Разработка урока по осетинской литературе Балц Нарты б?ст?м: Ац?м?з – Нарты Бонв?рнон, Нарты рухс хур.

Ныхасы темж:
Балц Нарты бжстжм: Ацжмжз – Нарты Бонвжрнон, Нарты рухс хур.

Грамматикон темж: Сжрмагонд жмж иумжйаг номдартж
(Рацыд жрмжг фжлхат кжнын).
Урочы нысан: Иумжйаг жмж сжрмагонд номдарты тыххжй скъоладзауты зонындзинждтж бафидар кжнын;
Хъомыладон куыст бакжнын: Аджмон сфжлдыстаджн аккаг аргъ кжныныл ахуыр кжнын; Нарты кадджытжм, нарты хъайтартжм уарзон цжстжнгас гуырын кжнын;
Цжстуынгж жрмжг: Интерактивон фжйнжг слайдтимж, фжйнжг.

Эпиграф урокмж: Нарты кадджытж сты аив жмж цымыдисаг тауржгътж, хъусжн жхцон, зжрджйжн – жхсызгон, аджймагжн хжссынц цин, жфтауынц жй сагъжстыл жмж ужздан хъуыдытыл.
Джыккайты Ш.


Урочы цыд.
1. Орг.
2.Ахуыргжнжг: Жгас нжм цжут, нж буц уазджытж!
Кждджр Ирыстонжй скъоладзаутж уыдысты экскурсийы Латвийы. Фжцжйцыдысты горжттжй иуы уынгты, кжрждзиимж дзырдтой иронау. Бынжттон цжрджытжй сж чиджр баурждта жмж сж фжрсы, кжцон стут, зжгъгж. Скъоладзаутж сжхи бацамыдтой. Ужд сын сылгоймаг (чи сж баурждта, уый та сылгоймаг уыди) афтж фжкодта:
-О, уждж Нарты кадджытж сымах аджмы эпос сты? Иу тауржгъ-ма мын дзы радзурут. Ныфсжрмы сты лжппутж жмж чызджытж. Ужд сж иу райдыдта дзурын. Куы фжци дзырд, ужд сылгоймаг иу цъус алжууыд жнждзургжйж, стжй загъта: «Диссаджы тауржгъ. Уый жнхъжл нж уыдтжн. Сымах стут тынг амондджын аджм, ахжм эпос кжмж ис. Жмж сж ужхи маджлон жвзагыл базондзыстут радзурын?
-О! Уждж! Жнжмжнгжй! – зжгъгж та фжкодтой скъоладзаутж.
- Гъемж, хъахъхъжнут уе взаг джр жмж уж аджмы диссаджы хжзна. Ахжм стыр хъжздыг культуржйы хицау ужвын! Амондджын стут!..
Цавжр тауржгъ ракодтой скъоладзаутж сылгоймагжн? Уый уын фжстжджр зжгъдзынжн.
Ацы цау мын радзырдта мж ахуыргжнжг, жвжццжгжн, ма сымах каржн куы уыдтжн, ужд. Жмж мж зжрджйы арф ныххызт, нж мж рох кжны.
Абон та цжмжн жрлжууыд мж зжрджйыл?
Ракжсут-ма цы фыстжг жрбацыд не скъоламж:
Кжсжм: Дзжуджыхъжуы лицейы 5 «А» къласы ахуырдзаутжн Зондабийж.

Уж бон хорз, мж зынаргъ хжлжрттж!
Хъыг мын у, сымах зонындзинждтжм зжрдиагжй кжй нал тырнут, уый.
Нал фжзонут бахъуаджы ржстжг цы хауы аджмон сфжлдыстадмж, кжм жмж цы уавжры хъжуы пайда кжнын сжрмагонд номдартжй, иумжйаг номдартжй, комкоммж ныхасжй.
Раст куы нж разыниккой ацы ныхжстж, ужд мын тынг жхсызгон уаид.
Зжрдиагжй уын жнхъжлмж кжсын уж дзуаппмж.
Ужхи ЗОНДАБИ.

Цжй, жмж абон афтж бакусжм жмж нын Зондабийж худинаг куыд нж уа. Дзуаппжн та йын арвитдзыстжм диск нж урокимж.
Ахуыргжнжг: Уждж райдайжм кусын.
Куыд ужм кжсы, цжуыл цжудзжн ныхас абон нж урочы?
Дзуапп: Номдарты тыххжй
Сжрмагонд жмж иумжйаг номдарты тыххжй.
Комкоммж ныхасы тыххжй
Аджмон сфжлдыстадыл.

