Ирыстон – н? Райгуыр?н б?ст?.

нж Райгуыржн бжстж.

Тескт: - Тауржгъ «Хуыцауы зжхх» (ног жрмжг).

Грам. жрмжг: - Дзырдбаст (фжлхатынжн) тескт «Анахарсис» (фжлхатынжн).

Нысан: 1. Рацыд лексикон-грамматикон жрмжг рафжлхат кжнын.
2. Ног лексикон-грамматикон жрмжгыл бакусын.
3. Ныхасы ржзтыл куыст.

Хъомыладон
хжс: - скъоладзаутжн гуырын кжнын уарзондзинады жнкъаржнтж сж фыджлты зжхмж;
- ахуырдзаутжн ирон аив дзырд уарзын кжнын.

Урочы методтж: - дзургж ныхасыл бакуыст;
- фысгж ныхасыл куыст.

Урочы жрмжг: - карточкжтж текстимж, нывтж, фжйнжгыл лжвжрд жрмжг.

Урочы цыд:
I. Орган. хай.
Салам раттын.
Скъоладзауты цжттждзинад урокмж сбжржг кжнын.
Радгжсимж бакуыст.
Хъазт «Жвзжр синоптик», (боны хъжды тыххжй дзурын хъуыдыйждтж рждыдтытимж, радгжс сж раст кжны).
Абон кжны тыхджын дымгж.
Уары мит. Цжуы къжвда.
Ныр у сжрд. У тынг хъарм.
Хур кжсы, фжлж хъарм нжу.

II. Рацыд жрмжг рафжлхатын.
1. Анахарсисы хъуыдытж (цитатжтж) адардджр кжнын.
Фжйнжгыл кжнж карточкжйыл.
Аджмимж (дзурын зон).
Хжларжн жххуыс кжн, (дж бон куыд у, афтж).
Ды фыджлты къонайжн (кад кжн).
Жгъдауджын (у).
Зонд (базонынмж тырн).



2. Ссарын дзырдбжстытж жмж сж рафыссын. Фжйнжгыл кжнж карточкжйыл.
Ахуыр кжнын, рацу-бацу кжнын, хъарм бон, газет кжсын, сждж цыппор, хи дарын, тагъд згъорын, дзырдтж фыссын, хъжр кжнын, бжрзонд хох, лжппуйы боныг, хъжуы цжрын.

3. Сбжржг кжнын дзырдты нысаниуджытж.
1. аргъау 1. богатый
2. фжтк 2. держать
3. мыггаг 3. фамилия
4. къус 4. рабочий
5. хъжздыг 5. сказка
6. кусжг 6. чаша
7. дзжбжх кжнын 7. соревнование
8. фыстжг 8. письмо
9. хжцын 9. распорядок
10. хуымжтжг 10. до нашей эры
11. простой
12. лечить

1-5, 2-9, 3-3, 4-6, 5-1, 6-4, 7-12, 8-8, 9-2, 10-11.

Ужлдай дзырдтимж хъуыдыйждтж саразын.
соревнование – ерыс.
до нашей эры – нж эржйы агъоммж.
1. Анахарсис архайдта риторикон ерысты жмж Олимпаг хъжзтыты.
Уый (Анахарсис) цардис VII-VI жнусты нж эржйы агъоммж.

4. Хждзармж куыст равзарын.
Текст «Анахарсис» радзурын.
Разджр уал сфжлхат кжнын текст иумж, стжй ужд ахуырдзаутжй тест дзурын хи ныхжстжй. ???????????????????
Тексты фжлхат.
Дзужппытж раттын.
1. Чи уыд Анахарсис?
2. Цавжр ерысты фжужлахиз?
3. Анахарсис цавжр пайда дзжумжттж жрхъуыды кодта?
4. Кжцы жнусты царди?
5. Цал азы цыд Анахарсисыл, куы йж амардтой, ужд?
Бамбарын кжнын Анахарсисы зондджын хъуыдыйждтж.????????????????
1. Дж хждзары къонайжн кад кжн.
2. Хистжржн кад кжн, кжстжры та ахуыр кжн.
3. Дж фыджлты нымай.
4. Лжппуйж жфсармджын у, лжппу-лжгжй – хиуылхжцгж, ас лжгжй-ржстаг, зжронджй та – зондджын.
Ацы дзырдтжн???? ратт жмбарынгжнжг хъуыдыйждтж.
Ахуыргжнжг:
1. Дургжнжн зилакк.
2. Анахарсис.
3. VII-VI жн. нж эр. агъонтж.
4. Савелий.
5. Риторикон ерыстж.
Скъоладзау:
1. Уый жрхъуыды кодта Анахарсис.
2. Скифаг зындгонд философ, дохтыр.
3. Ужд цардис Анахарсис.
4. Уый уыд Анахарсисы жфсымжр.
5. Уым жрхайдта Анахарсис.

