Рабочая программа по КНРСЯ

Быhаарыы сурук
Саха национальнай култуурата диэн норуот былыргыттан олорон кэлбит оло5ун, ейун-санаатын хабар араас еруттээх, киэн ис хоьоонноох, дирин силистээх ейдебул буолар.
3 кылааска национальнай культуураны уерэтии биридимиэтэ «Саха - айыл5а о5ото» диэн ис хоhоонноох буолар. Ол аата о5о бэйэтэ ханна, хайдах сиргэ-дойдуга тереен-уескээн олорорун, онно туох баарын, ол барыта хайда5ын-тугун, айыл5а5а туох уларыйыы, то5о тахсарын билэр. Онтон сиэттэрэн айыл5а5а киhи туох учугэйи-куьа5аны оноруон себун ейдуур. О5о урукку билиитин наар хатылаабакка, сана еттуттэн кердерер сатыыр соруктар тураллар.
Бырагыраамма икки араас бириинсиптэргэ оло5уран оноьулунна:
Бастакыта, айыл5а ус эйгэтинэн: салгын, уу, сир эйгэтэ диэн. Бу ус эйгэ ситимин о5о5о арыйан кердерер сорук турар.
Иккиьинэн, сыл кэминэн: куьун, кыьын, саас, сайын диэн. Уерэнээччи айыл5а ус эйгэтэ сыл араас кэмигэр куруук уларыйа турарын билэр. Ол аата бу биридимиэттэн о5о айыл5а барыта бэйэ-бэйэтиттэн ситимнээх, тохтоло суох хамсыы, уунэ да, еле да турар эбит диэн ейдуур.
Улахан салаа кэнниттэн хатылааьын уруога керуллэр. Ол уруок ис хоьоонун уерэнээччи уонна учуутал бэйэлэрэ танан онорууларыгар бэриллэр.
Национальнай култуура уруоктарын сурун-сыала соруга –о5о билиитин эрэ элбэтэ сатыыр буолбакка, о5о ол билиитигэр оло5уран сиэрдээх киьи, тула туох баарын сэргиир-кэрэхсиир, харыстыыр-харыьыйар, тупсара-оноро сатыыр киьи буоларыгар туьаайыллар. Бу- миэнэ, мин олорор сирим-уотум диэн ей-санаа иитиллэр.
Уерэтии сурун идеята – саха, киьи барыта да5аны, айыл5а о5ото буолар, онон айыл5а тыыннаах, чел, учугэй буолла5ына эрэ киьи эмиэ утуе доруобуйалаах, дьоллоох буолар диэн кердеруу, биллэрии.. Айыл5а тиэмэтин атын уруокка туттуллар матырыйаалларын эбэн, «Тулалыыр эйгэ» уруогун кытта сибээстээн, олохтоох усулуобуйаны, о5о бэйэтин опытын кытта ситимнээн арыйар ордук туьаалаа5а биллэр.
3 кылааска национальнай култуура уруогар -1 чаас керуллэр, уерэх нэдиэлэтэ сылга – 34, уерэх чааhа – 34ч.
№ Уруок тиэмэтэ
уруок чаас Уерэх биридимиэтин уерэтии тумуктэрэ былаан Факт.
Ытык ейдебулу инэрии тумугэ уерэх сатабылларын сайыннарыы тумугэ Тустаах уерэх биридимиэтин уерэтии тумугэ Саха айыл5а о5ото
I. Тулалыыр айыл5а
1 Сахам сирин киэн-киэлитэ, айыл5атын арааьа 1 Саха былыргы угэстэрин билии, олоххо тутта уерэнии.
Саха сирин картатынан сирдэтэн зоналарга арааран, уратытын, дьиктитин, тугун-хайдагын ырытыьан билии Истии
Олонхо.
Уран тыллаах уус –уран айымньы тылын бол5ойон истии.Истии култууратын тутуьуу.
Ис хоьоонун, тылын –еьун ейдееьун, сана интонациятыгар бол5омтону ууруу.
Эппиэттээьин
Ис хоьоонун ырытар ыйытыыларга сиьилии ырытан эппиэттээьин.
