Мад?лон ?взаджы р?сугъд ?м? хъ?здыгдзинад. (Лексик?)

Темж: Маджлон жвзаджы ржсугъд жмж хъжздыгдзинад. (Лексикж)

Урочы нысантж: лексикжйж цы жрмжг рацыдысты, уый бафидар кжнын; жрмжгжй пайда кжныныл фжцалх кжнын.

Урочы хуыз: урок-балц.

Ахуыры метод: эвристикон.

Урочы цыд.

I. Бацжттжгжнжн ржстжг.
1) Скъоладзауты адих кжнын жртж къордыл, урочы нысантж зжгъын.

2) Ахуыргжнжджы разныхас:
Абон дзурдзыстжм нж маджлон жвзаджы ржсугъд жмж хъжздыг-
дзинадыл. Абайты Васо ирон жвзаджы тыххжй фыста:
«Ирон жвзаг у, хъуыдыйы жмж жнкъаржнты тжккж лыстжгджр жмж ужзданджр фжзилжнтж равдисынмж чи аржхсы, ахжм жнаипп, ржвдз жмж коммжгжс хотых. Ирон жвзаг у тынг тасаг жмж ржсугъд, хъжздыг жмж цардхъом».
Васо йж царды фылджр хай арвыста Мжскуыйы. Фжлж йж маджлон жвзагыл стырзжрдж никуы кодта. «Истжуыл куы фжкусын, ужд ыл фыццаг фжхъуыды кжнын иронау, уый фжстж йж ныффыссын уырыссагау», - дзырдта Васо.
Нж урок райдайдзыстж жмдзжвгжтжй. Бакжсжм фыццаг жмдзжвгж.
3. Жмдзжвгжтыл куыст.
(1-аг къорд кжсы жмдзжвгж)
Хъодзаты Жхсар:
Ехх, ирон жвзаг Йж дзырдтж Сты хжзна дуртж мжнжн. Жз куыд жркжнон жмбырдтж Дуртжй сонт хурты тжмжн!
О Сатанайы кжлжнтж – Дуртыл сонт хурты тжмжн. Ехх, ирон жвзаг, кжмжн дж! Джу цы тых радта мжнжн!
Ацы фарны рухсжй тайы, Фесты сау мжйдар цжхжр. Баци разагъды Къостайы Ацы уаз лжвар кждджр.
Жмж ныр тыхсынц йж фырттж; Ай цы бжллжх у, цы хжс! – Хуртж уидз, кжн сж жмбырдтж, Ир, дж къонамж сж хжсс!
Беседж:
1) Ирон дзырдты цжимж бары автор? (хжзна дуртимж, хуры тжмжнимж)
2) Автор йж маджлон ирон жвзагыл цин кжм кжны, уыцы бынат ссарут.

Дзуапп:
Ехх, ирон жвзаг, кжмжн дж! Джу цы тых радта мжнжн!
3) Ирон дзырдтж чи сжрттивын кодта йж уацмысты, уыцы поэт чи у? (Къоста)
4) Цжмж сиды поэт жмдзжвгжйы кжрон? (Поэт сиды ирон аджммж, цжмжй уидзой ирон дзырдтж – хуртж, сж хждзжрттжм сж хжссой, иронау дзурой)
Ахуыргжнжг: Ирон аджмжй биржтж иронау дзурын нж зонынц. Ирон ужвгжйж, нж аржхсынц сж хъуыдытж иронау дзурынмж. Жмж жвзагыл куы ничиуал дзура, ужд сжфгж кжны. Жвзаг куы фесжфа, ужд та сжфынц аджм джр.
Фесжфтис рагон грекъаг жвзаг, фесжфтис латинаг жвзаг. Ныртжккж та ис ахжм жвзжгтж, жрмжст цалджр аджймаджы кжуыл дзуры. Зжгъжм, паддзахъад Перуйы ма Чамикуройыл чи дзуры, уыцы аджймжгтж сты жрмжст аст. Фесжфдзжн жвзаг, фесжфдзысты, чи йыл дзуры, уыцы аджмыхатт джр (нация).
Ацы уавжрмж бахаудзжн ирон жвзаг джр, куы нж йыл дзуржм, ужд.
Байхъусжм 2-аг жмдзжвгжмж. Цжуыл дзы сагъжс кжны Къадзаты Станислав, уымжн дзуапп радзыстут, жмдзжвгж бакжсгжйж.
(2-аг къорд кжсы жмдзжвгж)
Къадзаты Станислав:
Ис-жвзагжй нал дзуржм иронау, Ис-хъжбулжй не ’взаг у жвжд – Стыр уырысжн нал хизжм йж ронжй, Уджй ма куыд ужм иржттж ужд!
«Макжй уарзжм» - афтж жз нж дзурын, Фжлж уарзтжй хъуамж ма ужм куырм, Зжрдж джр цы риужн равзжрд хурау, Рухс кжнжд жппжты фыццаг уым!
Беседж:
1) Цжуыл риссы поэты зжрдж?
2) Жвзжгтж зонын хорз у, фжлж аджймаг жппжты фыццаг хъуамж сахуыр кжна йжхи ’взаг. Уыцы хъуыды кжцы ржнхъыты ис?

