Да??ы ?рлеген Отырар та?ырыбына

Сабақтың тақырыбы: Даңқы өрлеген Отырар
Сабақтың мақсаты:
Отырар қаласының тарихын таныту. Шығарма мазмұны арқылы тарихи
тұлғалар өмірінен деректер беру. Дастанның идеясын, көркемдігін ашу.
Туған жерін қадірлеу, халқына қызмет ету, адамгершілік пен адалдық
қасиетіне тәрбиелеу. Патриоттық сезімге баулу.
Кейіпкерлер мінезін талдау, мәнерлеп оқу дағдысын дамыту, пәнге
қызығушылығын арттыру. Өзіндік ойлауға жетелеу.
Сабақтың типі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: оқу және жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту.
Көрнекілігі: үлестірме материалдар, тест, слайд, семантикалық карта
Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс тілі, география.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру.
Ұйымдастыру
Оқушылар үш топқа бөлінеді. Ол таңдаған фигураны алу арқылы іске асырылады. «Ақындар», «Тарихшылар», «Әдебиетшілер».
Біз өткен сабақта М.Шахановтың «Отырар» дастанымен таныстық. «Великие сжигали города, не ведая, что летописец видит все». Бұл- осы өлеңге дәйексөз ретінде алынған Олжас Сүлейменовтің сөзі. Осы шығарманы талдауға арналған «Даңқы өрлеген Отырар» атты сабағымызды бастаймыз. Балалар, тест тапсырмаларымен жұмыстанамыз.
І. «Миға шабуыл»
Тест сұрақтары.
Отырар қаласының көне атауы
А/ Баласағұн Ә/ Фараб Б/ Шымқала
М.Шаханов қай жерде дүниеге келді:
А/ Солтүстік Қазақстан Ә/ Ақтөбе облысы Б/ Оңтүстік Қазақстан
Шыңғысханның ұлы кім?
А/ Шағатай Ә/ Мөде хан Б/ Қарашоқы
Дастандағы сатқын бейнесі
А/ Қария Ә/Қарашоқы Б/ Жошы
М.Шахановтың алғашқы өлеңі
А/ «Сырдария» Ә/ «Төрт ана» Б/ «Желтоқсан»
М.Шаханов қай тарихи оқиғада жетекші рөл атқарды:
А/ Семей-Невада қозғалысы Ә/ Желтоқсан оқиғасы Б/ Алаш қозғалысы
Отырар қаласының орны Қазақстанның қай жерінде
А/ Оңтүстік Қазақстан Ә/ Батыс Қазақстан Б/ Орталық Қазақстан
«Мұхтар» сөзі қандай ұғымды береді
А/ ойлы, мейірімді Ә/ білімді, азат Б/ ғұлама, ақын
Дастанда жыланға теңелетін кейіпкер
А/ Қарашоқы Ә/ Шыңғысхан Б/ Қарашоқының әкесі
Шағатайға әкесі қандай ақыл берді, нені үйретті?
А/ опасыз болуды Ә/ айлалы болуды Б/ қамқор болуды
Әдебиетшілер: Мұхтар Шаханов өмірі туралы деректер.
Мұхтар Шаханов-ақиық ақын, қоғам қайраткері, Мемлекеттік сыйлықтың иегері.
Ол Оңтүстік Қазақстан облысы Леңгір ауданындағы Төле би ауылында дүниеге келген. Ақын «Оңтүстік Қазақстан», «Лениншіл жас» газеттерінде қызмет істейді. «Жалын» альманағының бас редакторы болады.
Мұхтар Шаханов Қырғыз Республикасындағы төтенше әрі өкілетті елші, Парламент депутаты болып жұмыс атқарды. Ақынның алғашқы өлең кітабы «Бақыт » деген атпен жарық көрген. Мен оның достық туралы бір өлеңін оқыдым. Онда үйінде Мұхтармен бірге ойнап жүрген досы оның әжесінің көзілдірігін сындырып тастайды. Әжесі келіп ұрысқанда Мұхтар оны өзі сындырғанын айтып досын арашалайды. Мен нағыз достың бірін-бірі сатпау керек екенін түсіндім.
Тарихшылар: Отырар қаласы туралы мәлімет.
Отырар –ХІ-ХІІ ғасырлардағы қала. Ол Иран мен Орта Азиядан Сібірге, Қытайға қатынайтын сауда жолындағы дамыған, көркейген, мәдениет ошағы болған қала. Дүние жүзіне белгілі кітапханасы болған.
