Ктп по родному языку. (тувинский язык). 4 класс


4-ку класстын «Тыва дыл» эртеминин календарь-тематиктиг планнаашкыны (неделяда 2 шак)
Авторлары: А.К. Ойдан-оол, А.М. Белек-Баир
№ Кичээлдин темазы Кичээлдин сорулгазы Оореникчилернин билиинге негелделер Шагы Хуну
План Факт
I. Ийиги болгаш ушку класска ооренген чуулдерин катаптаары 8шак 1 Домак. Медээ, айтырыг болгаш кыйгырыг домактары. Домак дугайында билиин быжыктырар. Утказынын аайы-биле медээ, айтырыг, кыйгырыг домактарын утка ударениезин сагып шын номчуурун болгаш домак соолунге бижик демдектерин шын салырын чедип алыр. Билири: Утка талазы-биле домактарнын соонга бижик демдектерин бот-боттарындан ылгап билири, бижикке шын илередири. 1 ш
2 Домактын чугула кежигуннери Домактын чугула кежигуннеринин дугайында билиин быжыктырар. Домактын чугула кежигуннерин тайылбырлап чоруур домак кежигуннерин ийиги чергенин кежигуннери болур дээрзин быжыглап ханыладыр. Билири:Домактын чугула кежигуннерин домак иштинден айтырыглар дузазы-биле ылгап билири.
1 ш 3 Уннер болгаш ужуктер. «Ун» болгаш «ужук» деп терминнернин ылгалын катаптаар; состерни шын адап, слогтап, чазыг чок болгаш медерелдиг бижиирин чедип алыр. Билири:Ажык болгаш ажык эвес уннерни билири, состернин утказын ылгаарынга уннернин ролю. Ун-ужук анализин кууседип, слогтарга шын чарып билири. 1 ш 4
Сос иштинге катаптаан ажык эвес уннерни дакпырлап бижиири
Ажык эвес уннерни кандыг таварылгада дакпырлап бижиирин катаптап сайгарар. Созуглел дугайында алган билиглерин туннеп быжыглаар: темазы болгаш кол бодалы, созуглелдин кезектери, кезек бурузунде домактарнын утка талазы-биле харылзаазы, созуглелдин планы. Билири: Сос иштинге катаптаан ажык эвес уннерни кандыг таварылгада дакпырлаарын практика кырынга ажыглап билири. 1ш 5 Куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннер Куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннерни шын адаарын болгаш бижиирин чедип алыры; состун соолунге ажык ун немежирге кошкак дулей ун кошкак ыыткыр ун-биле солчу бээрин катаптаары. Билири:Состерде куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннерни шын номчуп, адалгазын болгаш бижилгезин деннеп билири. 1 ш 6 Катаптаашкын Куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннер дугайында алган билиин катаптаар Билири: Куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннерни ылгалын билири; оларны шын тып, айтып билири. 1 ш 7 Диктант
Домак болгашдомактын чугула кежигуннеринин дугайында билиин, шын бижилгеге хамаарыштыр оореникчилернин 1-3 класстарга алган билиглерин хынаары.  Билири: Состерни шын, чараштыр бижиири; домак иштинден чугула кежигуннерни илередип билири.   1 ш 8 Частырыглар-биле ажыл. Куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннер Куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннерни сос эгезинге болгаш состун соолунге шын адап база бижип билиринге чанчыктырар. Созуглелдин утказын кысказы-биле допчулап, кол-колун бижип ооредир. Билири: Куштуг болгаш кошкак ажык эвес уннерни шын адап, бижип билири. 1 ш II. Сос тургузуу (составы) 9 шак 1,2 Сос тургузуу. Дазыл болгаш торел состер 2-3 класстарга дазыл болгаш торел состер дугайында алган билиглерин катаптап ханыладыр; состерни уткалыг кезектерге чарып билиринге ооредир. Билири:Дазыл, чангыс дазылдыг состерни билири; состернин дазылын тып билири.
2 ш 3 Кожумактар Чогаадылга болгаш оскертилге кожумактарынын дугайында оореникчилернин алган билиглерин быжыглаар. Билири:Состун дазылынга немешкен кожумактарны оскертилге болгаш чогаадылга кожумаа деп утка аайы-биле ылгап билири. 1 ш 4 Чогаадылга кожумактарынын дугайында билиг Состун база бир уткалыг кезээ – чогаадылга кожумаанын дугайында билиглерин быжыглап ханыладыр; чогаадылга кожумактарынын дузазы-биле чаа состер тургузары. Билири: Состун уткалыг кезектеринден чогаадылга кожумаан ылгап билири.