III. Ног жрмжгыл бакусын.
1. Урочы эпиграфыл куыст.
Зжххыл ржсугъд цжрынжн фидар
Дыууж стыр ныфсы ис лжгжн:
Фыдыбжстж жмж Сжрибар –
Циу цард жнж сымах ?! – Ингжн.
2. Ахуыргжнжджы раныхас. Ирыстоны жрдзы нывтж фжйнжгыл. Зжгъын, цавжр у нж жрдз, уый.
Бамбарын кжнын дзырдты нысаниуджытж: Фыдыбжстж, Сжрибар жмж дзырдбаст Сжрибар Фыдыбжстж.
3. Текстыл бакуыст. «Хуыцауы зжхх!»
ахуыргжнжг кжсы текст.
дзырдуатон куыст.
Дзырдуатмж бахжссын, ратжлмац кжнын.
фжци (фжуын)
сфжлдыста (сфжлдисын)
жрбынат кодта (жрбынат кжнын)
жнахуыр ран
уынжрджын
донжй жфсадын
бауырны (бауырнын кжнын)
жхсжрдзжнтж (жхсжрдзжн)
дзырдуатон дзырдтж адих кжнын ис дыууж хайыл (дыууж урокыл).
ж) ног дзырдтимж (дзырдбжстытимж) дзырдбжстытж (хъуыдыйждтж) саразын.
ахуыр фжци, каст фжци скъола.
Мжргътж жрбынат кодтой бжлжсты цъуппытыл.
Жнахуыр ран жрбынат кодта уыцы хъжу – хжхты астжу.
Уыцы цъай донжй жфсады аджмы.
Ирыстоны цы жхсжрдзжн кжлы, уый у дунейы жхсжрдзжнты ржсугъдджртжй иу.
Нж фыджлты жмбисжндтж кжсгжйж, аджймаджы бауырны, уыдон жцжгжйджр куырыхон аджм кжй уыдысты, уый.
скъоладзаутж кжсынц жмж тжлмац кжнынц текст.
Дзужппытж раттын фарстатжн.
Цавжр тауржгъ ис?
Цы сфжлыста Хуыцау?
Кжм жрбынат кодта Ирыстон?
Кжцжй райгуырынц уынжрджын цжугжджттж?
Цавжр дидинджытж ракалдтой цъжх-цъжхид сжрвжтты?
Цы бауырны аджймаджы?
скъоладзаутж аразынц хъуыдыйждтжм сжхи фжрстытж. (иу хъуыдыйадимж цалджр).
тексты бындурыл лжвжрд диалог баххжст кжнут. (тексты II-хаймж скъоладзаутж аразынц диалог сжхжджг).
- /// ? (3) / - иу дзырд.
Дуне.
///? (3) (I-хай).
Ирыстон.
///// (5)
Кавказы астжу.
//// (4).
Иуы-жнусон хжхтж, иннжйы-жнжкжрон быдыртж.
7. Текстжй рафыссын. Ратжлмац кжнын.
древняя легенда
божья земля
закончил свою работу
а теперь
где бы жил сам
такое место
4. Грамматикон жрмжгыл бакусын.
1. Тесктжй рафыссын дзырдтж, кжцытж домынц фарст чи? жмж фарст цы? Бамбарын кжнын, уыдон кжй сты номдартж, уый.
Абарын уырыссаг жвзагимж.
Запомнить: (зжрдылдаринаг).
Имя существительное в осетинском языке, в отличие от русского, не имеет категории рода.

IV. Аудировани. (кжсы ахуыргжнжг, кжнж фыст у лентжйыл). Текст «Вавилонаг мжсыг».
Байхъусын текстмж жмж фжрстытжн дзужппытж раттын. (фжйнжгыл).
Кжд уыд уый?
Чи царди зжххыл?
Цавжр аджм уыдысты уыдон?
Иухатт уыдон цы сфжнд кодтой?
Кжй зжрджмж нж фжцыд уыцы хъуыддаг?
Тексты дыккаг хаймж байхъусын жмж йж ратжлмац кжнын.

V. Кжронбжттжн хай.
хатдзжгтж скжнын;
бжржггжнжнтж сжвжрын;
хждзармж куыст фжбжржг кжнын;
скъоладзауты афжндараст кжнын.
хждзармж куыст фжнысан кжнжн ис урочы райдайжны.

Текстытж: Хуыцауы зжхх.
Анахарсис (фжлхат)
Вавилонаг мжсыг (аудировани).


Хуыцауы зжхх.
Ис ахжм рагон тауржгъ. Хуыцау, дам, Дуне аржзта. Йж куыст фжци жмж загъта: «Ныр та аразын ахжм бынат, мжхжджг кжм цжрин». Жмж сфжлдыста Ирыстон.
Жнахуыр ржсугъд ран жрбынат кодта Ирыстон – Кавказы астжу. Йж иу кжрон – Арвы комы жнусон хжхтж, иннж кжрон та – Мжзджджы жнжкжрон быдыртж.
Хжхты цъититжй райгуырынцуынжрджын цжугжджттж. Сж фжндагыл донжй жфсадынц уыгжрджнтж жмж дыргъджттж.
Цъжх-цъжхид сжрвжтты, арвы цъжх хъжбысы, дидинжг калынц рододендронтж жмж эдельвейстж. Жмж ужлджф та: нуаз жмж йж нуаз!
Аджмаг куы ракжсы урссжр хжхтжм, жвзсит жхсжрдзжнтжм, ужд жй жцжгджр бауырны, Ирыстон Хуыцау зжхх кжй у, уый.


Уынжрджын – шумный.
Уыгжрджн – пашня.
Сжрвжттж – пастбища.
Жхсжрдзжнтж – водопады.



Вавилонаг мжсыг.
Уый уыди раджы заманы. Зжххыл царди бирж аджм. Уыдон дзырдтой иу жвзагыл жмж хастой иу ном. Аджм уыдысты хъал жмж тыхджын.
Иухатт аджм жржмбырд сты жмж сфжнд кодтой мжсыг саразын: ахжм бжрзонд, жмж арвмж куыд хжццж кжна.
Аджм ссардтой стыр быдыр, скодтой амайжн дуртж, басыгътой сж арты, жрымбырд кодтой писи, райдыдтой мжсыг амайын.
Бонжй-бонмж мжсыг кодта бжрзонджй-бжрзондджр. Фжлж уыцы хъуыддаг Хуыцау зжрджмж нж нж фжцыд. Хуыцау загъта: «Мжнж иу аджм жмж сын ис иу жвзаг жмж сж бон у бирж. Сжмхжццж сын кжнжм се взаг, цжмжй кжрждзийыл нал жмбарой». Сжмхжццж кодта Хуыцау аджмы жвзаг, жмж аджм кжрждзийы нал жмбжрстой. Нал аржзтой аджм мжсыг.
Ныххжлиу кодта Хуыцау аджмы зжххыл. Ужджй фжстжмж аджм дзурынц алыхуызон жвзжгтыл жмж хжссынц алыхуызон нжмттж.



































Темж: Ирыстон.

Текст: Рагон Дзжуджыхъжу (ног жрм.)
Текст «Хуыцауы зжхх» (фжлхатын).

Грам. жрмжг: - Номдарты нымжц.

Нысан: 1. Рацыд лексикон-грамматикон жрмжг рафжлхатын.
2. Ныхасы ржзтыл бакусын.
3. Ног лексикон-грамматикон жрмжг равзарын.

