урока по калмыцкому языку Цаhан Сар — хаврин байр (5 класс)

Слайд 1. Йөрәл (Кичәлин төр: «Цаһан Сар-хаврин байр»)
Слайд 2.
Кичәлин күсл:
- Цаһан сарин туск медрлән давтад гүүдүлх;
- Олн зүсн эв-арһ олзлад, келлһән өргҗүлх;
- Хальмг улсин авъясан хадһлад, өвкнрән тевчх.
Слайд 3.
1. Фонозарядк.
Цаһан Сар ирнә,
Шикр-балта элвҗнә
Күүкд бииләд, дуулна,
Көгшдүд йөрәл келнә.

Слайд 4. (пустой)
- Күүкд, ямаран сән өдрин тускар мадн келвидн?
- Цаһан сарин тускар.
- Цаһан сар ямаран чинртә? (хавр ирсиг медүлнә)
- Чик, тегәд эндрк кичәлин төр ямаран болх гиҗ санҗанат?
Слайд 5. Кичәлин төр (число, тему урока пишут в тетради)
Дассан давтлһн:
- Ода җилин ямаран цаг? (хавр)
- Хаврин сармуд ямаран болна? (моһа, мөрн, хөн)
– Хальмг улс хаврин байран кезә темдглнә? (Цаһан Сарла)
- Эн җил Цаһан сар кезә болв? (Лу сарин 19-д)
Слайд 6.
Ода күүкд би таднд «Цаһан сарин туск домг» келҗ өгнәв.
Хальмг улс юңгад эн сән өдриг темдглдгинь эн домгас медҗ болх.
Слайд 7.
Үгин көдлмш:
Домг- легенда
Бурхн Багшин ном – учение Будды
Окн Теӊгр- богиня Окон Тенгри
авъясмуд – обычаи, традиции
Слайд 8.
Наадн «Хальмг цә».
Цаһан сарла хальмг улс халун цәәһән чанад, сән өдрән темдглнә. Күүкд, бидн ода хальмг цә чаный?
Слайд 9. (Эпосу «Джангар» 575 лет)
Физминутк:
Эзн Богд Җаӊһр эргндән ширтәд хәләнә.
Барун талагшан хәләһәд,
Байн Күӊкән Алтн Чееҗлә мендлнә,
Зүн талагшан хәләһәд,
Арслӊгин Арг Улан Хоӊһрла мендлнә.
Деегшән хәләһәд, Деедс Бурхдтан зальврна,
Дорагшан хәләһәд, һазр - усндан зальврна.
Багш: Цаһан сар темдглсн цагт хальмг улс нәр-наад, марһа давулна. Бидн бас марһа давулхмн. ( ямаран әңгәс эн марһан тогтсинь цәәлһҗ өгх)
Слайд 10.
II.Наадн- марһан. (Условия, этапы игры, альчики)

1. Цаһана боорцгудын нерд тадн меднт? …
Команд болһнас нег боорцгин чинр цәәлһҗ өгх кергтә.
2. Йөрәлмүдин марһан.
Слайд 11.
3.Хот-хоолын туск тәәлвртә туульс. ( Каждой команде дать по 2 загадкт, читают и записывают отгадки на доске)
1 команде:
1.Усн мет шиӊгн, шикр мет әмтәхн. Эн юмб? (Үсн)
4.Тавинь хәәдг тарһн шар. Эн юмб? (тосн)
2 команде:
2.Амтынь ясдг әңгр цаһан. Эн юмб? (давсн)
3.Өӊгинь ясдг, буурл цаһан. Эн юмб? (Үсн)
Слайд 12. (пустой)
4.Цаһан сарин авъясмуд: (сурһульчнр даалһвр авад, эн авъясмуд һарад үзүлх зөвтә)
а. Ааһта цә яһҗ күүнд бәрүлҗ өгдмн?
б. Нег-негнләрн Цаһан Сарла яһҗ мендлдмн?
Слайд 13. Күүкд, ода текст умшад, дуту үгмүдинь келәд, медсән батлҗ
авхмн. (Ученики по одному читают текст)
Слайд 14. (пустой)
5.Мини-проект тогталһн : «Цаһан Сар-хаврин байр».
Цаһан сарин тускар бидн күүндвр кевүвидн, тадн олн юм меддг бәәҗит, йир сән! Тегәд тер медрлән олзлад, ода тадн «Цаһан Сар- хаврин байр» гидг төрәр мини-проект тогтахт. Тадна өмн проектд кергтә цуг тоотс бәәнә, терүгән олзлад, даалһвран күцәҗ чадҗанат. Баг болһнас нег күн самбрт һарад, проектан харсх зөвтә.
III. Марһана ашнь: (сурһульчнр шаһасан тоолна)
IV. Темдгүд тәвлһн: Тадн эврән нег- негән яһҗ көдлсинь шинҗләд, темдгүд тәвхитн сурҗанав.
Слайд 15.
V. Герин даалһвр: «Цаһан сар мана өрк- бүлд» гидг ахр келвр эс гиҗ шүлг бичх
Слайд 16.
VI. Рефлексия: Кичәл таднд таасгдв? ( )
- Би бас таднла таньлдсндан, хамдан сәәнәр көдлсндән байрлҗанав.
Ода хамдан «Цаһан сар» гидг ду дуулый!
Хальмг улсин авъясар бичкдүдтән Цаһан Сарла белг өгдг. Би бас таднд бичкн белгән нерәдҗәнәв. (белгән өглһн)
Слайд 17. Сән бәәтн! Байрта харһий!