1ш 5,6 Оскертилге кожумактарынын дугайында билиг Оскертилге кожумаанын дугайында билиглерин катаптаар болгаш ханыладыр. Сюжеттиг чуруктарнын утказынга дууштур берген ангы-ангы состер-биле оскертилге кожумактарынын дузазы-биле харылзаалыг созуглел тургузуп ооредир. Билири: Состе оскертилге кожумаан шын тып, айтып билири. 2 ш 7 Сос тургузуу. Катаптаашкын Сос тургузуунун дугайында алган билиглерин туннээр. Билири:Дазыл болгаш анаа немешкен кожумактарнын ылгалын билири; оларны шын тып, айтып билири. 1 ш 8 Дефистеп бижиир нарын состер Дефистеп бижиир нарын состер дугайында 3-ку класска алган билиглерин улам ханыладыр, оореникчилернин чугаазын чаа нарын состер-биле байыдар, аянныг номчулганын чанчылдарын быжыглаар. Билири: Нарын состерни танып, дефистеп бижип билири. 1ш 9 Диктант Чангыс дазылдыг состернин шын бижилгезин шингээдип алганын, уткалыг кезектерге чарып билирин хынаар. Билири: Ооренген дурумнерин практика кырында ажыглап билири.
Чангыс дазылдыг состернин шын бижилгезин шингээдип алганын хынаары. 1ш III.Домак 8 шак 1
Частырыглар-биле ажыл. Домак. домак дугайында таныжып билип алыр. Бодуун болгаш нарын домакты ылгап ооренир. Нарын домакта бодуун домактардан кол сос биле соглекчини тып ооренир. Билири: Бодуун болгаш нарын домактарны ылгап билири. 1 ш 2 Чангыс аймак кежигуннерлиг домактар.
Мурнунда класстарга алган билиглеринге даянып, домактын кандыг кежигуннерин чангыс аймак кежигуннер дээрин билиндирип, домактарда чангыс аймак кежигуннерни тыварынга, оларны санаан аян-биле номчуурунга чанчыктырар. Билири: Домак иштинден чангыс аймак кежигуннерни айтырыглар дузазы-биле илередип билири. 1 ш 3
Чангыс аймак кежигуннернин холбажыр аргалары Чангыс аймак кежигуннернин чугула демдектеринин дугайында билиглерин ханыладып быжыглаар, оларнын холбажыр аргаларын билиндирер. Билири: Чангыс аймак кежигуннерлин холбажыр аргаларын билип алыры. 1 ш 4 Диктант Чангыс аймак кежигуннернин дугайында алган билиглерин база оларны шын бижиирин хынаары. Билири: Домактарда чангыс аймак кежигуннерни бижик демдектери-биле ангылап коргузуп билири. 1 ш 5 Частырыглар-биле ажыл Частырыглар-биле ажылды чоргузары Билири: Домактарда чангыс аймак кежигуннерни бижик демдектери-биле ангылап коргузуп билири. 1 ш 6,7
Дорт чугаалыг домактар Дорт чугаа болгаш авторнун чугаазынын дугайында, авторнун созунун соолунге турар дорт чугаага бижик демдектеринин дугайында ниити билиг бээр. Дорт чугааны шын дыннап база номчуп билиринге ооредир.
Авторнун созунун соонга чоруур дорт чугаалыг домактарга бижик демдектерин шын салырынга, дорт чугаалыг домактарны тургузуп билиринге чанчыктырар. Билири: Дорт чугаалыг домактарны тургузуп, оларга бижик демдектерин шын салып билири. 2 ш 8 Катаптаашкын Созуглелди кезектерге чаргаш, оларнын кол утказын дес-дараалаштыр дамчыдып билиринин чанчылдарын сайзырадыр. Билири:созуглелди чазыг чокка бижип, кол утказын бижимел хевирге шын дамчыдып билири; бижимел чугаазын сайзырадыры. 1 ш IV. Чуве ады 16ш 1,2 Чуве ады Чуве адынын дугайында мурнунда класстарга алган билиглерин улам ханыладыр, оларнын бижимел болгаш аас чугаазын чаа-чаа чуве аттары-биле байыдар.