Хъомыладон
хжс: - скъоладзаутжм райгуыржн бжстжмж уарзондзинады жнкъаржнтж гуырын кжнын;
- сывжллжттжн ирон аив дзырд уарзын кжнын.

Урочы методтж: - дзургж ныхасыл бакусын.
- фысгж ныхасыл бакуыст.

Урочы жрмжг: - карточкжтж текстытимж, карточкжтж индивидуалон хжслжвжрдтимж, фжйнжгыл лжвжрд жрмжг, рагон Дзжуджыхъжуы къамтж.

Урочы цыд:
I. Организацион хай.
салам раттын.
скъоладзауты цжттждзинад урокмж сбжржг кжнын.
радгжсимж бакуыст.
(боныхъжд, нымжц, къласы абон чи нжй, уыдоныл жрдзурын).

II. Рацыд жрмжг рафжлхатын.
Лексикон зарядкж. (2 скъоладзау карточ.)
- тескт «Хуыцауы зжхх»-жй рафыссын дзырдтж, кжцытж домынц фжрстытж:
Чи? Цы? Цавжр? Цы кодта? Цы кжнынц? Цас?
Раст у (+), Раст нжу (-) . текст «Хуыцауы зжхх».
(-) Аджймаг дуне аржзта.
(+) Хуыцау сфжлдыста Ирыстон.
(-) Ирыстон жрбынат кодта Кавказы кжрон.
(-) Цъжх-цъжхид сжпвжтты ?????????дидинжг калынц уардитж.
(-) Сабыр цжугжджттж райгуырынц хжхты цъититжй.
(+) Ис ахжм рагон тауржгъ.
(+) Ржсугъд ран не
·рбынат кодта Ирыстон.
(+) Цжугжджттж донжй жфсадынц уыгжрджнтж жмж дыргъджттж.
(+) Ирыстоны ис тынг сыгъджг ужлджф.
(+) ирыстонжн йж иу кжроны ис жнусон хжхтж.
Уыцы ржстжг ахуыргжнжг иннж скъоладзаутимж жвзары хждзармж куыст.
Ратжлмац кжнын.
Я живу в Осетии. Столица Осетии – город Владикавказ. Здесь проживает более 300 тыс. людей. В центре города протекает река Терек. А недалеко от города расположились Кавказские горы. Они высокие и белоснежные. Природа нашей Осетии очень красива.
Диалог рольтжм гжсгж бакжсын, ратжлмац кжнын. (лжвжрд цжуы).

III. Ног жрмжгыл бакусын. Ахуыргжнжгимж цы къамтж ис, уымж гжсгж.
Рагон Дзжуджыхъжу къамтыл (нывтыл) жрдзурын.
Зжгъын, куыд хуындысты разджр нж уынгты нжмттж жмж цжмжн? цавжр историон цаутимж баст сты ацы къамтж.
2. Ахуыргжнжг бакжсы текст. «Рагон Дзжуджыхъжу».
3. Дзырдуатон куыст. Дзырдуатмж бахжссын.
а) Цжнгжт хид
Ластой (ласын).
Донласжг (донласджытж).
Чиныгужйгжнжг
Уазжгхждзар (уазжгхждзжрттж).
Вазыгджын дзырдтж.
ж) спайда кжнын ног дзырдтжй хъуыдыйждты.
Донласжг цъайж дон жрбаласта.
Чиныгужйгжнжг дуканийы балхждтон Къостайы «Ирон фжндыр».
Абон нж горжтыис бирж ржсугъд биржужладзыгон уазжгхждзжрттж.
Рагон Дзжуджыхъжуы уыд Цжнгжт хид.
б) тексты ног дзырдтимж цы хъуыдыйждтж ис, уыдон ратжлмац кжнын.
4. скъоладзаутж кжсынц жмж тжлмац кжнынц текст «Рагон Дзжуджыхъжу».
Фжрстытжн дзужппытж раттын.
1. Цы у Дзжуджыхъжу? Кжд аржзт жрцыд?
2. Разджр цавжр уыд нж горжт?
3. Куыд хуынд Ленины фжз? Цы уыд ам?
4. Цы уыд разджр цжнгжт хидыл?
5. Кжд ацыд фыццаг трамвай?
Тексты дыккаг хаймж скъоладзаутж аразынц фжрстытж (иу хъуыдыйадимж цалджр фарсты).
6. Текстжй рафыссын. Ратжлмац кжнын.
раньше был другим
фрукты и вино
первый раз поставили
стоимость бочки с водой
два раза в неделю
там продавали
7. Баххжст кжнын (тексты бындурыл).
////? (4)
Рагон.
////? (4)
1784 азы.
/////?
Театралон фжз.
///? (3)
Ольгжйы хид.
//////?
1904 азы.
Тексты дыккаг жмбисмж гжсгж сывжллжттж аразынц диалог сжхжджг.
Бакжсын рольтжм гжсгж.
Граматикон жрмжгыл бакусын. Зжрдылдаринаг: форма мн. ч. сущ. в осет. яз.

образуется при помощи тж – т – ж . При этом происходят следующие фонетические изменения.
а) замена одного гласного другим
къах-къжхтж, хох-хжхтж.
б) при такой замене в словах, оканчившихся на р, л, м, н, й, у т - удваивается
ком – кжмттж, бжлон – бжлжттж.
в) когда слова оканчиваются на группу согласных, то между ними и т – часто появляется гласный – ы.
кжрт – кжртытж, цжст – цжстытж.
к, г, къ, ч, дж, гъ.
г) образование слов.
Мад – маджлтж
Фыд – фыджлтж
(Ратжлмац кжнын) жрвад – жрваджлтж.
Во мн. ч. склоняются так же, как в ед. ч. (отл. п. - жм- мж ).
Фжлтжржнтж.
1. текстжй (Раг. Дз.) рафыссын бир. н. номдартж.
З/м; уынгты, нжмттж, хъуымжцтж, дыргътж, дуканитж жмж а.д.
2. Баххжст кжнын номдартж (бир. н.).
1) Скъоладзау бадынц урочы. 2) Ахуыргжнжг райста Заржйы жмж Мураты альбом . 3) Сывжллжт куысты уыдысты тынг аив. 4) Сж бжржггжнжн сын сжвжрдта сж альбом .

