Открытый урок по истории Казахстана на тему ?аза?стан аума?ында?ы Ке?естік е?бекпен т?зеу лагерлері

Сабақтың тақырыбы: Қазақстан аумағындағы Кеңестік "еңбекпен түзеу" лагерлері
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Қазақстандағы қуғын-сүргін кезеңіндегі халық қасіреті, зиялы қауымның жазықсыз сотталуы, Қазақстанда лагерлердің пайда болуы жөнінде оқушыларға түсіндіру, меңгерту.
2. Дамутышылық: Қосымша тарихи шығармаларды, деректерді пайдалана отырып, өз бетінше жұмыс істеуге, ойлау, есте сақтау қабілеттерін, пәнге қызығушылығын арттыру.
3. Тәрбиелік: Ұлтнадандыққа, патриоттық сезімге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: ізденіс, интерактивті.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, ой қорғау, баяндау, талдау, ерттеу.
Сабақтың көрнектілігі: слайд, карта, видеоролик, репрессия құрбандарының портреттері, кесте.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау (миға шабуыл)
1. Миға шабуыл. 1937-1938 ж. жаппай назарлық шаралары.
1) ХХ ғ. басында КСРО-ның басшысы болған және сол кездегі оқиғалардың негізгі ұйытқысы болған кім?
И.В.Сталин 1922 ж. бастап большевиктер партиясы орталық комитетінің бас хатшысы болды.
2) 1925 ж. Қазақстан өлкелік партия ұйымының басшысы кім еді?
Ф.И.Голощекин
3) ХХ ғ. 20-30 жылдарында есте қаларлықтай қандай оқиғалар болды?
Индустрияландыру, Ұжымдастыру. Аштық. І бесжылдық жоспары 1937-1938 ж. Сталиндік құрғын-сүргін т.с. болды.
4) Аштық қай жылдары, неліктен болды?
1930-32 ж. Еріктілік принципінің бұзылуынан
5) "Бесеудің хаты" кімге жазды? Оны кімдер жазды және онда не айтылды?
Ғ.Мүсірепов, М.Ғатауллин, М.Дәулетқалиев, Е.Алтынбеков, Қ.Қуанышев
6) Т.Рысқұлов Сталинге жазған хатында не жайлында айтылған?
Қазақстанда етек алған қасіреті туралы жазған
7) Елімізде тоталитарлық, казармалық социализмнің орнағанын неден көреміз?
- 1936 ж. КСРО Конститутциясы Республикалар іс-жүзінде толық егемендік ала алмады. Себебі Республикалардың заң шығару құқығы болмады.
- жазалау органдарының қызметі кеңейді, кеңестер қызметі шектелінді.
- ішкі істер халық комиссарияты құрамында жазалау шараларын қолдану үшін ерекше кеңес құрылды.
- балама пікір айтқандар "халық жауы" қатарына жатқызылды.
8) "Халық жауы" деген терминологияны қалай түсінеміз.
мұндай термин Сталинің кезінде қалыптасты. Болып жатқан оқиғаларға өзінің көзқарасын білдіріп, Сталиндік саясатқа оппозиция болған адамдарды атады.
9) 1937-1938 ж. Сталиндік репрессияға ұшыраған кімдерді білесіз?
Ж. Аймауытов, Ә.Бөкейханов, М.Тынышпаев, Т.Рысқұлов, С. Исаев, т.б.
Жаңа сабақ
І.30- жылдары КСРО-да социалистік қатынастар орнықты.
1) Социализмнің тоталитарлық, казармалық сипатының көрінісі.
1. Мемлекеттік меншік нарығын, өндіріс-құрал жабдықтарына,қоғамдық меншік орнап, шаруалар жерден шеттетілді.
2. Бюрократиялық орталық нығайып, республикалар іс жүзінде толық егемендік алмады.
3. Республикалардың заң шығару бастамасы болмады.
2) Елде "Социализм жолынан ілгерілген сайын тап күресі шиелінісе түседі" деген Сталиндік теория үстемдік етті. Нәтижесінде:
1. жазалау органдарының қызметі күшетілді
2. мемлекеттік өкімет рганы ретіндегі Кеңестер қызметі шектелді.
3) Одақтың ішкі істер халық комиссариаты құрамында ерекше кеңес құрылып, жазалау шаралары іс жүзіне асырылды. Жазалау шаралары:
1. Ату жазасы
2. Жер аудару
3. Еңбекпен түзеу лагерьіне қамау
4. КСРО-дан тыс жерге қудалау
4) Жеке адам құқығы аяққа басылып, балам пікір айтқан адам "халық жауы" қатарына жатқызылып, жазаланды.
5) Ұлттар мен ұлтшыл уклонистер туралы айқай-шуды ұшықтыруға және жергілікті зиялыларды қудалауда өлкелік партия комитеті ұйымдастыру- нұсқаушылық бөлімінің меңгерушісі Н.И.Ежов зор "үлес" қосты. Атап айтсақ:
1. 1927-1929 жылдары мемлекет қайраткерлері Т.Рысқұлов, Н.Нұрмақов, С.Қожанов, М.Мырзағалиев республикадан алыстатылды.
2. Ж.Мыңбаев, Қазақстанда Орталық Атқару Комитетінің төрағасы қызметінен:
С.Садуақасов -Ағарту халық комиссары қызметінен
Ж.Сұлтанбеков- Жер ісінің Халық комиссары қызметінен алынды.
