«?ара?ытай мемлекеті» (7 сынып)

Сабақтың тақырыбы: «Қарақытай мемлекеті»Сабақтыңмақсаты:-Қарақытайлардың Жетісуға қоныс аударудың,қоғамдыққұрылысынтүсіндіреотырып,жаугершіліксоғыстары мен мемлкеттің әлсіреуіне сыртқы шапқыншылықтың әсерін көрсету;-Оқушылардың Қарақытай мемлекетінің қоғамдық құрылысы,алым-салықжүйесі,саясижағдайынталдап,тарихидеректерменжұмысжүргізу,ойларынжинақтықортындылаудағдыларынжетілдіру;-Оқущылардықазақжеріндеөмірсүргенортағасырлықмемлекеттіртарихыментаныстыраотырып,өзОтанынынсүюге,адамгершіліккетәрбиелеу.Негізгіұғымдар: ҚарақытайлардыңЖетісуға қоныс аударуы,этникалық құрамы,,қоғамдық-саяси құрылысы,алым-салық жүйесі,сыртқы жағдайы.Көрнекі құралдыр: Карта, кесте,электрондықоқулықтапсырмасынтексеру. (сыныпты 3 топқабөлу).1 топ-наймандар 2 топ-керейіттер 3топ-қарахандар1 сұрақбарлығынажалпы:Найман,керейіт,жалайырларқайжердімекендеді?І.Ұйымдастыру.ІІ.Үйтапсырмасынтексеру:Наймандар:8- ғасырдажазбадеректерде 8 тайпабірлестігі Орхон өзені мен Алтай тауының аралығында өмірсүрген.Монғолша «Найман» «Сегіз» дегендібілдіреді.Монғолдароларды «Найман» депатапкеткен,алкейбірдеректердеМонғолиядаСекиздегенөзенбар,солөзенбойындатұратынтайпалардымонғолдар «найман» депатадымадеген де ой айтылады.Білгенің ұлдарыБұйрақ хан Даян1201 жалықұрылтайжиналысыболды.Соғақсуатыжерде Шыңғыс хан мен Ван хан әскерлері шайқасып жеңлді.Керейіттер.Керлин (керулен) өзенініңбойындаорналасықанкерілердепаталды.Орталығы Улан Батордың жанындағы Хан тәңірі тауыныңшығысындаБитөбетайпаларыХандары Торы хан,10-11 ғасырлардадамыды.Маркус пен оныңбаласыҚұршақұзхандаркезінде.ОлкездеорталығыҚарақоқымболды.Жамұқа гурхан,сартақ,ноян оныңұрпағыАйтөлеби.Жалайыртаңбасытарақ.Негізгішаруашылығы мал шаруашылығыТест сұрақтары.1.Керейлердің батысжағындағыкөршілер.А) жалайырлар В) наймандар С) қарахандар Д) түріктер2. Найман, керей, жалайырлардыңнегізгімекендегенжерлер»А) МонғолияныңотажәнебатысаудандарыВ) Монғолияның оңтүстікжәнесолтүстікаудандарыС) Монғолияныңшығыс, солтүстікаудандарыД) Монғолияныңоңтүстік, батысаудандары3. Керейітмемлекетініңорталығы.А) Қарақорым В) Суяб С) Битөбе Д) Балықты4. «Монғолжеріндегі 9-13 ғғөмірсүргенкерейлеркүштідамыған ел»- депайтқантарихшыА) Страбон В) Герадот С) Қашқари Д)Рашид ад-Дин5. Шыңғыс ханныңеңжақындосы, бір де еңқасжауы.А) Әбілқазы В) жалайырЖамұқа С) Ван хан Д) Даян6. Ұлыстардыңішкіістерінкімжүргізді.А) Түменбасы В) хан С) мынбасы Д) шерби7.Найман мемлекетінің орталығыА) Балықты В) Үзкент С) Қарақорым Д) Баласағұн8. Монғолша «найман» сөзініңмағынасыА) тоғыз В) жеті С) сегіз Д) он екі9. НайманмемлекетінеқарсыодақтасқанелдерА) монғолдар, керейлер В) қарақытай, жалайырлар С) қарахандар, керейлер Д) жалайыр, керейлер10. Шыңғысханныңеңжақынадамы, жалайырданшыққан, Ақыншешен,батырА) Жамұқа В) Мұқылай С) Әбілқазы Д) МұқанҮйтапсырмасынсұрауарқылыоқушылардыңназарынсабаққааударып,ІІІ. Жаңа сабаққа көшу. Жаңасабақтыңоқытужоспарыментаныстыру.1. ҚарақытайлардыңЖетісуғақонысаударуы.2. Мемлекеттің қоғамдық құрылысы мен алым- салық жүйесі.3. Мемлекеттің сыртқы жағдайыІV. Электрондықоқулықбойыншажаңатақырыптытүсіндіру.ҚарақытайлардыңЖетісуғақонысаударусебептері:1. ОрталықАзияданбатысқақарайжылжығантүріктілдестайпалардыңҚарақытайларжерінжаулапалуы. Соданқарақытайлар Алтай асып, Жетісужерінекелебастады.2. Бұл аймақтың қожасы болған Қарахан мемлекетінің әлсіреуі. Сондықтан Қарахан ханы қарақытйларғашығыстағышекарасынқорғауқызметінтапсырды. Оларқызметтеріүшінтиісті ақыларын, сыйлықтарынжәнеүлестіжералыпотырды.924-1125 жжқидандардың ЛЯО мемлекеті құрылды. Елюй Даши 40000 түтінқидандарЖетісужерінеқоныстанды.