми, кадыкшылдын магадылалы. Сут – тыва чоннун чаагай чанчылдары-биле тудуш холбаалыг хундуткелдин чемиДаап бодаашкыны:
Бир эвес инекти ажаап, оъткаргаш, сутту канчаар алырын херек кырында коргузер болза, суттун унезин, мал-маганын ажыктыын билир апаар.
Инекти оъттап чорда каш хонук иштинде хайгаарап коргенивис.(Слайд №11,12)
Одарындан инээвисОрай чанып чедип кээр.
Авам дораан сааргаАмданныг сут хуун долар.
Инек одардан келирге сутту канчаар саарын коруп шинчилээнивис.(слайд №13)
Сагган соонда инээвисСаат дайнап чыдып аар.
Эндере судун саап аар бис.
Шинчилекчи уруг-биле эртен, эртеЭртен эрте катап-ла база саарын коруп хайгаараан бис.
Сутту саггаш, хайындыргаш ишкеним (слайд №14)
Суттен кылган чем кончуг хоолулуг, ол курлавыр бооп чораан. Амданныг болгаш хоолулуг сутте, кижинин кадыынга тергиин эки херек болгаш аарыг-аржыкты эмнээринге база дузалаар сутте А, С, В1,В12, Е, Д,РР…….оон-даа хой витаминнер бар(Слайд №15)
Суттен дыка хой тыва чемнерни кылып ап турар. (Слайд №16,17)
Аккыр сутту сааптаргаАажак эки чемнер унерАаржы, курут, чокпек, саржагАрбын ковей сава долган.
Оремезин, судунОргуп берип чоруурИнек дээрге бистинИдегелдиг малывыс.
Суттен кылыр тыва чем быштакты кады кылып шойгенивис(Слайд )
Сутке хамаарышкан сузуглеледер:
Аржаан суглар башатарынга ак судувус чажып, чалбарыыр бис;
Тываларнын кижиден харамнанмас чемнеринин бирээзи – сут. Бир эвес сут дилээн азы «суттеп келген» кижини куруг ундурер болза, сут-саан кызырлыыр, багай оштуг болур дижир;
Ай будуузунде азы орай кежээ аал одектен ак сут ундуруп болбас «аал кежии тудай бээр, мал-маганга багай уржуктуг болур» дижир;
Сут токпес;
Суттуг сава сугга чугбас;
Суттуг пашты ожуктан андара теп болбас;
Чаъс кызаннаашкын соксавайн туруп бээрге сутту дээрже чажар, чаннык душпезин дээш;
Суттуг сава чанынга уруг-дарыг ойнап болбас (Слайд 20)
Туннел:
Бо шинчилел ажылын кылганывыстын туннелинде , инек малдын кижиге ажыктыын болгаш суттен янзы –буру тыва чемнерни кылып алырын билдим.Инекти эки кадарып оъткарган соонда, сутту канчаар саап алырын, сутту алыры ындыг-ла белен эвес, анаа хой куш, шыдамык чорук херек база ажылгыр-кежээ болуру чугула деп чуулду билип алдым.
Ак – чем хоолулугАва – созу унелигБистин байывыс-даа, тодуг – догаавыс-даа азыраан малывыста ак судувусте.
Сут токпе – хырнын аштай бээр – деп улегер –домак –биле туннел созувусту доозар-дыр бис.
Муниципалдыг бюджетиг школа назыны четпээн уруглар сады «Чечек»
Школаже белеткел болуунун уругларынга чечен чогаал-биле таныштырылга уезинде номчуп бээр оюн-биле холбап тургускан кичээлдин чижек тургузууТыва улустун тоолу «Уш чуул эртемниг оол»
Тургускан башкы:
Кужугет Чойганмаа Ховен-ооловна
Кызыл-Мажалык – 2014ч