Билири: Чуве адынын дугайында билири; чуве аттарын оске чугаа кезектеринден ылгап, айтырыын шын тодарадып билири. 2 ш 3 Хуу чуве аттары Чуве адынын саннарынын болгаш хуу чуве аттарынын дугайында алган билиглерин катаптаар. Билири: чуве аттарын оске чугаа кезектеринден ылгап, айтырыын шын тодарадып билири. 1 ш 4 Чуве аттарынын падежтерге оскерлири. Чангыстын саны. Падежтин ужур-утказын, ону домакка шын ажыглап билиринге чанчыктырар. Билири: Падеж деп чул дээрзин база чангыстын санында чуве аттарын айтырыглар езугаар падежтерге оскертип билири. 1 ш 5
Адаарынын болгаш
хамаарыштырарынын падежтери
Адаарынын болгаш хамаарыштырарынын падежтеринде чуве аттары кандыг айтырыгларга харыылаарын, домактын кандыг кежигуну болурун билиндирер. Билири: А.п. болгаш Х.п. состерни оскертип билири; ажык эвес ужуктерни дакпырлаар таварылганы медереп билири. 1 ш 6
Бээринин падежи.
Падежтерни харыылаар айтырыглары болгаш кожумактары езугаар тодарадып билирин сайзырадыр, падеж кожумактарын шын бижиирин быжыглаар. Б.п-нин оске падежтерден ылгалыр демдектерин эскерип ооренир. Билири: Б.п. оске падежтерден ылгалын тодарадып, оон кожумактарын шын бижип билири. 1 ш 7 Онаарынын падежи
Ооренген падежтерин бот-боттарындан ылгап билирин улам быжыглаар, О.п. болгаш Т.п. бот-боттарындан болгаш ооренген падежтеринден ылгалыр демдектерин эскерип тывар. Билири: О.п. айтырыглар дузазы-биле оске падежтерден ылгап билири; кожумаан дазылга шын немеп бижиири. 1 ш 8
Турарынын падежи Турарынын падежинин кожумактарын шын бижип ооредир; домактын кандыг кежигуну болуру-биле таныштырар. Билири: Т.п. оске падежинде состерни ылгап, кожумаан шын бижип, айтып билири. 1 ш 9 Унеринин падежи
Углаарынын падежи Ооренип эрткен падежтер дугайында алган билиглеринге даянып, У.болгаш У. падежтеринин дугайында билип алыр, оларнын оске падежтерден ылгалыр демдектерин илередир, аас болгаш бижимел чугаага чуве адынын падежтерин ажыглап чанчыгар. Билири:У.п. болгаш У.п. чуве аттарын айтырыглар езугаар оскертип билири, кожумактарын шын немеп бижиири. 1 ш 10 Диктант Чуве аттарынын падежтерге оскерлиринин дугайында уругларнын шингээдип алган билиин хынаар. Билири: Бижилге уезинде падеж кожумактарын шын бижип билири. 1 ш 11 Чуве адынын хамаарылга хевири.
