Конспект НОД Батырлыкта — матурлык ( к 110 летию со дня рождения поэта-героя М.Джалиля)
матурлык
(герой-шагыйрь М. F‰лилнеS 110 еллык юбилеена багышлана)
36 нчы балалар бакчасыныS
югары квалификацияле
татар теле т‰рбиячел‰ре
Гарипова Д.Ф., Фатихова И.М.
Максат.
1.Герой-шагыйрь Муса F‰лилнеS батырлыгы бел‰н таныштыру.
2.Шагыйрь турында белемн‰рне системага китер_, с‰нгатьле уку к_некм‰л‰ре формалаштыру, б‰йл‰нешле с™йл‰мне _стер_.
3.Туган илне ярату, патриотизм хисл‰ре т‰рбиял‰_.
Fиkазлау. Муса F‰лил портреты, "Бар Gырымны илг‰ багышладым” стенды k‰м альбомы, шагыйрь турында материаллар, китаплар к_рг‰зм‰се, герой-шагыйрь Муса F‰лилнеS тормыш юлы k‰м иGаты буенча презентация, Муса F‰лил с_зл‰рен‰ язылган Gырлар аудиокассетасы, магнитофон, компьютер, магнитлы такта, йолдызлар.
I.Оештыру. Ис‰нл‰ш_.
II. Актуальл‰штер_. Ш™гыльнеS темасы k‰м максаты бел‰н таныштыру.
Т‰рбияче. Балалар, тыSлагыз ‰ле, бу юллар кайдан алынган?
Батыр _л‰ _лм‰с ат алып
Батырлыклар бел‰н макталып,
ИсемеS калсын ,_зеS _лс‰S д‰,
Тарихларда укып ятларлык.
Бала. Бу юллар Муса F‰лил шигыренн‰н алынган.
Т‰рбияче. €йе, б™ек, _лемсез шагыйребез Муса F‰лилнеS «Батырлык турында» шигыренн‰н бу ™зек. АныS тууына быел 105 ел була. Без б_ген сезнеS бел‰н батыр F‰лил k‰м аныS батырлыгы турында с™йл‰шербез. Балалар, ‰ кем соS ул батыр?
-батыр ул к™чле кеше
-куркусыз кеше
-т‰в‰кк‰л кеше
-уSган кеше
-кыю кеше
-ярд‰мчел кеше
-герой кеше.
-€йе, балалар, сез бик д™рес ‰йттегез. Батыр ул бар эшт‰ д‰ уSган кеше: уку батыры, бакча батыры, к™р‰ш-м‰йдан батыры, м‰кт‰п батыры, ил батыры, хезм‰т батыры – барысы да батыр диг‰н т™шенч‰г‰ кер‰. Татар халкы батырлык турында бик к_п м‰кальл‰р бел‰, ‰йд‰гез, без аларны иск‰ т™шерик.
М‰кальл‰р
1.Батыр яуда беленер.
2.Батыр ярасыз булмас,
Ярасы д‰васыз калмас.
3.Батырлыкта – матурлык.
4.Бер м‰йданда ике батыр булмас.
5.Батыр бер ул‰р,
Куркак мен ул‰р.
6.Батыр _л‰, Gыры кала.
Татар халкыныS патриот шагыйре Муса F‰лилнеS батырлыгын б™тен д™нья халкы бел‰. Ул узенеS гражданлык k‰м шигъри батырлыгына гомере буе ‰зерл‰нг‰н. Муса F‰лил Оренбург ™лк‰се Шарлык районы Мостафа авылында туа. Кечкен‰д‰н _к тырыш, кыю, ярд‰мчел булып _с‰. Бу турыда без сезнеS бел‰н апасы Х‰дич‰ ист‰лекл‰рен‰н укып белдек. Без х‰зер F‰лилнеS барлык _зебез белг‰н батырлыкларын санап йолдыз бел‰н билгелэп барырбыз.(Магнит тактада яки ковролинда k‰р батырлыкка йолдыз беркетел‰).
1 бала. Муса алты яше тулмастан м‰др‰с‰г‰ й™ри башлаган. Абыйсы Ибраkимга ияреп килеп, бик елагач, укытучы Габдулла х‰лф‰: “Й™реп торсын, _зе туйгач ташлар ‰ле”, - дип, м‰кт‰пк‰ й™рерг‰ р™хс‰т бирг‰н. Л‰кин Муса м‰кт‰пне ташламаган.Ул бер ел эчендэ дурт классны бик яхшы билгел‰рен‰ т‰мамлаган.Уку батыры булганы ™чен мин Мусага бер йолдыз куям.
2 бала. Инеш аркылы салынган басма малайларныS _зен‰ к_р‰ бер ярыш урыны була: басма уртасына ике малай креп басалар да, терс‰кл‰ренн‰н тотынышып, бер-берсен суга аударырга тырышалар. Ипт‰шл‰ре яр буенда карап тора. Шаркылдап к™лг‰н, сызгырган, д‰рт бирг‰н тавышлар ишетел‰. Суга егылган малай урынына яSасы килеп баса. Бу к™р‰шк‰ Муса да катнашкалый, бу уен Gитезлекк‰, нык ихтыярлы булырга тиз бирешм‰ск‰ ™йр‰т‰, дип ‰йт‰ ул. МоныS ™чен мин д‰ бер йолдыз куям.