Ахуыргжнжг: Раст зжгъут.
Фжйнжгмж-ма ракжсут жмж нж урочы темжтж бакжсжм:


Ныхасы темж: Балц Нарты бжстжм: Ацжмжз – Нарты Бонвжрнон, Нарты рухс хур.

Грамматикон темж: Сжрмагонд жмж иумжйаг номдартж (Рацыд жрмжг фжлхат кжнын).

Жцжгжйджр, абон мах сымахимж хъуамж сфжлхат кжнжм сжрмагонд жмж иумжйаг номдартж, балцы ацжужм Нарты бжстжм.

Ахуыргжнжг: Ныр та уал афыссут уж тетрждты абоны нымжц.
Фжйнжгыл уынжм дзырдтж. Сж иутж фыст сты стыр дамгъжйж иннжтж та гыццыл дамгъжйж.
Цымж цжмжн?

Балц, хистжртж, Сырдон, хох, Сау хох, Сатана, хжзна, уалдзжг, сырдтж, мжргътж,бжхтж, Уырызмжг.

Ахуыргжнжг: Зжгъут, цы хонжм номдар?
Дз.
Ахуыргжнжг: Сжрмагонд номд.?
Дз.
Ахуыргжнжг:Иумжйаг номд.?
Дз.
О, хжджгай, мжнж ма фжйнжгмж ракжсут. Цы жнахуыр мжсыг нжм ис, уымж. Ацы мжсыг у

ЗОНЫНДЗИНЖДТЫ МЖСЫГ.

Уынут, афтид бынжттж дзы ис. Уыдонжй цалджр баххжст кжндзыстжм абон. Жмж дзы фыццаг цы дур сжвжрдзыстжм, уымжн йж ном –НОМДАр.
Ныр та ма мын зжгъут, цы у аджмон сфжлдыстад?

Дз.
Ахуыргжнжг: Нарты кадджыты кой ракодтат. Бакжсжм-ма фжйнжгыл эпиграф нж урокмж.
(кжсжм эпиграф: Нарты кадджытж сты аив жмж цымыдисаг тауржгътж, хъусжн жхцон, зжрджйжн – жхсызгон, аджймагжн хжссынц цин, жфтауынц жй сагъжстыл жмж ужздан хъуыдытыл.
Джыккайты Ш.)

Ф.: Цымж цжмжн жрцыд жвзжрст ацы эпиграф нж урокмж
Дзуапп: Нарты кадджытж мах жфтауынц алыхуызон ржсугъд хъуыдытыл.
Сты аив.
Аджймаджы фжфжнды, цжмжй нжртон хъайтартж жцжгжйджр нж дуджы уой.
Нарты кадджыты алчиджр зоны жмж уарзы.

Фарст: Зжгъут Нарты кадджытж, зжгъгж. Цымж базондзыстут нывты Нарты хъайтарты

( фжйнжгыл Сатана, Уырызмжг, Сослан, Батрадз, Сырдоны къам
Нарты кадджыты ацы хъайтарты тыххжй фехъуыстаиккат кжстжр кължсты джр жмж ма дардджр джр зонгж кжндзыстжм семж, фжлж ма ацы аз базонгж стжм ноджыджр иу нжртон лжппулжгимж
жмж фжстагмж Ацжмжзы къам)

Ацжмжзы ном баст у йе стырджр хжзна, йж уадындзимж. Ахжм зжрджмждзжугж сты дыуужйж джр жмж сын сж ныв бирж алыхуызон нывгжнджытж скодтой, фжлж сж жппжтжй зындгондджр у Тугъанты Махарбеджы конд ныв.

Тугъанты Сафары фырт Махарбек
( 1881 – 1952)
Уыд зындгонд нывгжнжг, график, ирон аджмы сфжлдыстад чи жмбырд кодта, уыдонжй иу. Скодта иллюстрацитж НАРТЫ КАДДЖЫТЖМ.

Мжнж ма мжм ис ацы мотивы руаджы цавжрджр зжрингуырды зжрджйы цы ныв сжвзжрд, уый джр.( Жвдисын чеканкж)

Разджр уын цыц ау дзырдтон, уый джр баст уыд ацы тауржгъимж.

Фжстаг слайдыл нжмттж хицжнжй:

Сатана
Уырызмжг
Сослан
Батрадз
Сырдон
Ацжмжз
Ахуыргжнжг: Зжгъут, адон цавжр ныхасы хаймж хауынц
Дз. Сты номдартж
Ахуыргжнжг:Цжмжн сты фыст стыр дамгъжйж? Жви рждыд у?
Дз. Фыссжм сж стыр дамгъжйж, уымжн жмж сты сжрмагонд номджртж.