Тылы сайыннарыы
Айымньы ис хоьоонун быьаарар тыллары ейдеен истии, кулуус, тирэх тыллары булуу. Суолтатын быьаарыы. Билбэт тыллары тылдьыттан булуу Уерэтиллэр биридимиэт ис хоьоонун, тугу уерэтэрин ейдееьун. вторник 2 Са5ах сир хайысхата 1 Са5ах, сир хайысхата диэн ейдебуллэри кытта билсии.
Куннээ5и олоххо туьанарга туттуу.
Кырдьагас дьон билиилэрин, сатабылларын булан аа5ыы, ыйыталаьыы. Араас матырыйааллары кытта улэ
Са5ах туерт хайысхатын каартанан, бэйэ хамсаныытын кеметунэн араара уерэнии.
Сурун ейдебуллэри быьаарсыы. (илин ар5аа со5уруу хоту).
Каартага саха сирин зоналарын булуу, араара уерэнии, уратыларын тэннээн керуу, ырытыы.
Компас диэн прибору тутта уерэнии.
Ойуурга сылдьыы быраабылатын суруйан, бэйэ5э туьаныы. вторник 3 Каарта, былаан 1 Киьи –аймах билбитин кербутун, сурукка киллэрэн,, дьонно – сэргэ5э тириэрдэр, кэннигэр хаалларар идэлээ5ин ейдееьун. Харыстабыллаахтык сыьыаннаьарга дьулуьуу. Быьаарыы
Карта больдох бэлиэлэрин ырытан, тугу кердерерун, бэлиэтиирин быьаарыы.
Билбэт тыллары тылдьыттан керен суолталарын билии.
Иьитиннэрии
Каарталар араастарын эбии матырыйааллартан булан аа5ыы, интэриэьиргээьин. Бэлэмнээн иьитиннэриилэри оноруу.
Бодоруьуу
Хамаанданан улэлээьин култууратын тутуьуу Каартаны кытта улэ
Оскуола эбэтэр олорор дэриэбинэ былаанын керуу. Онон сирдэтэн уерэнэр кылаас былаанын онорон холонуу.
Анал тэтэрээккэ, бэйэ туьанарыгар бэлиэтээьиннэри сурунуу.
вторник 4 Суукка, дьыл кэмэ 1 Айыл5а ус эйгэтин кэпсиир айымньылары ейдеен аа5ыы. Уерэтиллэр боппуруоьу кытта тэннээн керуу.
Боростуой опыттары онорон суукка уларыйыытын быьаарыы.
Оноьуллар дьайыылары кэтээн керен тумук оноруу Истии
Учуутал кэпсиир иьитиннэриилэрин бол5ойон истии, сурунун талан ылары ситиьии.
Эппиэттээьин
Бэйэ билиитин туьанан туруоруллубут ыйытыктарга хоруйдааьын. Куннээ5и олоххо бары кэтээн керен, уерэххэ туьаныы.
Эбии матырыйааллары туьаныы
Терминнэри тылдьыттан керен суолтатын быьаарыы.
Быьаарыы
Дьыл кэмэ уларыйыытын быьаарарн иьитиннэриилэри оноруу. Холобурдары а5алан дакаастааьын.
Бэйэ туьаныытыгар памятка оностон сурунуу.
Уруокка сыьыаннаах таабырыннары булан бэлэмнэнии.
вторник 5 Айыл5а ус эйгэтэ: салгын, сир , уу 1 Аахпыт айымньы ис хоьоонун уерэх тиэмэтин арыйыыга туьаныы.
Остуоруйа сурун санаатын быьаарыы. Быьаарыы
Орто дойдуга киьи илиитинэн –ата5ынан тутан онорор биридимиэттэрин уонна киьиттэн тутулуга суох туох уескуурун тэнээн керен ырытыы, быьаарсыы.
Сыаналааьын
Хас биирдии эйгэ киьи оло5ор туьатын сыаналаан, харыстабыллаахтык сыьыаннаьары бэйэ5э иитинии.
Эбии матырыйаалы туьаныы
Тылдьыты туьанан ыарахан тыллары быьаарыы
Бэйэ бодотун тардына сылдьарга дьулуьуу.
«Киьи – аыйл5а о5ото» диэн тиэмэ5э бэйэ санаатын сааьылаан суруйуу. вторник 6 Климат.Температура.Термометр 1 Тас эйгэ уларыйыытын боростуой холобурдарынан сиэттэрэн тэннээн, кэтээн керуу.Басатакы терминнэри кытта билсии, анал тылдьыттартан суолтатын, туттуллуутун били. Кээмэйдиир тэриллэри туттууга сэрэхтээх буолууну ейдееьун. Истии
Айыл5а туьунан билиини кэнэтии.