Шаруашылығы: көшпелі мал шаруашылығы.Әлсіреусебептері: Найман ханы Күшіліктің қысымы. Хорезм шыхының шапқыншылығы.Алым-салық түрлері:1. Әрбірүйденбірдинарданақшыажиналған2. Егістікжерлерхалыққаберіліп, тиістісалықтыарнайыадамдар арқылы жинаған.3. Үлестжерлердіиеленушілердіңқолдарындааранулыграмоталарыболған. ОлГурханныңқамқорлығындаекенінкөрсететінбелгіболды. ІріқалаларәкіміГурханғажылсайынжерслығы харадж төлеп отырған.Қарақытайлардың сартқы жағдайларыУақыты Оқиғалары1137 жылХоджентжанындаҚарахансоққыберді 1141 жылҚарахандықтарсалжұқтарменбірігіпСамарқанқаласынажақынКатуандаласындақарақытайларданженіледі. Қарақытайлардың Орта Азиядаықпалыкүшейеді.1171-1172 жылҚарақытайларХорезмгеқайта жорыққа шығады. Хорезм шыхы 3 мың алтын динар салықтөлеугеміндетті.1169 жылЯлуйЧжилугутұсындаәраймақбилеушілерітәуелсізсаясатжүргізді.1198-1204 жылАуғаныстанжеріндегіГуридтайпаларысоғсты.1208 жылҚарақытайларшығыстанаймандардан жеңілді.Сабақтыбекіту: Оқушылардың «Қарақытайлар» тақырыбынаналғанбілімінбекіту, жүйегеелтіру, бағалаумақсатындағытапсырмалар:1-тапсырма. ҚарақыталардыңЖетісуғақонысаударуыныңнегізгісебептеріБірінші.....................................................................................................................Екінші......................................................................................................................2-тапсырма. Қарақытайлардың алым-салықжүйесінесипаттамабер.Алым-салық түрлері:1.............................................................................................................................2.............................................................................................................................3.............................................................................................................................3-тапсырма. Хронологиялықтапсырма.1137 ж-1141 ж-1171-117 жж-1169 ж-1198-1204 жж-1208 ж-4-тапсырма. Венн диаграмасыбойыншамемлекеттердісалыстыру.Бағалау.Үйгетапсырма: §13. Оқушылардыңөзбеттерінше тест құрапкелу.
ҚАРАҚЫТАЙЛАР
Сабақтың тақырыбы: Қарақытайлар. Сабақтыңмақсаты: Білімдік: Қарақытайлардыңпайдаболуын, қоғамдық құрылысын, ішкі-сыртқы жағдайын, шаруашылық пен мәдениетін өздік жұмыстар жүргізу арқылы меңгерту; Дамытушылық: Оқытудың түрліәдістеріменжұмысжасай білуге баулу, тарихибіліктіліктеріндамыту. Тәрбиелік: Өзхалқыныңтарихынбілуге, насихаттауға, қадірлеуге тәрбиелеу. Сабақтыңкөрнекілігі: карта, кескінкарталар, видеоролик, кеспекарточкалар, бағалау житондары. Сабақтыңтүрі: аралассабақ. Сабақтыңбарысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардыңсабаққазейініндайындап, сабақтыңжүрісімен таныстыру. АВС тобынабөлу. Тапсырма беру: А тобына – Наймандар В тобына – Керейіттер С тобына – Жалайырлар Сайыс. 1. «Елдерек» бөліміндеоқушыларөздерінетиістіелдертуралыжазылған деректерденмағлұматбереді. 2. «Ел тану» бөліміндеәртопқабірдеймынастратегиялықсұрақтар қойылады: А. С т р а т е г и я л ы қ с ұ р а қ т а р Наймандар. 1.Мемлекеттің пайдаболғануақытыжәнеаты. 2.Мемлекеттің орналасқанорныжәнеорталығы. 3.Мемлекетті басқарғанхандар 4.Мемлекеттің ішкі-сыртқыжағдайларынан не білесің? 