Моногибридті будандастыру. Мендельді? бірінші ж?не екінші за?дары.
Предмет/П‰н: Биология 9 сынып. Дата/К_ні:---------------- Урок/СабаK №:40
Тема/ТаKырыбы: Моногибридті будандастыру. МендельдіS бірінші ж‰не екінші заSдары.
Цели/МаKсаты: Моногибридтті будандастыруCа т_сінік беріп, белгілердіS ажырауына мысалдар келтіріп талдау. Ж_йелік-Kисынды ж‰не абстактылы ойлау Kабілеттерін дамыту. Bалым генетиктер еSбегін Kaрметтеуге т‰рбиелеу.
Оборудование/Jaрал-жабдыKтар: оKулыK.
Тип: 1) урок изучения нового материала; 2) урок актуализация; урок обобщения и систематизации знаний; 3) урок комплексного применения знаний(л/р); 4) комбинированный урок; 5) контрольный урок.
Методы/€діс-т‰сілдер: 1) репродуктивный; 2)метод проблемного обучения; 3) объяснительно-иллюстративный; 4) частично-поисковый.
Форма организации познавательной деятельности/формалар:1) фронтальная; 2) парная; 3) индивидуальная
Формы/формалар: вводная лекция; тематическая лекция; беседа; рассказ; самостоятельная работа с учебником; лабораторная работа; зачет;рассказ с элементами беседы.
Ход урока/СабаKтыS барысы:
І. JызыCушылыKты ояту:
1. Генетика Cылымы нені зерттейді?
2. Генетика CылымыныS негізінін Kалануы не себепті Мендель есімімен байланысты?
3. Мендель зерттеу жaмыстарына не себепті бaршаK ™сімдігін таSдап алды?
4. ГибридологиялыK ‰дістіS ерекшелігі неде?
ІІ. ЖаSа таKырыпты т_сіндіру:
1. Моногибридті будандастыруCа Г. МендельдіS жасаCан т‰жірибесіне т_сінік.
2. Г. МендельдіS екінші заSыныS талдауы.
1. Моногибридті будандастыруCа Г. МендельдіS жасаCан т‰жірибесі. МендельдіS бірінші заSы. Г. Мендель т‰жі-рибесінде жеке белгілері арKылы ажыратылатын бaршаK іріктемелерімен (сорт) жaмыс істегені белгілі. Моногибридті деп бір Cана белгілерінен ажыратылатын формаларды будандастыруды айтады. Бірінші aрпаKтан алынCан буданды талдау барысында Г. Мендель буданCа ата-анасыныS тек бір Cана белгілі берілетініне к™з жеткізді. Мысалы, KабыCы тегіс тaKымды бaршаKты, бaдыр (KабыCы тегіс емес, кедір-бaдыр) тaKымды бaршаKпен будандастырCанда, бірінші aрпаKта алынCан тaKымдар т_гелімен тегіс KабыKты болCан. Д‰л осындай т‰жірибесі сары т_сті ж‰не жасыл т_сті тaKымы бар ™сімдікке жасаCанда да бірінші aрпаCында тек бірыSCай сары т_сті тaKымдар болCан.
Сонымен, бірінші aрпаKтаCы (F1) буданда ата-анасыныS біреуініS Cана белгілі білінген, екіншісініS белгісі білінбей, к™рінбей KалCан. К™рінген (буданCа берілген белгі) белгілерді доминантты (басым) деп, к™рінбей-білінбей KалCан белгіні рецессивті (басылыSKы) деп атаCан. Мaндай заSдылыKты, яCни басымдылыK заSы немесе бірінші aрпаKтыS біркелкілігі деп атайды. Бaл Г. МендельдіS бірінші заSы. Басым болCан белгіні Г. Мендель "А" бас ‰рпімен, рецессивті белгіні "а" кіші ‰рпімен
белгілеген. Сонда доминантты белгі "А", рецессивті белгі "а" деп жазылады. Бaданды генетика да "Е" деп белгілейді. `рпаKтардыS алыну ретіне Kарай Fа (бірінші aрпаK), Е2 (екінші aрпаK), Е3 (_шінші aрпаK) цифрлары да ретімен белгіленеді. Ата-анасы "Р" (латынша рагетйа ата-анасы); "х" белгісі будандастыруды білдіреді. Бaдандастыру сызбанaсKасында бірінші орынCа аналыKтыS жыныс белгісі "
·" (ВенераныS Kол айнасы), екінші орынCа аталыKтыS жыныс белгісі "
·"?' (МарстыS KалKаны мен жебесі) жазылады. ГенетикалыK сызбанaсKада гаплоидті гаметаныS диплоидті гаметадан айырмашылыCы сырты айнала шеSбермен Kоршалады. Jорыта келгенде, бірігіп aрпаKтыS будандарында тек доминантты белгілер KалыптасатыныS білдік.
2. Г. МендельдіS екінші заSы. Г. Мендель екінші aр паK (Е2) алу _шін бірінші aрпаKтыS буданын ™здігінен тозаSдандырCан. Екінші aрпаKтыS (Е2) буданды дараларын талдай келе Мендель мынадай Kасиетін байKады: бірінші aрпаKта к™рінбей KалCан аллельді ген (жaп гендерді аллельді ген дейді; ген хромосомада болады, организмніS наKты бір белгілерін аныKтайды), екінші aрпаKтыS дараларында Kайтадан пайда болCан (к™рінген). Сонымен, екінші aрпаKта доминантты белгілер мен рецессивті белгілер бар даралар шыKKан. Jаншасында доминантты белгі, Kаншасында рецессивті белгі бар екендігін санаCанда, доми нантты белгісі бар даралар рецессивті белгісі бар даралардан _ш есе к™п болCандыCы аныKталCан. Екінші aрпаKтыS ™сімдіктерінен жиналCан 8023 тaKымныS 6022-сі сары тaKымды (басым), 2001-1 жасыл тaKымды (басылыSKы), ол 3 : 1 Kатынасындай болCан. Екінші буданды aрпаKта белгілердіS ажырауы МендельдіS екінші заSы деп аталады.
ІІІ. Рефлексия:
СaраKтар
1. Генетика Cылымы нені зерттейді? ГенетиканыS Cылым болып Kалыптасуына Kандай жаCдайлар ‰сер етті?
2. ГибридологиялыK деген Kандай ‰діс? Оны Kандай Cалым KолданCан?
3. "Р" деген белгі, нені білдіреді? Ол неліктен латьш таSбасымен белгіленген?
4. Доминантты (басым), рецессивті (басылыSKы) деген Kандай белгі лер? МендельдіS т‰жірибесінен мысал келтіріSдер.
5. Моногибридті будандастыру деп неліктен атаCан? Мысалмен талдаSдар.
6. Генетикада алынCаьш ж_рген "Р", "х", " ? "," с/" белгілері нені білдіреді?
7. МендельдіS екінші заSы Kалай аталады? Оны Kандай т‰жірибеден байKаCан?
І^. ^йге: § 32 оKып білу, 103 беттегі сaраKтар.
15