Ахуыргжнжг: Ацы дыууж жмдзжвгжйы нж бирж хъуыдытыл бафтыдтой. Уыдон нын сты фжндаггаг нж дард балцы.

Ахуыргжнжг: Сбадтыстжм поезды жмж араст стжм дард балцы.

III. Рацыд жрмжг бафидар кжныныл куыст.

1. Ахуыргжнжг: Цы жмдзжвгжтж бакастыстут, уыдонмж гжсгж уж алчи джр хъуамж ратта дзуапп фжрстытжн.
Алы командж джр – иу фарст, цы ’мдзжвгж бакаст, уымж гжсгж.

Фарст 1-аг команджйжн.
1) Ирон жвзаг жцжгжйджр афтж хъжздыг у? Цжмжй бжржг у?
2) Жцжгжйджр ирон жвзаг жвзжр уавжры ис?

Фарст 2-аг команджйжн.
1) Цжуылнж уал дзурынц ирон аджм ирон жвзагыл?
2) Ирон жвзаг хъахъхъжнын хъжуы, жви нж?

2. Беседж:
Фарст: Жвзагзонынады хжйттж цавжртж сты?
Дзуапп: (Фонетикж, лексикж, морфологи, синтаксис).
Фарст: Ацы хжйттжй дзырдты цард кжцы ахуыр кжны?
Дзуапп: (лексикж)
Ахуыргжнжг: Раст. Уждж бахжццж стжм лексикжйы бжстжмж. Цжмжй лексикжйы бжстжйы призертж суат, уый тыххжй уж хъжуы бацархайын. Рох уж ма ужд команджты кжй кусут, иумж хъуамж кжй архайат, уый.
Иумжйагжй нжм ис ахжм номинацитж: «Хуызджр хжлжрттж», «Сжржнджртж», «Хъжлдзжгджртж». Размж!

«Теори».
Ныффыссут лексикжимж баст терминтж. Цас фылджр – уый бжрц хуызджр.
1.Лексикж
2. Лексикон нысаниужг
3. Иууон жмж биржон нымжц
4. Комкоммж жмж ахжсгж нысаниужг
5. Омонимтж
6. Синонимтж
6. Антонимтж
7. Фразеологион дзырдбаст

«Дзырдуат».
1. Дзырдуатжй пайда кжнгжйж, бацамонын дзырдты нысаниуджытж.
Хуызжг: Быру – дуржй, сыджытжй жмж жнд. ахжмжй аржзт жмбонд истжй алыварс (забор, ограда).
Гжппжл, къахыр, куырис, къона.

«Базон-базон, уый та циу»
Уыци-уыцитж базонут. Цжмж гжсгж базыдтат, цы нысан кжнынц, уый?