IV. Аудировани.
Байхъуысын, ратжлмац кжнын, цыбыртжй радзурын.


Ирыстон.
Иржттж цжрынц хжхты хъжбысы – Цжгат Ирыстоны жсж Хуссар Ирыстоны. Хжхты ис бирж жрзждтж, минжралон джттж. Уыдоны раз аржзт цжуынц санаторитж жмж фжлладуадзжн хждзжрттж. Цъититжй фжзтжм кжлынц цжугжджттж. Уыдоныл саржзтой электрон станцжйтж. Ирыстоны ис цалджр горжты жмж бирж хъжутж. Горжттж тынг стыр не сты, фжлж сж уынгтж сты аив дидинджытжй жмж бжлжстжй.

V. Кжронбжттжн хай. Х/к дзырдтж текст х/к (радзур – 2 урок).
Хатдзжгтж скжнын.
Бжржгжнжнтж сжвжрын.
Скъоладзауты афжндараст кжнын.

Диалог урокмж.
Алан: - Мжнж лжппу, ирон нж дж?
Жхсар: - О, ирон джн.
Алан: - Горжты цжрыс?
Жхсар: - Щ, Дзжуджыхъжуы.
Алан: - Жз ам рагжй нал уыдтжн, базармж куыд цжуын хъжуы?
Жхсар: - Сбадын дж хъжуы дыккаг троллейбусы кжнж жстжм маршруткжйы.
Алан: - Терчы
·рджм сбадын хъжуы жви иннжрджм?
Жхсар: - Терчы
·рджм сбад жмж Кировы уынгыл ссжудзынж Куйбышевы уынгмж. Уым галиуырдыгжй уыдзжн базар, йж цуры та ис кинотеатр «Дружба».

Рагон Дзжуджыхъжу.
Дзжуджыхъжу у рагон горжт. Уый аржзт жрцыд мин жвджсж жстай цыппжржм азы. Разджр нж горжт уыд жнджрхуызон, жнджр уыдысты йж уынгты нжмттж джр.
Зжгъжм, Ленины фез хуындис Театралон фжз. Ам уыдис уырыссаг театр. Уым фыццаг хатт сжвжрдтой Лермонтовы «Маскарад». Ацы театры куыстойзындгонд уырыссаг актжртж жмж режиссжртж. Сж иу уыд Вахтангов.
Цжнгжт хид разджр уыд Ольгжйы хид. Ам къуыри дыууж хатты уыдис базар. Базары уыд бирж аджм. Уым ужй кодтой хъуымжцтж, хор, мыд, сапон, сжрак жмж бирж цыджртж. Дыргътж жмж сжн ластой Тифлисжй.
Цжнгжт хидыл ацыд фыццаг трамвай. Уыйд 1904 азы.
Сжрибардзинады проспект хуындис Алыксандры проспект. Уым уыдысты уазжгхждзжрттж, типографитж, чиныгужйгжнжг дуканитж, банктж. Уыд уыд тынг ржсцгъд уынг. Ам уыд бирж бжлжстж жмж дидинджытж.
Дзжуджыхъжуы уынгты дон ластой донласджытж. Доны боцкъйы аргъ уыд 10 капеччы. Иу ведрайы аргъ та – капеччы жрджг.
Рагон Дзжуджыхъжуы уыдысты Чехов, Толстой, Островский, Чайковский.



Темж: Ирыстон – нж Райгуыржн бжстж.
Текст: - Дзжуджыхъжу (ног жрм.) Рагон Дзжуджыхъжу (фжлхат).
Грам. жрмжг: Номдарты тасындзжг. Номон хаужн.
Нысан: 1. Рацыд лексикон-грамматикон жрмжг ныффидар кжнын.
2. Ног жрмжгыл бакусын.
3. Ныхасы ржзтыл куыст.
Хъомыладон
хжс: - скъоладзауты зонгж кжнын нж горжты историимж;
ахуырдзаутжн ирон аив дзырд уарзын кжнын.
Урочы методтж: - дзургж ныхасыл бакуыст;
- фысгж ныхасыл бакуыст.
Урочы жрмжг: - фжйнжгыл лжвжрд жрмжг, карточкжтж текстытимж, индивидуалон карточкжтж хжслжвжрдтимж.

Урочы цыд:
I. Орг. хай.
- салам раттын.
- скъоладзауты цжттждзинад сбжржг кжнын.
- боныхъждыл жрдзурын.
II. Рацыд жрмжг рафжлхатын.
1. Текстыл бакуыст.
Къуыриты бонтжй абон у:
а) дыццжг, ж) сабат, б) хуыцаубон.
2. Афждзы афонтжй ныр у:
а) сжрд, ж) уалдзжг, б) хуыцаубон.
3. Сымах ахуыр кжнут ацы (ахжм) скъолайы:
а) жстжм, ж) жвджм, б) жвджм.
4. Къоста райгуырди:
а) 1896 азы, ж) 1959 азы, б) 1859.
5. Къостайы чиныджы ном у:
а) «Ирон чиныг», ж) «Ирон жмдзжвгжтж», б) «Ирон фжндыр».
6. Ныр ужм ис ахжм урок:
а) нывкжныны, ж) ирон жвзаджы, б) уырыссаг жвзаджы.
7. Ирон театр хжссы:
а) Тжбжхсжуты Балойы ном, ж) Къостайы ном, б) Таутиаты Солжманы ном.
8. Номдар домы фжрстытж:
а) чи? цы?, ж) цавжр?, б) цы кжнын?
9. Номдаржн ис:
а) иууон жмж биржон нымжц, ж) жрмжст иууон нымжц, б) биржон нымжц.
2. Хждзарон куыст равзарын. (2 скъоладзау кусынц карточк.)
Карт. № 1. Дзырдтж (номд.) бир. н. сжвжрын.
Кард, цжст, карк, мад, заржг, мжсыг, дур, фыссжг, мжй, куыст.
Карт. № 2. Дзырдтжй хъуыдыйждтж саразын.
Сывжллжттж, бацжуын, фжззжг, скъола,
Зымжг, уалдзжг, фжстж, уазал, райдзаст, жрцжуын.
Зжронд, бадын, устытж, кжрт.
Ссарын хъуыдыйждты номдартж.
3. Радзур джхи тыххжй. (фжйнжгыл).
Жз джн (чи?).
Мжныл цжуы (цал?) азы.
Жз цжрын (кжм?) мж бинонтимж.
Ахуыр кжнын (кжм?).
Мж джсныйад у (цавжр?).
Мж уарзон предметтж сты (цавжртж?).
4. Раст саразын текст хъуыдыйждтжй. Фжйнжгыл кжнж карточкжйыл.