Чуве адынын хамаарылга хевирин утказын, оон кожумактарын билип алыр, хамаарылга кожумактыг чуве аттарын чугаага делгеренгей ажыглаарын чедип алыр. Билири: Чуве адынын хамаарылга хевирин состун иштинден шын тып билири, эжеш ажык эвес ужуктернин хамаарылга кожумаа немежирге оскерлири. 1 ш 12,13 Орус дылдан улегерлеп алган состернин падежтерге оскерлири Улегерлеп алган состернин падежтерге оскерлиринин онзагайын билип алыр, оларнын шын бижилгезин шингээдип алыр. Билири: Орус дылдан улегерлеп алган состерни падежтерге шын оскертип билири. 2 ш 14 Катаптаашкын Орус дылдан улегерлеп алган состерни шингээдип алганын база шын бижип билирин катаптаары Билири: Орус дылдан улегерлээн состерни шын бижип билири. 1 ш 15 Диктант Улегерлеп алган состернин падежтерге оскерлиринин онзагайын билип алыр, оларнын шын бижилгезин шингээдип алганын хынаары Билири: Орус дылдан улегерлээн состерни шын бижип билири, состерни чазыг чокка дыннап бижиири. 16 Частырыглар-биле ажыл Частырыглар-биле ажылды чоргузары V. Демдек ады 6 шак 1 Демдек адынын утказы болгаш харыылаар айтырыглары Д.а.-нын чугула шынараларын сактыр; домакта созуглелде д.а.-рын ,д.а.-нын хамааржып чоруур чуве адын тып билиринин мергежилдерин сайзарыдыр. Билири:Демдек аттарын оске чугаа кезектеринден айтырыглар дузазы-биле ылгап билири. 1 ш 2 Укталбаан болгаш укталган демдек аттары
Демдек аттарынын укталбаан болгаш укталган, удурланышкак болгаш чоок уткалыг хевирлерин билип алыр; оларнын чугаага ужур-дузазын шингээдири; домак, созуглел иштинден тып ооренир. Билири: Укталган болгаш укталбаан демдек аттарын ылгап, домак иштинден тып билири. 1ш 3 Удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттары Демдек аттарынын удурланышкак болгаш чоок уткалыг хевирлерин билип алыр; оларнын чугаага ужур-дузазын шингээдири; домак, созуглел иштинден тып ооренир. Билири: Удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттарын тып, домактарга оларнын янзыларын ажыглап билири. 1 ш 4 «Демдек аттары» деп темага хыналда диктант
Уругларнын дыннап бижип билирин, демдек адынын дугайында шингээдип алган билиглерин хынаар. Билири:Демдекадынындугайындаалган билиглерин практика кырынга ажыглапбилири, состерни чазыг чокка дыннап бижиири. 1 ш 5 Частырыглар-биле ажыл Частырыглар-биле ажылды чоргузары VI. Сан ады 1шак 1,2 Сан ады Сан адынын утказы болгаш айтырыглары-биле таныштырар; билиглерин улам ханыладыр. Билири: Сан адынын айтырыгларын салып, домактан тып билири; тун болгаш дугаар сан аттарынын ылгалын билири. 1 ш VII. Ат орну 2 шак 1 Ат орнунун дугайында билиг Арыннын ат оруннары-биле таныжар.Оларны домак иштинден ылгап билири. Ат оруннары 1-ги, 2-ги, 3-ку арыннарлыг, чангыстын болгаш хойнун санында турар дээрзин ооредир. Билири:Ат оруннарын чуве аттарынын орнунга ажыглап билири, оларны саннарга болгаш арыннарга оскертип билири. 1 ш 2 Арыннын ат оруннарынын падежтерге оскерлири Арыннын ат орунннарынын падежтерге оскерлирин практика кырынга коргузуп таныштырар Билири: Арыннын ат оруннарын айтырыглар езугаар падежтерге оскертип билири. 1 ш VIII. Кылыг созу 8 шак 1 Кылыг созу. Кылыг созунун лексиктиг ужур-дузазы болгаш чугаага хереглээрин билип алырлар. Кылыг созун оске чугаа кезектеринден ылгап ооренип алыр. Билири: Кылыг созу домакка соглекчи болур дээрзин база домак иштинден кылыг созун айтырыглар дузазы-биле тып билири. 1 ш 2 Кылыг созунун уелерге, арыннарга болгаш саннарга оскерлири Кылыг созунун уелерге, арыннарга болгаш саннарга оскерлиринин дугайында болгаш уе бурузунун онзагай талаларын оореникичлер билип алыр, кылыг созунун болур, болбас кылдыныглар илередир хевирлери-биле таныжар. Билири: Кылыг созун уелерге, саннарга, арыннарга оскертип билири. 1 ш 3 Кылыг созунун амгы уези.
Кылыг созунун амгы уези уш арынныг, ийи санныг болурун оореникчилер билип алыр, айтырыгларын салып ооренир.