Ахуыргжнжг: Лжвжрд уын сты дзырдтж дыууж ржнхъжй. Саразын сж хъжуы дзырдбжстытж. Цымж сж кжмж цы миниужг ахжсдзыстут



(кусынц скъоладзаутж)
Сатана, Уырызмжг, Сослан, Батрадз, Сырдон, Ацжмжз.

Тыхджын, бжркадкъух, хинжйдзаг, хъжбатыр, чысыл, куырыхон.

Бжркадкъух Сатана
куырыхон Уырызмжг
тыхджын, хъжбатыр Сослан
тыхджын, хъжбатыр Батрадз
хинжйдзаг Сырдон
чысыл Ацжмжз

Афтж джр ма сж ис схонжн: Сатана – ужздан, рждау, бжркадкъух ржсугъд;
Сырдон – хинжйдзаг, жрхъуыдыджын, амалджын, зондджын;
Сослан – тыхджын, нжртон, хъаруджын;
Батрадз- хъжбатыр, жгъдауджын;
Уырызмжг – куырыхон, зондджын, жгъдауджын;
Ацжмжз – чысыл, хорз, жмгарджын, амондджын.

Ахуыргжнжг: Афыссжм-ма сж нж тетрждты

1. Ахуыргжнжг: Фжсурокты кастыстжм тауржгъ «Ацжмжз жмж Агуындж – ржсугъд». Нж зжрдыл жрлжууын кжнжм цыбыржй йж мидис.
Фжйнжгыл уынжм ацжргж нжлгоймаджы къам, уый у



Саламты Къола
(1922 – 2003) – ирон кино жмж театры актер, режиссер, драматург, ахуыргжнжг. Хъыгагжн, абон немж нал и, фжлж махимж баззад йж хъжлжс. Байхъусжм-ма.

(Фыстмж хъусжм 1мин.30 сек.)

Фарст: Ацжмжзы цагъдмж йж алыварс цавжр ивддзинждтж жрцыдис?
Дзуапп: -Жрдз райхъал
-сырдтж кафын систой
-жрсытж райхъал сты
-кжрджг цы бынжтты нж уыд, уым цъжх адардта зжхх
-мжргътж сж зарджытж кодтой Ацжмжзжн


Ахуыргжнжг:Ссарут-ма тексты Ацжмжз уадындзжй кжм цжгъды, уыцы бынжттжй иу. Райдайы
Гжмжх быдырты

Гжмжх быдырты ужд алыхуызон ржсугъд дидинджытж куы равзжрынц. Сж алыварс гжлжбутж жмж стонг мыдыбындзытж гуывгуывгжнгж ратжх-батжх ужд куы байдайынц. Сау хъжды мжргътж Сау хъжд сж сжрыл куы сисынц жмж Ацжмжзжн сж алыхуызон хъжлжстжй хъырнын куы байдайынц. Гуымы быдырты цъжх дудахъхъытж жмж сау совахъхъытж кафын куы райдайынц.

Гжмжх быдырты ужд алыхуызон ржсугъд дидинджытж куы равзжрынц. Сж алыварс гжлжбутж жмж стонг мыдыбындзытж гуывгуывгжнгж ратжх-батжх ужд куы байдайынц. Сау хъжды мжргътж Сау хъжд сж сжрыл куы сисынц жмж Ацжмжзжн сж алыхуызон хъжлжстжй хъырнын куы байдайынц. Гуымы быдырты цъжх дудахъхъытж жмж сау совахъхъытж кафын куы райдайынц.

Ахуыргжнжг: Ссарут-ма ацы скъуыддзаджы иу цалджр иумжйаг номдары



Быдырты, дидинджытж, гжлжбутж, мыдыбындзытж, мжргътж, сжрыл, хъжлжстжй, дудахъхъытж, совахъхъытж.

Ахуыргжнжг: Байхъусжм жмж ма бакжсжм скъуыддзагмж мультипликацион ныв «Волшебная свирель»- жй
(кжсжм скъуыддзагмж)




Фарст: Чи ма нж фжлжууыд Ацжмжзы зардмж?
Дзуапп : Агуындж. Сайнжг-жлдары чызг Агуындж

Фарст: Цы бацагуырдта чызг лжваржн?
Дзуапп: Жнусон сызгъжрин уадындз

Фарст: Радта Ацжмжз Агуынджйжн уадындз? Цжуылнж?
Дзуапп: Хохы тигъыл жй ныццавта. Нж йын жй радта, уымжн жмж йжхицжн йж фыджй баззад. Хжзна уыд. Жфсатийы лжвар уыд.