Дзывылдар.
1) Уымжн уыди уазал. 2) Рудзынджы цур лжуыдысты сабитж. 3) Цъиу уыдижххормаг. 4) Уыди уазал зымжг. 5) Рудзынгмж жрбатахт дзывылдар. 6) Дзывылдар уатмж батахт. 7) Сабитж байгом кодтой рудзынг. 8) Уый райдыдта стъолжй уидзын дзулы муртж. 9) Жнжхъжн зымжг дзывылдар царди сывжллжттжм, уалдзжджы та атахт. 10) Уыдон фжтжригъжд кодтой дзывылдаржн. (Раст у: 4, 5, 1, 2, 10, 7, 6, 3, 8, 9).

5. Адардджр кжнын. Текст «Рагон Дзжуджыхъжу».
Цжнгжт хид разджр
Ацы театры фыццаг
Ам къуыри дыууж
Сжрибардзинады проспект

6. Контекстуалон диктант. Текст «Рагон Дзжуджыхъжу».
У рагон горжт. (Дзжуджыхъжу).
Уыд разджр Ольгжйы хид. (Цжнгат хид).
Хуындис разджр Алыксандры проспект. (Сжрибардзинады проспект).
Уыдон уынгты ластой дон. (донласджытж).
Ахжм уыд доны боцкъайы арг. (10 капеччы).
Ам уыдис уырыссаг театр. (Театралон фжз).
Афтж хуындис Ленины фжз. (Театралон фжз).
Уым уыдис бирж аджм. (базары).
Ужд ацыд I трамвай. (1904 азы).
Уыдон ластой Тифлисжй. (дыргътж, сжн).

7. Логикон ржхыстж саразын дзырдтжй. Рагон фжз.
Дзырд дзырдбаст хъуыд. хъуыд. уымжн жмж

III. Ног жрмжгыл бакусын.
1. Жмбисондыл бакусын.
Аджймагжн дунейыл жппжты зынаргъджр сты мад, Фыдыужзжг, Райгуыржн бжстж.
Текст бакжсын. «Дзжуджыхъжу».
- Дзырдуатон куыст.
Фидар
Хжржгужрдон
Фылджр кжнын дзырдуатмж бахжссын.
Тезгъо кжнын
Аивта (аивын-ивын)

3. Ног дзырдтимж дзырдбжстытж (хъуыдыйждтж) саразын.
4. Скъоладзаутж кжсынц тескт жмж йж тжлмац кжнынц.
5. Текстмж саразын фжрстытж жмж сын дзужппытж жмж сын дзужппытж раттын.
6. Текстмж пълан саразын (абзацтыл адих кжнын).
7. Текстжй рафыссын:
одним из культурных городов
будто гуляешь
с нашим городом связаны
здесь жили
когда проходишь
нам напоминает
8. Баххжст кжнын текстмж гжсгж
- ///// (5).
- Хъазахъхъ, иржттж, уырыссжгтж.
- ///// (5).
- Аргъуан, дуканитж, хид.
- ////// (6).
- Культурон горжттжй иуыл.
- ///// (5).
- Йж хуыз аивта.
9. Грамматикон жрмжгыл бакусын. Существительные в осетинском языке изменяются по падежам, т.е. сколяются. Всего в осетинском языке 8 падежей.
1. Именительный (номон).
Хур кжсы. Чызг кжсы чиныг.
Ратжлмац кжнын:
Залина – учительница.
Ты – студент.
Мадина учит урок.
Добрый день, Дзерасса.
Текстжй рафыссын номдартж ном. хау.
IV. Аудировани. Текст «Ном зынаргъ жмж кадджын у».
Хуыцау цы федта?
Уый цы сфжнд кодта?
Цавжр нжмттж райдыдта джттын аджмжн?
Чи жрбацыд Хуыцаумж? Цжмжн?
Цы ис алы аджмжн джр?
Цавжр жвзагыл дзурынц аджм?
V. Кжронбжттжн хай. Дзырдтж текст к/к (2 ур. - радзурын).
- хатдзжгтж скжнын.
- бжржггжнжнтж сжвжрын .
- скъоладзауты афжндараст кжнын.


Дзжуджыхъжу.
Дзжуджыхъжу у Ирыстоны сжйраг горжт. Уый аржзт жрцыди мин авдсждж жстай цыппжржм азы. Разджр Дзжуджыхъжу горжт нж уыд, фжлж уыд фидар. Ма цардысты хъазахъхъ, иржттж, уырыссжгтж. Уынгты аржх фенжн уыди хжржгужрджттж.
Фжстжджр горжты уынгты фжзындысты ржсугъд дуржйамад хждзжрттж, уазжгдзжржн, аргъуан, дуканитж, хид. Байгом сты гимназ жмж театр.
Революцийы размж Владикавказ нымад уыд Кавказы культуронджр горжттжй иуыл. Нж горжтимж баст сты Пушкины, Къостайы, Булгаковы, Вахтанговы нжмттж.
Абон нж горжт йж хуыз аивта. Биржужладзыгон хждзжрттж, театртж. Парктж азжй-азмж фыдлжр кжнынц.
Фжлж нын рагон Владикавказ нж зжрдыл жрлжууын кжны Сабырдзинады проспект. Ацы ран баззадис нуджсжм жнусы архитектурж. Проспекты жнусон бжлжсты бын куы фжцжйцжуай, ужд джм афтж фжкжсдзжн, ццма зжронд Владикавказы уынгты тезгъо кжнын. Горжтжгтж уарзынц ам сж фжллад уадзын.


