Ада-иелерге илеткел: Ог-буле эгенин эгези

Ада-иелер ,силерге:
«Ог-буле - эгенин эгези».
Сорулгазы:
1.Ада-иелерге «Ог-буле- эгенин эгези» деп чуулду билиндирер.
2. Школа-биле ог-буленин харылзаазын быжыглаар;
Киржикчилери: школанын ада-иелери, класс башкылары, директор, директорнун кижизидилге болгаш ооредилге талазы-бле оралакчылары.
Белеткел ажылдары: ада-иелерге чарлалды азар.
Дерилгези: классты байырлалга таарыштыр дериир.
Хуралдын чорудуу:
Башкы: Эргим хундулуг ада-иелер! Силерги «Ог-буле -эгенин эгези» деп илеткелди номчуп бээринин мурнунда хуралга келгенинерге ооруп, байыр чедирип тур мен. Хуралывысты чоннун чеченни-биле эгелеп алыылынар.
Ажы-тол- дээди бай.
Мал-маган ортаа бай.
Эт-сеп-соолгу бай.
Ог-буле кижи бурузунун амыдыралында эн-кол черни ээлеп турар. Ог-буле дээрге-ле эн-не ынак, бистер дээш сагыш салып, экини, аас-кежикти кузеп чоруур эн чоок торээн кижилеривис болур. Ог-булевиске найыралга, ынакшылга, харысаалгалыг чорукка, сагыш-човаашкынга, хундуткелдиг чорукка ооредир бис. Ог-булелерде четпейн турар чуул-уругларывыс-биле быжыг харылзаа.
Ог-буледе кижизидилге талазы-биле кажан-даа халашпас хулээлгени ава кижи кууседип турар. «Авай» , «Кавай».
Кавай дугайында беседа: Кавай-деп состу дыннаарга тааланчыын, уяранчыын. Кавай-биле авай деп состер хини тудуш состер-дир. Кавай. Авай деп сос кавай деп состен укталган.(слайд 3)
Чаш уругнун бир дугаар кавайы бодунун иези болур. Ава кижи чаш толун тос ай иштинде бодунга кавайлааш, чырык черге чаяар. Ынчангаш уругнун кижизидилгези иезинин иштинге чорда-ла эгелээр. Эртемденнер шинчилеп коорге, иези ооруурге уруу ооруур, мунгараарга хаваан дуйуп алган орар болган. Кижизидилге деп сос моол состен тывылган. Кижизидилге-ХУН-ИЕ дээн. (Губка дугайында пример: воспитание – деп сос «Питание», «Впитаться» деп состен укталган).
Улегер домактар.
Ажы-тол - ада-иенин корунчуу.
 
Баштай баскан истиСоннай баскан ис чандыр баспас.
 
Ада тоогузу-алдынИе тоогузу- монгун.
Башкыны созу. Ада-иенин аас-кежии болгаш келир уедеги дыштыг кырыыр назынны кайы-хире уругларны шын кижизиттингенинден аажок хамааржыр.(А.С.Макаренко мынча дээн: Шын кижизидилге дээрге- аас-кежиктиг кырыыр назын, а шын эвес кижизидилге- бистин келир уеде мунгаралывыс, ол дээрге бистин караавыс чаштары, ол дээрге бистин оске улус болгаш будун чурт мурнунга буруувус-дур. Уруглар оттунчек чуулче чуткулдуг. Олар улуг улусту, оларнын аажы-чанын, чугаа-домаан болгаш бот-боттарынга хамаарылгазын аажок хайгаарап оттунуксээр. Ынчангаш бир эвес уруунарны шын болгаш ону чараш чуулдерге кижизидер деп бодаар болзунарза бир дугаарында бот-боттарынарга кичээнгейлиг, экииргек, эткен созунге ээ болур болзунарза уруглар база силер ышкаш эки кижизидилгелиг болурлар.
Уруглар кижизидилгезинче чүгле ада-ие эвес, а дөргүл-төрели, чоок кижилери шупту сагыш салыр болза эки. Кижизидилге айтырыы нарын болгаш янзы-бүрү угланыышкыннарлыг, аңгы-аңгы талаларлыг. Кижизидер, азыраар, доруктурар, карактаар, деткиир, сагыш салыр, чаңчыктырар, сургаар, угаан киирер, шыдал киирер, өөредир дээш, оон-даа өске сөстер уругларның өзүлдезин, кижи болурун дорт илередип турар.
Ада-ие ажы-төлүнүң кижизидилгезинге бурунгу өгбелерниң чагып чораанын үндезин кылып ажыглаар. Мөзү-бүдүштүг кижини кижизидер дизе, чүгле эки аажы-чаңны дамчыдып чаңчыктырары эвес, а алыс чажындан төлептиг чаагай арын-нүүрлүг болурун чедип алыры ол. Бүдүштүг дээрге эки кижизидилгениң бадыткалы болуп, бодунуң сөс-домаандан, ажыл-херээнден-даа белени-биле ойталавас, амыдыралга туруштуг кижини көргүзүп турар.
Шынчы чорук чамдык өг-бүлелерде шала куду деңнелде. Ооң түңнелинде ажы-төлдүң шын эвес орукче кире бээриниң барымдаазы бар. Чаш кижини чөпшээрел чок өске кижи чүүлүнге дегбес деп угаадыры болгаш билиндирери күзенчиг.
Ада-иениң уругларга кижизидикчи салдары хөй талалыг болгаш аңгы-аңгы. Ынчалзажок уругларга ада-иениң үлегери, чонга хүндүткелдии улуг салдарлыг. Уругларны ада-ие боттарының аажы-чаңы, ажыл-ижи-биле кижизидер. Өг-бүледе кижизидилге кандыг болур-дур, ажы-төлдүң кижизидилгези база шак-ла ындыг болур. Ооң уржуу дөзээшкинде эвес, а өттүнүүшкүнде, үлегер чижекте, кижизидикчи салдарда.
Кижизидилге ажылын шын эвес чорудуп турарындан чамдык өг-бүлелерде күш-ажыл кижизидилгези шуут дедир болуп турар таварылгалар хөй. Уруглар чүгле ажыл-ишке хөөн чок, ону кылып билбес эвес, а харын-даа «ада-иезиниң мойнунда олурупкан», оларны «кулдары» ышкаш ажыглаар таварылгалар база бар. Бо таварылгада ада-иелер боттары буруулуг. Олар уругларын кандыг-даа күш-ажылга өөретпээн, чаңчыктырбаан, бүгү-ле ажыл-ишти боттары кылыр. Харын-даа уруглары ажыл кылырын күзээрге, «Мен бодум кылыптайн, а сен ойна азы кичээлиң кыл» — дээр. Ол шын эвес. Чамдык уруглар школачы хүлээлгезин безин багай күүседип, өөредилгези кошкак болуп, хөй-ниити ажылдарынга болгаш класстан дашкаар ажыл-херектерге киришпес болгулаар.
Туннел сос:
Кижизидилге ажылының дугайында түңнел бодалдар ханы уткалыг болгаш солун: «Төл багы — өг куду, төрел багы — аал чуду». Аныяк-өскенни күш-ажылга өөредип, оларга чөптүг, шынныг сөс-домак-биле чагып дузалаары чугула.
Хундулуг, ада-иелер! Ог-буле дугайында ада-ие хуралы бот-боттарынарны эки билчип алырынга бузурелдиг базым болган дээрзинге бузуреп тур мен.
Ада-ие хуралынга келгенинер дээш четтирдим. Байырлыг!