1937 ж. жаппай жазалауға да Н.И.Ежовбелсене кірісті
1928 ж. Қызылордада "қызыл астанасы" салушылардың қаскүнемдігі ашылды. Талантті сәулеттілер мен инжинерлер - М.Тынышпаев, И.Т.Буддаси, С.Б.Голдгор, С.А.Баграков т.б. жауапқа тартылды.
ІІ-
1930 ж. 4 сәуір - кеңес әдебиетінің негізгі салушылардың бірі Ж.Аймауытов (1889-1930 жж.) атуға үкім шығарды. 1930 ж.сәуір- Мыржаков Дулатовты (1885-1935 жж) ату жазасына кесіп, кейін 10 жыл қамауға ауыстырылды. 1935 жылы 5 қазан М.Дулатов Соловки лагерінде қайтыс болды.
1930 ж. Ахмет Байтұрсынов (1873-1937 жж.) Архангельск облысына жер аударылып, 1934 ж. Е.Пешкованың өтініші бойынша босатылды. 1937 ж. 8 қазанда - А.Байтұрсынов қайта қамауға алынып атылды.
1937-1938 ж. террор жаппай сипат алды. Ұлт зиялылары " халық жаулары" деп айыпталып, Сталиндік жендеттердің қолынан қаза тапты. Қазақ әдебиетінің негізін салушылар:
С.Сейфуллин (1894-1938 жж.)
Б.Майлин (1894-1938 жж.)
І.Жансүгіров (1894-1938 жж.)
М.Жұмабаев (1893-1938 жж.)
М.Дулатов жазаға ұшырап өлтірілді.
Жазалау шараларының құрбандары:
- Қазақ тілі ғылымының негізін салушы А.Байтұрсынов
- Тілші ғалым, профессор -Қ.Жұбанов,
- Қазақтың тарих мектебінің негізін салушы - С.Асфендияров
- КСРО Ғылым академиясы Қазақ филиалы басшыларының бірі М.Төлепов т.б.
ІІІ
Қазақстанда лагерьлер жүйесі құрылды:
Карлаг- ерекше режимді Қарағанды еңбекпен түзеу лагері
ІСИР- Отанға опасыздық жасағандар отбасыларының мүшелеріне арналған лагерь
Алжир- Отанға опасыздық жасағандар әйелдерінің Ақмола лагері
Карсаг азабы көргендер арасында Одақ көмегінде белгілі ғалымдар, мемлекет қайраткерлері т.б. болды.
Ғалым А.Л.Чиневский- салмақсыздық жағдайындағы қан айналымы теориясы жөніндегі еңбектің авторы.
-Профессор В.Л.Прнецлавский - жылу техникасы жөніндегі ірі маман.
-Нәдірбай Айтақов-Түркімен КСР Орталық Атқару комитетінің төрағасы
А.П.Безруков - спортқа еңбегі сінген шебер
П.С.Степаков - қарт большевик
1931 ж. Оскаров ауданында (Қарағанды облысы) 25 қоныс обсервация пайда болды. Бұл қоныстарда Волга бойынан Пенза Тамбов, Курск, Воронеж, Орел облыстарынан, Карков, Орынбор өңірінен "кулак ретінде қудаланғандар" мекендеді. Жаңа Техоновка мен Пришахтинскіде 70 мың адам әкелінді.
Социалистік құрылысты бұрмалаған жеке адамға табыну идеологиясының зардаптары:
1.Сталинизмнің идеологиялық аппараты халықтарды тарихи зүрдесін жолға бағытталды.
2. Ұлттық зиялылар көрнекті өкілдерін қырып -жойды.
101 мың қазақстандық ГУЛАГ-қа жабылып, 27 мың атылды. Қазірде сол "халық жауларының" 40 мыңы ақталды.
Сталиншіліктің басты қылмысы:
- Әміршіл-әкімшіл жүйені қолдады
- Лагерьлер жүйесін құру
- Халықтарды күштеп көшіру
- Азаматтардың құқықтары
IV Ақмоладағы Отанына опасыздық жасағандар
әйелдеріне арналған лагерьде (Алжир)
Т.Жүргеновтің, С.Қожановтың әйелдері азап шекті, Т.Рысқұловтың әйелі мен қызы, С.Сейфуллиннің әйелі.
С.Сейфуллиннің өленің оқу Т.Рысқұловтың Сталинге хатын талқылау.
V.Ұлтшыл
КО-ң жоғарғы сатының әскери Голощекиннің бағытына наразы
коллегиясының көшпелі сессиасы болған қазақ зиялылары
С.Сейфуллинді кінәлі дей отырып С.Сәдуақасов, С.Сейфуллин,
РСФСР Қылмыстық істе кодексінің С.Қожанов, Ж.Мыңбаевтар
58 бабының 2,7,8 және 11 бөлімдеріне "ұлтшыл деген айып тағылды".
сәйкес ең жоғарғы қылмыстық жаза- атуға үкім шығарды, жеке заттарын
кәмпискелеген, 1934 ж. І-ХІІ заңның негізінде үкім тез орындалуы керек
деп шешті. Үкім 1938 ж. 25-11. Орындалды (Ақмолада)
1.Кесте толтыр Тұлға Ол кім
Әлихан Бөкейханов
Ахмет Байтұрсынов
Міржақып Дулатов
Тұрар Рысқұлов
Жүсіпбек Аймауытов
VІ. Бекіту (Тест)
VІІ. Қорытынды
Үйге тапсырма: ГУЛАГ, КАРЛАГ, АЛЖИР туралы ойтолғау (эссе) жазу.