Уазжгдзжржн – гостиница.
Тезгъо кжнын – гулять, прогуливаться.




Ном зынаргъ жмж кадджын у.

Хуыцау федта, аджм зжххыл кжй сбирж сты. Уый сфжнд кодта уыдоны къордтыл ныддихтж кжнын, цжмжй хжларжй цжрой, кжрждзийы хуызджр жмбарой. Аджмжн райдыдта джттын алыхуызон нжмттж: уырыссжгтж, немыцжгтж, францусжгтж, иржттж, грекъжгтж. Аджмы цинжн нал уыд кжрон.
Рацыд ржстжг. Хуыцаумж жрбацыд иу гыццыл аджмы къорд.
- Хуыцау, куржм дж жмж нын ном ратт.
- Сымах цыджр талынг аджм стут, кжд уыдыстут нырмж? Нал ис мжнмж нжмттж.
Жмж ацыдысты жнжном аджм жнкъарджй. Бирж фжзылдысты бжстжтыл, фжлж сж йжхимж ничи бауагъта. Афждзы фжстж уыдон фжстжмж жрьацыдысты Хуыцаумж.
- Хуыцау, ном нын ратт, жнж номжй цжрын тынг зын у зжххыл.
Жмж сын Хуыцау радта цавжрджр ном. Афтж алы аджмжн джр ис ном, алчи джр уарзы жмж аргъ кжны уыцы номжн. Алы аджм джр дзурынц сж маджлон жвзагыл.
































Темж: Ирыстон – нж Райгуыржн бжстж.
Текстытж: 1. Хуыцау зжхх.
2. Рагон Дзжуджыхъжу.
3. Дзжуджыхъжу.
Урочы тип: - иумжйаг урок.
Грам. темж: - номдарты тасындзжг. Номд. гуыр. хаужн.
Нысан: 1. Рацыд лексикон-грамматикон жрмжгыл ныффидар кжнын.
2. Ныхасы ржзтыл куыст.
Хъомыладон
хжс: - ахуырдзауты бынжттон жрмжгимж зонгж кжнын;
- уарзын кжнын скъоладзаутжн ирон аив дзырд.
Урочы методтж: - дзургж ныхасыл бакуыст;
- фысгж ныхасыл бакуыст.
Урочы жрмжг: - карточкжтж, нывтж.

Урочы цыд:
I. Орг. хай.
- салам раттын;
- скъоладзауты цжттждзинад урокмж сбжржг кжнын;
- радгжсимж бакуыст.

Хъазт «Жвзжр синоптик».
Ныр у сжрд.
Абон у тынг хъарм бон. Скъоладзаутж раст кжнынц
Уары мит. Кжны дымгж. хъуыд. боныхъждмж гжсгж.
Абон цжуы къжвда митимж.


II. Дзырдуатон куыст. Раст ратжлмац кжнын жмж ныффыссын.
Чугунный мост.
Расположилась (расположиться).
Крепость, крепкий, крепко.
Водовоз (водовозы).
Гостиница.
Поить водой.
Привозили (привозить).
Гулять.
Закончил (заканчивать).
Менять.
III. Рацыд жрмжг ныффидар кжнын.
Хждз. куыст равзарын.
Текст ратжлмац кжнын.


Моя семья.
Моя семья состоит из пяти человек. У меня есть два брата, а сестры у меня нет. Моя мама – учительница, а профессия отца – строитель. Мой старший брат учиться в университете, а младший учиться в шестом классе. Мы живет во Владикавказе.
Цжстуынгж диктант.
Фжйнжгыл бакжнын нывтж; уыдонмж гжсгж ныффысссын диктант. З/м. Бжлас, чызг, аразжг, куыдз, уасжг, скъоладзау, биржгъ, лжг.
Дзырдтжм раттын фарстатж: чи? кжнж цы?
4. Базонын аргъауы сжргонд. (нывтжм гжсгж).
5. Карточкжтжм гжсгж бакуыст.
6. Диалог ратжлмац кжнын жмж йж бакжсын. Рацыд текстытжм гжсгж.
- Где ты живешь?
- В Осетии.
- А где она находиться?
- В центре Кавказа.
- Какой город является столицей Осетии?
- Владикавказ.
- Это древний город?
- Да. Он был основан 1784 году.
- А сегодня он такой же, как в 1784 году?
- Нет. Он сильно изменился. Владикавказ сегодня стоал больше и красивее.
7. Бжржггонд дзырдтж синонимтжй баивын.
Аив, диссаджы. Ирыстоны ис ржсугъд бынжттж.
Уый тыххжй. Уымж гжсгж абон нж горжтмж жрцыд бирж уазджытж.
Лжгдзинад. Нж бжстжйы аджм хжсты равдыстой стыр хъжбатырдзинад.
Номдзыд. Къоста у зындгонд поэт.
Ужржсж у нж Райгуыржн бжстж.
8. Саразын лжвжрд дзырдтжн сж жмбарынгжнжн хъуыдыйждтж. (базон-базон).
Текст «Дзжуджыхъжу».
1. Дзжуджыхъжу, горжтжгтж. – 1 ржнхъ.
Текст «Хуыцау зжхх».
2. Ирыстон, цжугжджттж. – 2 ржнхъ.
Текст «Рагон Дзжуджыхъжу».
3. Цжнгжт хид, Сжрибардзинады (Сабырдзинады) проспект. – 3 ржнхъ.
Скъоладзаутж аразынц хъуыдыйждтж сжхжджг дзырдтжм гжсгж. З/м. Ирыстон: Уый сфжлдыста Хуыцау.
Дзжуджыхъжу: У рагон горжт. Ацы горжт аржзт жрцыд 1784 азы. Жмж а.д.
9. Номд. сжвжрын гуырынон х.
Фжлтжржнтж бжххжст кжнын.
1) (Мад) зжрдж фжлмжн у.
(Ирыстон) сжйраг горжт у Дзжуджыхъжу.
(Зжрдж) дуар дзых у. (бамбарын кжнын).
(Хждзар) рудзынг гом у.
(Лжппу) ном у Алан. где?
2) Жз ахуыр кжнын (в университете).
чего?
Бжлас зайы (около дома).
Бамбарын кжнын дзырдты ржнхъжвжрд.
чего?(Школы) директор сжмбырд кодта скъоладзауты?
кого?
Сывжллон фжрсы (свою учительницу).
кого? (Мою сестру) акодтой дохтырмж.