5.Мемлекеттің негізіболғантайпалардыата. 6.Мемлекеттің қоғамдық құрылысы. 7.Мемлекеттің шаруашылығы. 8.Мемлекеттің құлаусебебі. В. С т р а т е г и я л ы қ с ұ р а қ т а р Керейіттер. 1.Мемлекеттің пайдаболғануақытыжәнеаты. 2.Мемлекеттің орналасқанорныжәнеорталығы. 3.Мемлекетті басқарғанхандар 4.Мемлекеттің ішкі-сыртқыжағдайларынан не білесің? 5.Мемлекеттің негізіболғантайпалардыата. 6.Мемлекеттің қоғамдық құрылысы. 7.Мемлекеттің шаруашылығы. 8.Мемлекеттің құлаусебебі. . С. С т р а т е г и я л ы қ с ұ р а қ т а р Жалайырлар. 1.Мемлекеттің пайдаболғануақытыжәнеаты. 2.Мемлекеттің орналасқанорныжәнеорталығы. 3.Мемлекетті басқарғанхандар 4.Мемлекеттің ішкі-сыртқыжағдайларынан не білесің? 5.Мемлекеттің негізіболғантайпалардыата. 6.Мемлекеттің қоғамдық құрылысы. 7.Мемлекеттің шаруашылығы. 8.Мемлекеттің құлаусебебі. 3.Үй тапсырмасынқорытындылау. 4.Жаңа сабақ. 1.Оқулықпен жұмыс. Тапсырмалар:.(оқыту,5 минут) А тобына: - ҚарақытайлардыңЖетісуғақонысаударуы. В тобына: - Қарақытайлардыңқоғамдық құрылысы, алым-салық жүйесі. С тобына: - Сыртқыжағдайы. Сұрақтар арқылы талқылау: 1.Қарақытайлардың Жетісуғақонысаударусебептеріқандай? 2.Қарақытайлар туралықытайдеректерінде не айтылған? 3.Қарақытайлардың қоғамдыққұрылысықандайболды? 4.Мемлекеттің алым-салықжүйесітуралыдеректер не дейді? 5.Қарақытай мемлекетініңсыртқысаясатықандайболған? 6.Қарақытайлардың Хорезмгежасағанжорығынәңгімелеңдер. 7.Қарақытайлардың 1198-1204жж.жасаған жорықтарының нәтижесі. 5.Дискуссиялық әңгімелеу арқылы пысықтау. 6.Проблемалық сұрақтар құрап, дискуссиялықөрнектітолтыру. Дискуссиялық өрнек А тобына - КелісемінКеліспеймін 1.Қарақытайлар Алтай асып, Жетісуғакелген. 2.1125жылы құлағанҚарақытаймемлекеті. 3.Қарақытайларда әйелдер де мұрагер бола алған. 4.1171-1172жж. Ауғанстанжерінешабуылжасайды. 5.Харадж- қарақытайлардағы салық жүйесі. В тобына - Дискуссиялықөрнек КелісемінКеліспеймін 1.Орта Азиядан батысқа қарайжылжығантүркітілдестайпаларқарақытайларжерінбасыпалды. 2.Қарақытайлар бұрынғы қидандар. 3.Қарақытайлар Қарахан мемлекетінің ел басқару жүйесін өзгертті. 4Қатуан шайқасы 1141жылы болды. 5.Хорезмшах жылына 3000 динар төлептұруғамәжбүрболады. С тобына - Дискуссиялықөрнек КелісемінКеліспеймін 1.1125ж.Ляо мемлекетіқұлағансоң Елюй Даши бастаған 40мың түтінқидандарЖетісуғакеліпқоныстанды. 2.Елюй Дашыәскерибасқаруды жергіліктібасқаруменұштастыраалмады. 3.ХІІғасырдың екіншіжартысынанбастапқарақытайларбағыныштыхалықтарғасалықсалудыкүшейтеді. 4.1208ж. қарақытайларнаймандардыжеңеді. 5.1213жылы Қарақытай өкіметі құлайды. 7.Ауызша тестікжорық. Сұрақтары: 1.Қидандардың Ляомемлекетініңөмірсүргенжылдары: А.786-931жж. в.924-1125жж. с.981-1076жж. 2.Қарақытай мемлекетінің хронологиялық шеңбері: А.1128-1213жж. в.1125-1210жж. с.1129-1208жж. 3.Қарақытай мемлекетініңбилеушісіқалайаталды? А.Шах. в.Хан. с.Гурхан.. 4.Қарақытайларда жерсалығы не депайтылды? А.ихтаВ.уаквс.харадж.. 5.Қатуан қырғынықашанболды? А.1110 в.1141 с.1161 6.Хорезмшах қарақытайларғажылынақаншасалықтөледі? А.3000динар В.4000динар С.5000динар 7.1198-1204жж. қарақытайларкімдерменсоғысты? А.ХорезмменВ.ГуридтерменС.Наймандармен 8.Қарақытайлар наймандарданқашанжеңіледі? А.1208ж. в.1209ж. с.1210ж. 9.Қарақытайларға қарсы Хорезм шахыныңсоғысықашанбасталды? А.1210ж. в.1212ж. с.1213ж. 10.Қарақытай мемлекетініңқұлағанжылы? А.1211ж. В.1212ж. С.1213ж. 8.Қорытынды. 9.Үйге тапсырма: $:13