Сыаналааьын
Уерэххэ билиигэ тардыьыы.
Бэйэ онорор улэтин тумугэр эппиэтинэстээхтик сыьыаннаьыы.
Эбии матырыйаалы туьаныы
Тылдьыты туьанан ыарахан тыллары быьаарыы
Улэ былаанын оностуу.
Уерэх соругун толорорго анал матырыйааллары туьаныы.
Интернет ситимин туьанан наадалаах боппуруострга эппиэт кердееьун.
Аахпыт матырыйаалы ырытан боппуруостарга эппиэти биэрии.
Атын киьи иьитиннэриитин бол5ойон истэн уерэнии вторник 7 Саха сирин куьунэ 1 Дьыл кэмин уратытын кэтээн керуу тумугунэн ырытыы.
Ханнык туьумэхтэрэ арахсарын быьаарыы. Дьон билиитин, билгэлэри туьаныы. Айыл5а5а сыьыаннаьыы быраабылатын санатыы. Харыстабыллаах сыьыаны иитинии. Бэйэ туьанарыгар памятка оностуу.
Былаан быьыытынан дьон улэтин-хамнаьын, айыл5а куьунну уларыйыытын кэтээн керуу.
Бэйэ санаатын таба этэ уерэнии, септеех ыйытыылары туруоран ыары5атар боппуруостары ырытыьыы, биир санаа5а кэлэн, септеех эппиэт ыарга дьулуьуу. вторник 8 Саха сирин уу баайа 1 Уу –диэн айыл5а биир дьикти баайа буоларын, араас иьитиннэриилэтэн тумук оноруу.
Айыл5а5а уу уларыйыытын кэтээн керуу тумугунэн кэпсэтии Быьаарыы
Орто дойдуга киьи илиитинэн –ата5ынан тутан онорор биридимиэттэрин уонна киьиттэн тутулуга суох туох уескуурун тэнээн керен ырытыы, быьаарсыы.
Сыаналааьын
Хас биирдии эйгэ киьи оло5ор туьатын сыаналаан, харыстабыллаахтык сыьыаннаьары бэйэ5э иитинии.
Эбии матырыйаалы туьаныы
Тылдьыты туьанан ыарахан тыллары быьаарыы
Иннигэр туруоруллубут уерэх сыалларын ситиьэргэ дьулуьуу. Ылбыт билиини куннээ5и олоххо табатык туьанарга дьулуьуу.
Бэйэ5э септеех быраабыланы ылыныы, сэрэхтээх буоларга уерэнии. вторник 9 Саха сирин ерустэрэ куеллэрэ 1 Саха сирин ерустэрин, куеллэрин ааттарын, теье диринээхтэрин, ханна тайаан сыталларын каарта5а кердерен билиини ханатыы.
Ерус, келуйэ. Урэх, уруйэ куел, уруччэ уратыларын сиьилии ырытыы.
Эбии матырыйаалы туьаныы
Саха сирин , бэйэ олорор беьуелэгин куеллэрин, урэхтэрин туьунан информацияны булан иьитиннэрии оноруу.
Эппиэттээьин
Улэни бэриллибит былаан кеметунэн чинчийии, улэ интэриэьинэй, таьаарыылаах буоларыгар кыьаныы.
Бодоруьуу
Хамаанданан улэлээьин култууратын тутуьуу Соруда5ы толорууга бэриллибит инструкциялары сиьилии аа5ыы, ырытыы.
Информациялар ис хоьооннорун учугэйдик ейдееьун, кэпсиир дьогуру сайыннарыы. Бэйэ5э туьалаа5ын бэлиэтэнии.
вторник 10 Саха сирин кыьынныта 1 Дьыл кэмин уратытын кэтээн керуу тумугунэн ырытыы.
Ханнык туьумэхтэрэ арахсарын быьаарыы. Дьон билиитин, билгэлэри туьаныы Айыл5а5а сыьыаннаьыы быраабылатын санатыы. Харыстабыллаах сыьыаны иитинии. Бэйэ туьанарыгар памятка оностуу.