IV. Аудировани.
Байхъусын, дзужппытж раттын. Текст «Иры горжттж».
Цал горжты ис Ирыстоны? Цавжртж?
Кжцы у уыдонжй сжйраг сахар? (горжт).
Цы ис Дзжуджыхъжуы?
Иры горжттжй кжцы у жппжты хистжр? (рагонджр).
Кжд ын жржвжрдтой йж бындур?
Иннж горжттжн кжд лжвжрд жрцыдысты горжты нжмттж?
Цавжр сты Ирыстоны горжттж?

V. Кжронбжттжн хай.
Х/к рацыд жрмжг рафжлхат. (текстытж, дзырдтж, грам. жрмжг).
- Хатдзжгтж, бжржггжнжнтж.
- Скъоладзауты афжндараст кжнын.




Иры горжттж.
Ирыстоны ис жхсжз ржсугъд горжты: Дигора, Жрыдон, Беслан, Дзжуджыхъжу, Мжзджг жмж Алагир. Дзжуджыхъжу у Ирыстоны сжйраг сахар. 1860-азы фидар Владикавказжн радтой горжты ном. Ужджй фжстжмж йж ном бирж хжттыты ивд жрцыд. Ныр жй уырыссагау хонжм Владикавказ, иронау та Дзжуджыхъжу. Ис дзы театыртж, музжйтж, заводтж, фабрикжтж. Горжттжй жппжты хистжр у Мжзджг. Бындур ын жржвжрдтой 1763-жм азы, у хъазахъхъаг (хжстжг жвжрд) хъжуты жмж ногжрцжржг иржтты базарадон центр. Алагир горжт у 1938-жм азжй. Беслан та горжты ном радтой 1950 азы. Жрыдон жмж Дигора сты жмгжрттж, сжвзжрдысты 1964-жм азы. Аив жмж зжрджмждзжугж сты Иры горжттж.
Дзырдуат:

Сахар – город
Фидар – крепость
Ивд жрцыд – поменялся
Ужджй фжстжмж – с тех пор
Бындур жржвжрдта – основался
Хжстжг жвжрд – близлежайщий
Ногжрцжржг аджм – поселенцы
Базарадон центр – торговый центр
Сжвзжрдысты – появились.


I. Сжвжрын номдартж хъжугж нымжцы.
цжрынц хъжды. (сырд)
Зымжгон кжны фынжй. (арс)
цуан кжнынц гыццыл цжржгойтыл. (биржг)
Уыдон сты тугдзых (сырд)
у тынг хинжйдзаг (рувас)
та сты тжппуд. (тжрхъус)
у сырдты паддзах. (домбай)

II. Хъуыдыйждтжм фжрстытж саразын.
Разджр нж горжт уыд жнджрхуызон.
Жнахуыр ржсугъд ран жрбынат кодта Ирыстон.
Ирыстоны цжры бирж аджмыхжтытж.

III. Адардджр кжнын.
Дзжуджыхъжу аржзт .
Ис ахжм .
Абон нж горжт .
Дзжуджыхъжуы уыдысты .
Уырыссаг театры фыццаг хатт .

IV. Номдартж раст кжнын нымжцонтимж.
15, лжг 1, аджймаг
69, аз 34, чиныг
157, фарс 5, жмбисонд
19, жнус 17, боныг




Темж: Ирыстоны ржсугъдджр быннжттж.

Текст: - Цъжй.

Грам. жрмжг: Номд. тасындзжг. Номд. джт., аржзт. хаужнтж.

Нысан: 1. Рацыд лексикон-грамматикон жрмжг рафжлхатын.
2. Ног жрмжгыл бакусын. Дзырдты иырон скондыл куыст.
3. Ныхасы ржзытл бакуыст.

Хъомыл. хжс: - скъоладзауты зонгж кжнын Ирыстоны ржсугъдджр бынжттимж;
- ахуырдзаутжм жрдз уарзыны жнкъаржнтж гуырын кжнын;
- сывжллжтты жрдзмж бжрнон цжстжй кжсыныл ахуыр кжнын.

Урочы методтж: - дзургж ныхасыл кусын;
- фысгж ныхасыл кусын.

Урочы жрмжг: - нывтж (Ирыстоны пейзаж), карточкжтж текстимж, фжйнжгыл лжвжрд жрмжг.

Урочы цыд:
I. Орган. хай.
- салам раттын;
- скъоладзауты урокмж самидин кжнын;
- боныхъждыл жрдзурын.

II. Хъазт «Цы уыд ужд?»
1784 аз, 1859 аз, 1900 аз, 1938 аз, VII-VI жнустж нж эржйы агъоммж.
III. Хждзармж куыст равзарын.
IV. Рацыд жрмжг рафжлхатын.

1.Дзырдбыд баххжст кжнын.

Фжйнжгыл лжвжрд.








1
К
ъ
2 о
Д с 3
4 И р ы с т о Н
г 6 а л а н т ж
р
о
р
5 В а с о

1. Иры зындгонд хъжбул.
2. Иры горжттжй иу.
3. Къостайы райгуыржн хъжу.
4. Нж ржспубликж.
5. Зындгонд лингвист, ахуыргонд.
6. Ирон аджмы фыджлтж.

2. Хъуыдыйждтж саразын схемжтжм гжсгж. Фжйнжгыл.

Кжд? Цы кодта?

Чи?

Кжджм? Кжимж?

Лжппу абон ацыд скъоламж йе
·мбалимж.


Чи? Кжуыл?

Худын?

Кжм? Куыд?

Алан урочы хъжржй худти Сжрмжтыл.