Билири: Кылыг созунун амгы уезин айтырыглар дузазы-биле ылгап, арыннарга болгаш саннарга оскертип билири. 1 ш 4,5 Кылыг созунун эрткен уези. Кылыг созунун келир уези Кылыг созунун келир уезинин арыннарга, саннарга оскерлирин билип ооренир, оон амгы болгаш эрткен уелеринин дугайында билиглерин ханыладыр. Билири: Кылыг созунун эрткен болгаш келир уелерин айтырыглар дузазы-биле ылгап билири; арыннарга болгаш саннарга оскертири. 2 ш 6 Кылыг созунун дужаал хевири
Кылыг созунун даар хевири К.с.-нун дужаал болгаш даар хевирлеринин утказы-биле, арыннарга болгаш саннарга оскерилирин ооренип билип алыр, созуглелден дужаал, даар хевирлернинк.с.-рин тыварынга чанчыгар. Билири: Кылыгсозунундужаалболгашдаархевирлеринсаннаргаболгашарыннаргаоскертипбилири. 1 ш 7 Диктант Кылыг созунун дугайында билиглерин хынаар Билири:кылыг созу деп грамматиктиг билигни улам ханыладыры 1 ш 8 Частырыглар-биле ажыл Частырыглар-биле ажылды чоргузары Билири: оореникчилернин чугаазын кылыг состери-биле байыдары, оларны шын бижиири 1 ш IX. Наречие 2 шак 1,2 Наречие Оскерилбес чугаа кезээ наречиенин айтырыгларын, домакка кандыг кежигун болгаш чугаа кезээ болурун тодарадып билип алыр. Билири: Наречие деп чугаа кезээ оскерилбес чугаа кезээ дээрзин база домак иштинден илередип билири. 2 ш X. Чыл тончузунде катаптаашкын 9 ш. 1
Домак. Домак дугайында ооренген материалын катаптап, улам ханыладыр быжыглаар.
Сос болгаш домак дугайында билиглерин тодаргайлаар, оларны деннеп болгаш бадыткап шыдаарын сайзырадыр. Билири: Утказы харылзашкак состерден домак тургустунар дээрзин билири; утка аайы-биле домактын соолунге бижик демдектерин шын салыры. 1 ш 2 Сос. Состун тургузуу. Чангыс дазылдыг (торел) состер дугайында билиглерин тодаргайлаар, ангы-ангы чугаа кезектеринин чангыс дазылдыг состерин тып билиринин, сос тургузуунун сайгарылгазынын мергежилдерин сайзырадыр. Билири: Состу уткалыг кезектерге шын чарып, сайгарып билири. 1ш 3
Кошкак ыыткыр болгаш кошкак дулей ажык эвес уннерни шын бижиири Состе кожа турар ыыткыр болгаш дулей уннерни шын бижииринин талазы-биле алган чанчылдарын быжыглаар. Билири: Состерде кирген кошкак ыыткыр болгаш кошкак дулей ажык эвес уннерни шын адап, бижип билири. 1 ш 4 Чугаа кезектери Чуве аттарынын, демдек аттарынын, ат оруннарынын, кылыг состеринин дугайында алган билиглерин улам ханыладыр, оларны танып билиринин болгаш шын хереглээринин мергежилдерин сайзырадыр Билири: Ооренген чугаа кезектерин ылгап билири, домак кежигуннеринге шын сайгарары 1ш 5 Демдек ады Демдек адынын утказынын болгаш оон чугаага ужур-дузазынын дугайында алган билиглерин ханыладыр
Билири: Демдек аттарын чугаага ажыглап, оларнын дугайында алган билиглерин практика кырында ажыглап билири. 1ш 6 Кылыг созу Кылыг созунун болгаш оон уелеринин, арыннарынын, саннарынын дугайында алган билиглерин туннеп системажыдар, оларны аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглап билирин улам быжыглаар Билири: Кылыг созун уелерге, саннарга, арыннарга оскертип билири 1ш 7
Чыл дургузунда ооренген чуулун катаптаарынга диктант Оореникчилернин билиин хынаары, туннээри Билири: ооренген темаларын кайы хире шингээдип алганын хынаары 1 ш 8
Частырыглар-биле ажыл. Чугаа кезектеринин дугайында алган билиглерни туннээр, диктантыда кылган чазыгларын сайгарар. Билири: Бижимел ажылга кылган чазыгларын сайгарып билири; чугаа кезектеринин дугайында билиглерин практика кырынга ажыглаары. 1 ш 9 Чыл тончузунде чорудар хыналда тест
(«Тыва дылга хыналда тестилер», арын 109) Чыл дургузунда уругларнын алган билиглерин тест дузазы-биле хынаары. Билири: Даалгаларны медерелдиг номчуп, бот-тускайлан ажылдаары; чыл дургузунда алган билиглерин практика кырынга ажыглап билири. 1 ш