Былаан быьыытынан дьон улэтин-хамнаьын, айыл5а кыьынны уларыйыытын кэтээн керуу.
Бэйэ санаатын таба этэ уерэнии, септеех ыйытыылары туруоран ыары5атар боппуруостары ырытыьыы, биир санаа5а кэлэн, септеех эппиэт ыарга дьулуьуу. вторник 11 Саха сирин ньуура.
Кэрэ кестуулээх миэстэлэр 1 Тулалыыр эйгэ ураты кестуулэрин туьунан билиилэрэ.
Киьи айыл5а5а сабыдыалын туьунан кэпсэтиьии.
Хас биирдии айыл5а кэрэ кестуутун харыстыырга дьулуьарга иитии.
Айыл5а пааматынньыктарын туьунан билиини ханатыы. Тус бэйэ керуутун иьитиннэрии бэлэмнээн кердеруу Сыаналааьын
Бэйэ улэтин септеехтук сыаналааьын. Айыл5аны уерэтиигэ дьулуьуу. Айыл5а5а туох барыта сибээстээх буоларын ейдееьун. Хас биирдии эйгэ киьи оло5ор туьатын сыаналаан, харыстабыллаахтык сыьыаннаьары бэйэ5э иитинии.
Уерэх соруктарын туруорунан, ону толорууга сыал-сорук ылынан, былаан оностон улэлииргэ уерэнии. Улэ хаамыытын инструкция быьыытынан онорорго дьулуьуу.
Тэннээн керуу, уратытын булуу, араас символлары туьаныы, эбии матырыйаалы кердеен эпиэти булуу. Оноьуллубут улэ тумугун сиьилии тириэрдии. Санарар уеруйэ5и, сатабылы инэринии. Хамаанданан улэ5э оноьуллар улэни толорууга эппиэтинэстээхтик сыьыаннаьыы. вторник 12 Урдук сир арааьа, Елуенэ очуостара 1 вторник 13 Саха сирин хостонор баайа 1 Сиртэн хостонор баай киьиэхэ туох туьалаа5ын билии. Дойду сайдыытыгар сабыдыалын ырытыы. Хайдах хостоноллорун чинчийии.
Кэтээн керуу, ылбыт билиини бэлиэтэнии, айыл5а баайын уратыларын, тэн еруттэрин быьаарыы. Сыаналааьын
Бэйэ улэтин сепке сыаналааьын. Бэйэ керуутун кэнэтии.
Билии таьымын урдэтэргэ дьулуьуу.
Эбии матырыйаалы туьаныы
Саха сирин , бэйэ олорор беьуелэгин куеллэрин, урэхтэрин туьунан информацияны булан иьитиннэрии оноруу.
Соруда5ы толорууга бэриллибит инструкциялары сиьилии аа5ыы, ырытыы.
Информациялар ис хоьооннорун учугэйдик ейдееьун, кэпсиир дьогуру сайыннарыы. Бэйэ5э туьалаа5ын бэлиэтэнии.
вторник 14 Саха сирин алмааьа 1 вторник 15 Саха сирин кыьыл кемуьэ 1 вторник 16 Саха сирин атын хостонор баайа 1 вторник 17 Хатылааьын 1 вторник II. Саха сирин уунээйитэ
18 Уунээйи арааьа, тутула, туьата. Дьиикэйц уонна олордуу уунээйи 1 Саха сирин уунээйитин арааьын туьунан учугэйдик били. Уунээйи уунэр усулуобуйатын тэннээн керен тумуктэри оноруу. Уунээйилэр белехторун арааьын билии. Туох туьалаахтарын, буортулаахтарын чинчийии.Айыл5а5а сылдьан кербут билиини кэпсии уерэнии.
Истии
Учуутал, уерэнээччи кэпсиир иьитиннэриилэрин бол5ойон истии, сурунун талан ылан б
бэлиэтээьин онорууну ситиьии.
Уунээйи эйгэтин уерэтиигэ интэриэстээх буолуу. Саха сирин уунээйитин уратытын араас матырыйааллартан кердеен иьитиннэрии оноруу. Араас тубэлтэлэргэ бэйэ сыьыанын септеехтук сыаналанан этинии.
Эбии матырыйаалы туьаныы
Анал справочнигы, тылдьыты туьанан уунээйи аатын, уратытын, керунун араара уерэнии, ыарахан тыллары быьаарыы
Толорор улэ сурун сыалын-соругун ейдееьун.