Фарст: Дардджр цы жрцыд?
Дзуапп: Агуындж уадындзы сжстытж жржмбырд кодта.
Ехсжй сж жрцавта.
Уадындз куыд уыд афтж фестад
Ацжмжз амбжлд Уастырджи жмж Ныкколайыл.
Уыдон ын минжвар ацыдысты Сайнжг-жлдармж.
Агуындж бацагуырдта, цжмжй Ацжмжз жржмбырд кжна сждж иуазыккон сагтж.
Жфсати баххуыс кодта Ацжмжзжн сагтж жртымбыл кжнын.
Чындзжхсжвы Ацжмжзжн лжгъстж кжнынц, цжмжй сын ацжгъда йж уадындзжй.
Агуындж рахаста уадындз.
Тауржгъ фжвжййы стыр чындзжхсжвжй.

4. Ахуыргжнжг: Куыд бахъуыды кодтат текст, уый базоныны тыххжй ныртжккж скжндзыстжм цыбыр кроссворд


1.






























2.




























3.




































4.


























Фжрсырджм:

2. Зжронд Ацжйы фырты ном;
3. Лжгтыдзуары жнджр ном;
4. Чи балжвар кодта Ацжмжзы фыд Ацжйжн жнусон уадындз?

Бынмж:
1. (чи?) жмж Уастырджи сж бжхтыл жрбацжйцыдысты. Фжндагыл амбжлдысты Ацжмжзыл.
2. Ацжмжз курынмж цыд Сайнжг –жлдары чызг
3. Ацжмжз Сау хохы тигъыл асаста сызгъжрин (цы?)


5. Ахуыргжнжг: Хорз, скодтам кроссворд. Жрныхас кжнжм ном «Ацжмжзы» этимологийыл.

Ном «Ацжмжз»-ы этимологи.
Профессор Гуыриаты Тамерлан Алыксандры фырт йж чиныг «Проблемы Нартиады»- йы куыд зжгъы, афтжмжй: «Жнжмжнгжй бжржггонд у уый, жмж ацы ном фжзынд мах эржйы фыццаг жнусты. Джллаг Дон жмж Сау денджызы былыл.
Скифаг-алайнаг жвзжгты жмбжлы куыд Atamaz (Атамаз). Афтж йж дзырдтой уымжн, жмж грекъаг дамгъуаты нж уыд мыр ц жмж йж бацамонынжн жнджр жвзагжй ист дзырдты ц –йы бжсты фыстой t . ( скифты историйы уыд ахжм легендарон хъайтар Атей. Уый уыд скифаг паддзах. Фжмард тохы быдыры. Ужд ыл цыд 90 азы. Жхжм аджймаг уыд тауржгъты хъайтар сужвыны аккаг.

6. Ахуыргжнжг : Хорз, скодтам кроссворд, базыдтам ном Ацжмжзы этимологи. Ныр та мж фжнды базонын тексты цауты цыд (хронологи) раст хъуыды кжнут, жви нж.

1. (4)Ацжмжзжн баззад йж зжронд фыд Ацжйж сызгъжрин уадындз.
2. (2) Ацжмжз сфжнд кодта фжцжуын Сау хохмж йж уадындзимж.
3. (6)Ацжмжзы зардмж жрдз райхъал, хъжддаг цжржгойтж кафын райдыдтой.
4. (1.)Ацжмжз Агуынджйы ныхжстжм смжсты ис жмж уадындз Сау хохы тигъыл ныццавта.
5. (5)Агуындж жржмбырд кодта уадындзы сжстытж.
6. (3)Ацжмжзыл амбжлдысты Ныккола жмж Уастырджи.

1.Ацжмжз Агуынджйы ныхжстжм смжсты ис жмж уадындз Сау хохы тигъыл ныццавта.
2.Ацжмжз сфжнд кодта фжцжуын Сау хохмж йж уадындзимж.
3. Ацжмжзыл амбжлдысты Ныккола жмж Уастырджи.
4.Ацжмжзжн баззад йж зжронд фыд Ацжйж сызгъжрин уадындз.
5.Агуындж жржмбырд кодта уадындзы сжстытж.
6. Ацжмжзы зардмж жрдз райхъал, хъжддаг цжржгойтж кафын райдыдтой.


Ахуыргжнжг: Хорз, текст зонут. Ныр та уал ногжй фжйнжгмж бакжсжм.
Фжйнжгыл уынжм дыууж хъуыдыйады. Бакжсжм-ма сж.куыд ужм кжсы, раст фыст сты? Цавжр жрхжцжн нысжнттж дзы нж фаг кжны? Ссарут-ма сж сжрмагонд номдартж


1. Ныхасы аджм дзырдтой Ужлж фжсрагъжй Бонжвжрнон скасти.
2. Дж фжндаг раст уа, чысыл Ацжмжз! Сдзырдтой дауджытж Ацжмжзмж.