Осы бір қала рухы мықты бірлігімен әйгілі болды. Сондықтан 200 мың әскері бар Шыңғысханға 6 ай бойы төтеп береді. Өкінішке орай бір сатқынның кесірінен аты мәшһүр Отырар алты күнде жермен-жексен болады. Оның әлемге әйгілі бай кітапханасы да тып-типыл боп өртеніп кетеді. Қазір бұл қала жоқ. Ғасырлар қойнауынан сыр тартқан Отырар туралы керемет шығармалар ғана қалды.
Ақындар: Поэмадан жатқа үзінді оқиды.
Шыңғысханның монологы. Қайыр ханның монологы.
ІІ. Мағынаны тану.
Тарихшылар:
Қайыр хан мен Шыңғысханның тарихи бейнесі
ХІІ ғасырдың аяғында Монғолия жерінде үлкен мемлекет құрылды.
Оны Шыңғыс хан басқарды. Оның әскері көп жер, дүние, мал үшін басқыншылық саясат жүргізді. Шыңғыс ханның 200 мыңға тарта әскері болды.
Ол өте қатал тәртіпке бағынған қол жасақтады. Егер шайқастан 1 жауынгер қашса, қасындағы он жауынгер өлім жазасына кесілді. Шыңғыс хан –қаһарынан хан тамған басқыншы болды.
Мен «Шыңғыс хан» атты сериалды көрдім. Оның қатыгездігінде дау жоқ. Бірақ ол ерлік рухқа табынған. Бір шапқыншылық кезінде қаланы қасық қаны қалғанша қорғап, соңында берілмей өзіне-өзі қанжар тығып өлтірген бір жауынгерді арулап көмдіреді. Отырар дастанында да Қайыр ханның ерлігіне тәнті болып сатқынның билігін өзіне береді.
Әдебиетшілер:
Дастанның композициялық құрылымы
Шығарманың басталуы
Шыңғыс хан мен Шағатай әңгімесі
Дамуы-
Шыңғыс ханның Отырарды басып алуы
Шиеленісуі
Қайыр ханды азаптауы
Шешімі
Қайырханның арманы
Ақындар: Поэма кейіпкерлеріне мінездеме.
Шыңғыс хан-тәжірибесі мол, айлалы қолбасшы, ол Шағатайға айтқан ақылынан көрінеді. Ол ақылды. Оны Қайырханға айтқан:
-Сенен асқан бар ма бірақ тірі өлік,
Қастерлінің бәрін жыққан табанға
Азғын сен бе, әлде мынау заман ба,-деуінен аңғарамыз.
Қайыр хан-мейірімді. Ол сатқын Қарашоқыны да өлімге қимайды. Ол дана. Оны
-Қыран туса қыраннан
Таңданатын түк те жоқ.
Бірақ жылан қалай туды қыраннан,-деген сөзінен көреміз. Ол өте қайсар, оны жаудың азаптауы мұқата алмайды. Бәрібір Шыңғысқа күле қарайды. Қайыр-елін шексіз сүйген тұлға. Ол өзі өлетінін біле тұра елінің болашағын ойлайды.
Қарашоқы-азғын, сатқын, Отанын сатқан опасыз. Туған қаласының қақпасын ашып берген ол үшін қастерлі ештеңе жоқ.
ІІІ. Ой-толғаныс
Тарихшылар: Семантикалық карта
Поэмадан үзінді Өз пікірің
-Қыран туса қыраннан
Таңданатын түк те жоқ.
Бірақ жылан қалай туды қыраннан Әр мықтының осал жері болмай ма...
Осы бір сөз әркез сенің жүру керек ойыңда
Менің күллі жеңісімнің құпиясы осында. Отырардың жанқиярлық ерлігін
Жырлайтұғын әттең ақын қалмады-ау. Қатыгез жау шал-шауқанды, кемпірді
Тіпті жүкті әйелдің де ішін жарып өлтірді. Рухы өр, тәні бекем
Бұл бір қайсар халық екен
Тірліктен де артық қойған бірлікті. Әдебиетшілер: «Отанын сатқан оңбайды» /эссе/
Ақындар: «Отан» тақырыбына өлең жазу.
Қорытынды: Поэмада Қайыр хан:
-Қарап тұрсаң енді бәрі арман-ау.
Отырардың жанқиярлық тарихын
Жыр ететін әттең ақын қалмады-ау,-деген өкініш айтады. Бірақ қандай шапқыншылық, зорлық та, зомбылық пен зұлымдық та қазақ халқының рухын өлтіре алмады. Оған куә-біздің Тәуелсіздігіміз. Тәуелсіз елдің ұрпағы-сендерсіңдер. Ана тілін қастер тұтатын, елін, Отанын сүйетін сендер тұрғанда Қазақстан мәңгі жасай бермек.
Бағалау.