1.Сжрд ужлжмж цжуы, зымжг – джлжмж (кжрджг).
2. Уырызмжгыл фондзыссждз хждоны (къабуска)
3. Нж ужлхждзар – гуыдыны жрджг (мжй).

«Омонимтж»
Хжс: Ахъуыды кжнут жмж зжгъут:
1. Цавжр арфжйыл ис цжгъджн?
2. Цавжр уидаг нж зайы зжххы?
3. Цавжр жвзаг бахжржн ис?
4. Цавжр ужнг бахахх кжнжн ис?

Дидинаг зайы быдыры.


«Раст фысс!»
Бацамонут дзырдты растфыссынад:
1) хур аны..уылди,
2) дзжбуг доны аныуылди,
3) чызг алцы жмбжрта,
4) мит зжхх жмбжрта,
5) фжндыры хъат,
6) хъа..т кодта, хъыллист кодта.

Рафыссут, къжлжттж гом кжнгжйж:
(Уы, у)джгас аджймаг, доны (уы,у)дайын, фжлмжн (у,уы)ддзжф, (у,уы)рсзачъе зжронд лжг, хжххон (уы,у)гжрджн; рог (ржужг) дымгж, хъжды (онг, ужнг) бацжуын, бжрзонд ужбау (обау).


«Синонимтж»
1. Синонимтж афтж ныффыссут, цжмжй жвдисой, архайд тыхджынжй тыхджынджр куыд кжны, уый:
Дзыназын, тъизын, кжуын, ниуын, богъ-богъ кжнын; (раст дзуапп: кжуын, тъизын, ниуын, богъ-богъ кжнын, дзыназын)

2. Синонимтж афтж ныффыссут, цжмжй жвдисой, архайд лжмжгъжй лжмжгъджр куыд кжны, уый:
Мжстжй цжхжртж калын, мжстжй бахъынцъым кжнын, смжсты ужвын, мжстжй тъжппытж хауын; (раст дзуапп: Мжстжй тъжппытж хауын, цжхжртж калын, смжсты ужвын, мжстжй бахъынцъым кжнын)

3. Рафыссут, синонимтж цы дзырдты къордтж аразынц, уыдон. Цжмжй бжржг у, синонимтж сты, уый?

Жрттивын – цжхжр калын, тжрсаг – тжппуд, чысыл – гыццыл, заржг – зарын, карст – кжрдын, хжлар – хжларзжрдж, згъорын – лидзын.
Дзуапп: Жрттивын – цжхжр калын, чысыл – гыццыл, згъорын – лидзын.

«Антонимтж» (жмбисжндтж антонимтжй баххжст кжнут)

1. Хорзжн бын ма скжн, бын ма ныууадз (жвзжржн).
2. Сусжг заржг нж фжкжнынц (хъжржй).
3. Зжрдж гуыдыр у, жвзаг - (джгъжл).
4. Дзыхджын – бжхджын, жнждзых - (фистжг).
5. Чи хом зжгъы, чи - (фых).
6. Дзургж – къадджр, хъусгж - (фылджр).
7. Хуыцау – ужлейы, зжхх - (бынжй).

«Къжрцхъустж»
1.Дзырдтимж дзырдбжстытж саразут.
Хыз – хуыз,
уызын – узын,
уыд – уд,
мигъ – мих.

2. Нывтжм гжсгж фразеологион дзырдбжстытж саразут.

IV. Хатдзжгтж:
1. Беседж-релоксаци:
Цы базыдтат ногжй урочы?
Урочы уж зжрджмж тынгджр цы фжцыд?

2. Хуызджр команджтж сбжржг кжнын:

V. Хждзармж куыст
1-аг къорд – ныффыссын сочинени-миниатюрж «Жз джр иу цымыдисаг дзырд зонын».
II –аг къорд – темж «Лексикж»-йж дзырдбыд саразын.
Кжнж та ахжм хжс:
Компьютеры фжрцы бацжттж кжнын хи презентаци фразеологион дзырдбжстыты тыххжй.
Хжрзбон!








13PAGE 15


13PAGE 14615




Заголовок 415