Сраст сж кжнжм. Интерактивон фжйнжгыл.
Жмж та нж мжсыджы ноджыджр иу дур бавжржм.


Ахуыргжнжг: Уждж ахжм жрхжцжн нысжнттыл кжм жмбжлжм?
Дзуапп:

Ахуыргжнжг: Ныр мах скжндзыстжм цыбыр куыст. Фжйнжгыл уынжм хъуыдыйждтж. Сраст ма кжнжм рждыдтытж.


Антидиктант.
Нарты Ацжйы фырт чысыл Ацжмжз жрбамжсты ис уыцы дзырдтжм, Сау хохы тигъыл йж сызгъжрин уадындз ныццавта, жмж уадындз лыстжг муртж баци. Йжхжджг уыцы мжстыйж фезджхти, сжргуыбыр жмж ужнтжхъилжй, жмж сжхимж рараст ис.
(н,Н)арты (А,а)цжйы (фыртчысыл, фырт чысыл) (а,А)цжмжз жрбамжсты ис уыцы дзыр(дт,тт)жм, (с,С)ау хохы тигъыл йж сызгъжрин уадындз ныцца(в,ф)та, жмж (У,у)адындз лыстжг муртж баци. Йжхжджг уыцы мжстыйж фезджхти, сжргуыбыр (жмж ужнтжхъилжй,жмжужнтжхъилжй), жмж сжхимж рараст ис.

Ахуыргжнжг: Ратдзынжн уын сыфтж уыдоныл фыст нывжцжны раидиан. Сымах жй хъуамж кжронмж ахжццж кжнат.

Цардис жмж уыдис иу лжппу. Тынг цымыдис уыдис. Уарзта чингуытж кжсын. Иу хатт йж къухмж бахауд чиныг «Нарты кадджытж». Рафжлджхта фыццаг чиныг жмж

(Кусынц)

Урокжн хатдзжгтж скжнын

Ахуыргжнжг: Фжстжмж разджхжм нж урочы райдайжнмж. Жмж нж эпиграф нж зжрдыл жрлжууын кжнжм.

(Кжсжм эпиграф)


Эпиграф урокмж: Нарты кадджытж сты аив жмж цымыдисаг тауржгътж, хъусжн жхцон, зжрджйжн – жхсызгон, аджймагжн хжссынц цин, жфтауынц жй сагъжстыл жмж ужздан хъуыдытыл.
Джыккайты Ш.
Ахуыргжнжг: Куыд ужм кжсы, жцжгжйджр раст равзжрстам эпиграф нж урокмж?
Дз. О, раст.
Жцжгжйджр, тынг цымыдисаг тауржгътж сты.
Аджймагжн хжссынц циндзинад.

Ахуыргжнжг: Уждж абон нж урочы ногжй цы базыдтат? Цжуыл цыд ныхас нж урочы?
Дз. Ном Ацжмжзы этимологийы тыххжй.
Тугъанты Махарбеджы конд ныв кжй у зындгонд нывы автор.
Скодтам кроссворд.
Сфжлхат кодтам сжрмагонд жмж иумжйаг номдартж.
Сжвжрдтам дуртж Зонындзинждты мжсыджы

Ахуыргжнжг: Нарты персонажтжй уж кжй хуызжн фжнды сужвын. Жмж цжмжн?

Ахуыргжнжг: Мж зжрдж уын зжгъы, цжмжй уж зонындзинждты мжсыг ужлджржй ужлджр куыд кжна. Нарты аджм нж хастой сж сжрмж жгад митж жмж сж сымах джр ма кжнут. Уарзут сфжлдыстад: Нарты кадджытж, нывкжнынад, музыкж Уыдон уын стыр жххуыс уыдзысты царды миджг.

Хждзармж куыст
Кжронмж ныффыссын нывжцжн. Ном ын жрхъуыды кжнын.
Бжржггжнжнтж сжвжрын.

Ацжмжз
Агуындж
уадындз

аржхстджын
ржсугъд
Сызгъжрин

чысыл
Гуырвидауц
Жнусон

Хъжбатыр
Даргъдзыкку
Зынаргъ

Хжрзконд
Наржгастжу
зындгонд

Кжстжр
Цжрджг


хорз
хжрзконд


Нжртон



Аив



Жгъдауджын



жмгарджын



амондджын














13 PAGE \* MERGEFORMAT 14115