Постановка для внеклассного мероприятия, посвященного этнографическому празднику Цаган Сар

«Зурмна хөв» нааднНаадна дүрмүд:
Шаазһа Сувсн, чон Белтрг, кермн Кермәш, ноха Чинсан, бар Хаср, эрвәкә Эрвң, гөрәсн Инҗихә, зара Зараха, тоть Цецн, туула Ноһала, зурмн Серәтр, арат Алтуш.
Хавр гүргүдән орҗах кем. Хальмг теегин бәәрин цуг әмтә-тоота юмн Цаһан Сарин байрт белдвр кеҗәнә. Ик сәәхн бамб цецг деер эрвәкә Эрвң нисч ирәд сууна.
Эрвң: Ямаран сәәхн чилгр өрүн болҗана. Эн делкәд мини теегәс сәәхнь уга.
Эн саамла Сувсн шаазһа нисч ирәд келнә:
Сувсн: Чини келсн чик, Эрвң. Эн делкә деер эк төрскн хойрас эңкр юмн уга. Эрвң, хальмг теегән магтад, ду дуулый!
Мини һазр, һанцхн чамданКүслин залян нерәдҗ бәәнәв.
Мини седкл – өргн буурл тег,
Мини зүркн – хальмг һазрт!
Эднә җигтә дуунд авлгдсн цуг әмтә юмн эднә өөр цуглрна. Кермн өөрдҗ ирәд келнә:
Кермәш: Хаврин тег –
Хавсн көнҗл –
Олн-зүсн
Өңгәр дольгална.
Оошг, көк,
Шар, улан,
Цеңкр цецгүд
Өскә цокна.
Эдн цуһар –
Хатхмр зег,
Экнь эднә –
Хальмг тег.
Зараха өөрдҗ ирәд келнә:
Зараха: Кермәш, чамаг тиим сәәхн шүлг келдгичн меддго биләв. Чини сәахн айстчн авлгдад, эврән шүлг бичв, соңстн:
- Өрүһәр теегтОддуд бууҗ,
Бамб цецгдБийән хүврәҗ …
Теегин ке,
Теңгрин зе –
Бамб цецг –
Байрин темдг.
Хаср: Зараха, би эн шүлгичн өлгәдән бәәхдән аавасн соңслав. Энүгичн мини аав – Санҗин Николай бичлә. Тиим бичәчиг меднт?
Цугтан: Медлго яахм билә?
Хаср: Зуг тадн яһад ода күртл нәәртән белдвркеһәд угавт? Цаһан Сарин ду кен дуулхмн?
Бичкдүд Цаһан Сарин ду дуулцхана.
Арат гөрәсн хойр гүүҗ ирнә.
Алтуш: Үвләс цуһар сән-менд һарвт?
Инҗихә: Хальмг дууһин айс соңсчкад, ормдан сууҗ чадсн угав.
Эрвәкә цецг деерәс бууҗ ирәд:
Эрвң: Инҗихә, Алтуш би бас ормдан зогсч чадхшв. Биилхм болвза?
Бичкдүд би биилцхәнә.
Чон цугтаһаснь сурна:
Белтрг: Кен келнә, кен меднә – хальмгуд Цаһанла ямаран боорцг кенә?
Тоть нисч ирәд хәәкрнә:
Цецн: Би меднәв, би цугинь меднәв. Энүгичн Ноһала, Сувсн, Чинсан меднә.
Бичкдүд боорцг үзүләд, боорцгин нерд зааҗ өгнә.
Цаһана боорцгШовунХаврин цаг ирхлә,
Шовуд нисч ирнә.
Хаврин темдг болад,
Цаһана боорцгт орна.
Хавтха – целвгХавр ирв,
Хаврин нарнНоһан, урһмл өгнә,
Хаврин нарта, дулан болтха гиҗ,
Хавтха боорцгт орулна.
Җола
Җирһлтн бат, ут болтха,
Хаалһтн сән болтха,
Алтн җола эргүлҗ иртнЙорлсн учрарЦаһана боорцгт орулна.
Кит
Мөрн малыг магтад,
Мөрнә кит дуралһад,
Цаһана боорцгт орна.
ХуцХөн чинртә мал,
Өсҗ, өргҗ йовтха,
Тер учрар цаһанла кедг боорцг.
Темән
Йир өврмҗтә онц мал
Дөрвн зүсн малын тоод ордг,
Тегәд цаһана хотд орна.
Тоһш
Хаша дүүрӊ хөөтә,
Хаша тоһш дүрстә,
Хөд дала болтха гиҗ,
Цаһана боорцгт орулна.
Өвртә тоһш
Өргн таша сәәртә,
Өткн сүҗ үстә,
Өсклӊ тохмта үкрмүд,
Өнр болҗ өстхә гиҗ
Зәрм тоһшнь өвртәһәр кедг.
МошкмрХөөнә дотрт ордг,
Нарн геснә дүрстә,
Нәрн гесиг хайлго,
Мошкмр боорцг цаһанд кедг.
Хорха боорцгҮрн-саднтн өсҗ-өргҗҗ
Олн малмдн төлән өгч,
Хорха боорцгиг кедмн.
ТаслмрУлан мөӊгн әдл сәәхн болтха,
Дала-нала, элвг-делвг болтха,
Таслмр боорцг кедг.
Зурмн нүкнәсн бултаҗ һарна.
Серәтр: Ю, әәҗәнәв, теңгр минь, эн юн хамцу хәрглдән болҗахмб?
О, менд, үр Белтрг, менд, ик саната Зараха, мендвт, алтн-дорҗ мет үнтә мана Хаср.
Мөргәд хәрү нүкндән орна. Бар терүг дуудҗ авна.
Хаср: Һар, һар нааран, Серәтр. Мадн чамаг һарсн өдрләчн йөрәхәр бәәнәвидн. Мадн чамд белг авч ирвидн.
Зурмн һарч ирәд белгинь авна:
Бар терүнд «Сә-кел» гидг телефо белглнә.
Эрвәкә - бамб цецгин зургТуула – ноосн өөмс «Загга» гидг фирм.
Шаазһа – сәәхн күзүндән боодг альчур.
Гөрәсн: - Гертәсн холд һархларн иим шулун чандг цә ав.
Арат: - Мөңгән хадһлх авдр чамд авч ирв.
Ноха: - Герән хулхачас харх маля чамд авч ирв (Начн).
Кермн: - Би чамд яңһг авч ирв. Зать гидг нертә.
Чон: - Серәтр, эн цагт онц стильта болх кергтә (хальмг бүшмүд белглнә).
Тоть хальмг - орс толь белглнә.
Зараха: - Хальмгиннь амн үгин зөөрән хадһлҗ йов (ик зузан дегтр белглнә).
Серәтр: Байрлҗанав, ханлтан өргҗәнәв. Мини ээҗ иигәд келнә: «Өдгә цагт, экономическ кризисла, хальмг улс демәр дамҗад, нег-негндән нөкд болҗ, ни-негн бәәхлә, негнчн күн түршго».
Цуһар: Җил болһн менд-амулң Цаһаһан тосцхатн!!!