Араас справочниктар кемелерунэн сана билиини ылыныы, бэриллибит информациялары ейдуур гына ырытыьыы, наадалаагын бэлиэтэнии.
Белеххе улэлээьин быраабылатын тутуьуу.
вторник 19 Саха сиригэр хонуу уунээйитэ 1 вторник 20 Саха сиринээ5и ойуур уунээйитэ 1 вторник 21 Отонноох уонна эмтээх уунээйи арааьа 1 вторник 22 Олордуу (культурнай уунээйи) 1 23 Хатылааьын 1 вторник 24 Саха сирин сааскыта 1 Дьыл кэмин уратытын кэтээн керуу тумугунэн ырытыы.
Ханнык туьумэхтэрэ арахсарын быьаарыы. Дьон билиитин, билгэлэри туьаныы Сыаналааьын
Айыл5а5а сыьыаннаьыы быраабылатын санатыы. Харыстабыллаах сыьыаны иитинии.
Бэйэ туьанарыгар памятка оностуу.
Былаан быьыытынан дьон улэтин-хамнаьын, айыл5а сааскы уларыйыытын кэтээн керуу.
Бэйэ санаатын таба этэ уерэнии, септеех ыйытыылары туруоран ыары5атар боппуруостары ырытыьыы, биир санаа5а кэлэн, септеех эппиэт ыарга дьулуьуу. вторник 25 Саха сирин хамсыыр-харамайа 1 Саха сирин харамайын арааьын туьунан учугэйдик билии. Харамай уескуур, сылдьар усулуобуйатын тэннээн керен тумуктэри оноруу. Харамайдары белехторун арааьын билии. Туох туьалаахтарын, буортулаахтарын чинчийии.Айыл5а5а сылдьан кербут билиини кэпсии уерэнии.
Эбии матырыйаалы туьаныы
Анал справочнигы, тылдьыты туьанан хамсыыр-харамай аатын, уратытын, керунун араара уерэнии, ыарахан тыллары быьаарыы
Сыаналааьын
Бэйэ улэтин сепке сыаналааьын. Бэйэ билиитин - керуутун кэнэтии.
Билии таьымын урдэтэргэ дьулуьуу.
вторник 26 Хоту дойду хамсыыр-харамайа 1 вторник 27 Уу-хонуу кетер кынаттаа5а 1 вторник 28 Саха сиригэр кыстыыр кетер арааьа 1 вторник 29 Тай5а суурэр атахтаа5а 1 вторник 30 Уен-кейуур арааьа 1 Соруда5ы толорууга бэриллибит инструкциялары сиьилии аа5ыы, ырытыы.
Информациялар ис хоьооннорун учугэйдик ейдееьун, кэпсиир дьогуру сайыннарыы. Бэйэ5э туьалаа5ын бэлиэтэнии.
вторник 31 Айыл5аны харыстааьын. «Саха сирин Кыьыл кинигэтэ» 1 Айыл5а баайын- дуолун харыыстыыр туьунан ейдебулу иитии Эбии матырыйаалы туьаныы.
Ханнык кыыллар, харамайдар, кетердер, уунээйилэр Кыьыл кинигэ5э киирбиттэрин уерэтии.
Бэйэ туhанарыгар памятка оностуу.
Мин таптыыр харамайым, уунээйим» диэн айар улэни бэлэмнээн кемускээьин. вторник 32 Хатылааьын 1 вторник 33 Саха сирин сайынныта 1 Дьыл кэмин уратытын кэтээн керуу тумугунэн ырытыы.
Ханнык туьумэхтэрэ арахсарын быьаарыы. Дьон билиитин, билгэлэри туьаныы Айыл5а5а сыьыаннаьыы быраабылатын санатыы. Харыстабыллаах сыьыаны иитинии. Бэйэ туьанарыгар памятка оностуу.
Былаан быьыытынан дьон улэтин-хамнаьын, айыл5а сайынны уларыйыытын кэтээн керуу.
Бэйэ санаатын таба этэ уерэнии, септеех ыйытыылары туруоран ыары5атар боппуруостары ырытыьыы, биир санаа5а кэлэн, септеех эппиэт ыарга дьулуьуу. вторник 34 Сыллаа5ы билбити санатыьыы 1 вторник