3. Ратжлмац кжнын хъуыдыйждтж.
Гуыр. х. рафжлхатын.
В Осетии шесть городов.
Столица Осетии – город Владикавказ.
На улицах старого Владикавказа можно было увидеть тележки.
На базаре продавали мед, ткани, фрукты.
На проспекте Мира сохранилась архитектура девятнацтого века.
4. Радзур джхи тыххжй.
Жз джн
Мжныл цжуы
Мжнжн ис
Жз ахуыр кжнын
Цжргж та кжнын
Мж Райгуыржн бжстж у

V. Ног жрмжг. Ратжлмац кжнын.
1. Жмдзжвгжйыл бакусын.
Цъжйдонжн жппынджр
Жнцойы хос нжй
Жхсжв жмж бон джр
Нж кжны фынжй.
Кжм бахжссы дуртжм
Ужйыгау йж ных.
Кжм айнжгджын хжхтыл
Жвзары йж тых.
Кжм зары, кжм ниуы,
Кжм та кжны хыл
Нжма федтон ахжм
Фыдуаг дон зжххыл.
2. Текстыл бакусын. Текст «Цъжй».
Ахуыргжнжг бакжсы
Дзырдуатон куыст.
хуссарырдыгжй – с юга
удзжф – струя воздуха
ужнгрог кжнын - оживляться
Дзырдуатмж бахжссын
рахизырджм - вправо
азилы (азилын) - отворачивается
текст кжсынц скъоладзаутж жмж йж тжлмац кжнын.
текстжй рафыссын:
закрыто вечными ледниками
есть там сберегательная касса
с обеих сторон; запах высоких сосен
способствуют оздоровлению человека.
5. Фжрстытжн дзужппытж раттын.
Кжджм азилы Буронжй рахизырджм фжндаг?
Цжмжй жхгжд сты Цъжйы комы фжрстж?
Цы кжны аджймаджы жнжниз ужнарог?
Цы ис ам?
Ног фжндаг цжмжй жмбжрзт у?
Кжцжй цжуынц жрвылтон жвтобустж?
6. Хъуыдыйждтжм фжрстытж саразын (возможные варианты вопросов).
Цъжйы ком зындгонд у Ужржсжйы жмж бирж фжсаржйнаг аджмтжн.
Дыуужнжм жнусы 70-жм азты аржзт жрцыд ног фжндаг Цъжйы коммж.
Грамматикон жрмжгыл бакусын. Джт хаужн.
а) Девушке дали цветы.
У книги красивая обложка.
Дверь комнаты большая.
Еда предназначена ребенку.
ж) Диалог зжрдыл бадарын
- Зжринж, джужн жфсымжр ис?
- О, мжнжн ис жфсымжр.
- Зарета, хо дын ис?
- Нж, мжнжн хо нжй.
б) Аржзт. хау.
Жз цжуын (парк) кжджм?
Туристтж схызтысты (хох) кжджм?
Аджм (хждзар) бацыдысты кжджм?
Мараты арвыстой (Аслан) кжмж?
Кусжг (сахат) кжны джс дзаумайы кждмж?

VI. Аудировани. Текст «Ирыстоны хъжутж».
- текстмж байхъусын, ратжлмац кжнын.
- текстжй рафыссын ном., гуыр., джт. жмж аржзт. хаужны номдартж.
З/м Ирыстоны, бжлжстж, уынгты, аивдзинадмж, хъжуты.

VII. Кжронбжттжн хай. Текст к/к дз. жмдз-гж (сахуыр кжнын).
- хатдзжгтж скжнын.
- бжржггжнжнтж сжвжрын.
- скъоладзауты афжндараст кжнын.

Грам. фжлтжр.

Чи кжджм цжуы кусынмж?
Дохтыр дукани
Ахуырдзау завод
Дуканигжс цжхжрадон - мж
Кусжг рынчындон
Зжхкусжг скъола

Аржзт. хаужн.









Цъжй.

Ирыстон тжккж ржсугъдджр бынжттжй иу у Цъжй. Цъжйы комы дыууж фарсы джр жмбжрзт сты нжзы хъжджй. Хуссарырдыгжй ком жхгжд у жнусон цъититжй. Уыдоны рог ужлджф, бжрзонд нжзы бжлжсты тжф жнжниз жмж ужнгрог кжнынц аджймаджы.
Цъжйы ком зындгонд у Ужржсейы жмж бирж фжсаржйнаг аджмтжн.
Ам ис фжлладуадзжн хждзар, туристон бжзжтж, лагерьтж. Ис дзы дуканитж, алыхуызон спортивон клубтж, ресторан, кафе, хилдасжн, посты хай.
Дыууынжм жнусы 70-жм азты аржзт жрцыдис ног фжндаг Цъжйы коммж. Жмбжрзт у асфальтжй, жмж йыл сжрджй, зымжгжй машинжтж згъорынц.
Дзжуджыхъжужй жмж Алагиржй жрвылбон Цъжймж цжуынц автобустж.





Ирыстоны хъжутж.

Тынг аив сты Ирыстоны хжххон хъжутж Хъобан, Садон, Мызур, Нузал, Стыр-Дыгур, Фжснал, Фыййагдон жмж жнджртж. Фыджлты мжсгуытж жмж тъжпжнсжр хждзжрттж ныгъуылынц жрдзы хъжбысы, урссжр къждзжхтж, диссаджы дидинжг фжзтж; кжцытж сж алжмжттаг ржсугъддзинаджй аджймаджы цжстжнгас сжхимж жлвасынц. Бжлжстж сж бжрзлнд цъуппытжй цъжх арвыл жмбжлынц.
Сж аивдзинаджй джлджр нж лжууынц нж быдираг хъжутж джр Джызжл, Ногир, Елхот, Цыкола, Нарт, Хуымжллжг, Урсдон, Црау жмж иннжтж. Жнувыджй зилынц аджм сж хъжуты аивдзинадмж. Сыгъджг сж дарынц, уынгты садзынц бжлжстж, дидинджытж, жфснайынц сж цжхжраджттж.


Дзырдуат:

Мжсгуытж – крепости
Тъжпжнсжр – с покатой крышой
Ныгъуылынц – утопают
Алжмжты ржсугъддзинад – поразительная красота
Цжстжнгас – взгляд
Жлвасын – притягивают
Джлджр нж лжууынц – не уступают