3 бала. Муса хуGалыкта кулыннан килг‰нч‰ ‰нисен‰ булыша: ишегалларын себер‰, коедан су ташый, коймаларны т™з‰т‰. €нисе МусаныS бер эшт‰н д‰ баш тартмавына куанып бет‰ алмый. Тырыш булганы эчен Мусага тагын бер йолдыз.
4 бала. Муса балыкка й™рерг‰ ярата. Дон-Кихот артыннан иярг‰н Санчо-Панчо кебек, Х‰дич‰ д‰ аныS артыннан й™гер‰, сел‰_ч‰нле банка, чи камыр кис‰кл‰ре алып бара. Елга буена килеп Gитк‰ч, Муса беренче эше итеп, балыкчыларныS яр буена киб‰рг‰ элг‰н G‰тм‰л‰рен карый: G‰тм‰г‰ еш кына кошлар килеп эл‰к‰н була. Ычкынырга тел‰п б‰рг‰л‰н‰-б‰рг‰л‰н‰ G‰тм‰г‰ уралып бет‰л‰р.
Муса н‰ни кошларныS канатларын имг‰тмим дип, сак кына тотып, кошларны бер‰м-бер‰м ™ск‰ ч™еп Gиб‰р‰. Ирекк‰ чыккан кошлар, _зл‰ренч‰ нидер с™йл‰неп, шатлана-шатлана очып к_зд‰н югалалар.
Муса куанычтан авызын Gыя алмый:
_ Р‰хм‰т ‰йт‰л‰р, - ди, аларга кул болгап кала.
Аннары _зенеS балык хикм‰тл‰рен‰ кереш‰: су читен‰ килеп утыра да кармагын суга сала, балык чиртк‰нен к™теп тынып кала.
Балык эл‰кс‰, Муса аны озаклап карап утыра, _зенч‰ т™рле хик‰ятл‰р уйлап чыгара: кайдан й™зеп килг‰н, юлда нил‰р к_рг‰н k‰м х‰йл‰к‰р елмаеп, балыкны суга ыргыта, ‰йд‰, й™з‰ бирсен, ян‰се. М‰рх‰м‰тлелеге ™чен Мусага йолдыз куям.
-€йе, балалар, Муса табигатьне,тереклек иял‰рен: кошларны, хайваннарны бик яраткан, _с‰ т™шк‰ч алар турында баларга матур-матур шигырьл‰р д‰ язган.
Шигырьл‰р уку.
1.К_ке.
2.€т‰ч.
3.Маэмай.
4.Карак песи.
5.Чишм‰.
- Бу шигырьл‰р ™чен мин барыгыз исеменн‰н бер йолдыз куям.
5бала.Ул ирт‰н бик ирт‰ торып физзарядка ясый, ‰ кыш к™ненд‰ майка гына киеп чаSгы шуа. Шулай итеп _зен чыныктыра, с‰лам‰т булып _с‰. Мен‰ аSа бер йолдыз!
Т‰рбияче. МусаныS тагын бер кыюлыгы, батырлыгы турында тыSлагыз ‰ле.
Уку (Х.F‰лилова “Абыем турында”)
€ берк™нне Муса _зе бел‰н берг‰ мине, Камил‰не k‰м К‰рим‰не тегерм‰н буасына балык каптырырга алып барды. Килеп Gитк‰ч, Муса, камыш арасына кереп, кармак салырга тотынды. Без бераз уйнап й™рдек т‰ су коенырга булдык. Гад‰тт‰ буаныS _зенд‰ балалар су коенмый иде: анда яр тек‰, су тир‰н. Камил‰ моны белм‰г‰н булса кир‰к (ул Й™з‰й авылыннан килг‰н иде), барыбыздан да тизр‰к чишенде д‰, без с_з ‰йтеп ™лгерг‰нче, ярдан сикереп т™ште д‰ бата да башлады. Без К‰рим‰ бел‰н бик курыктык. Коткарырга т™ш‰рг‰ беребезнеS д‰ й™р‰к Gитми, й™з‰ д‰ белмибез. БезнеS тавышны ишетеп, Муса камыш арасыннан килеп чыкты да киемн‰рен д‰ салып тормыйча сикереп суга т™ште k‰м Камил‰не ярга алып чыкты. Муса: “Моннан соS мин сезне тегерм‰н буасына алып бармыйм!”- дип, безне ™йг‰ алып кайтты.
Л‰кин бала чакта алай гына акыл кер‰ме соS? Шулай бервакытны к_лд‰ су коенганда, 3 яшьлек бер кечкен‰ кызны тактага утырттык та бер-беребезг‰ этеп уйный башладык. Ян‰се, ул баланы к™йм‰д‰ й™рт‰без! КызларныS кайсыдыр тактаны ныграк этеп Gиб‰рде. € такта, беэнеS яннан выжлап узып, к_лнеS тир‰н Gирен‰, т™нбоек яфраклары арасына кереп китте. Инде нишл‰рг‰? Без анда керерг‰ куркабыз. Су астыннан сузылган т™нбоек сабаклары аягыSа уралса, беттем диген, т™пк‰ ™стер‰п алып т™шеп кит‰ч‰к бит! € бала, ‰з ген‰ тактасы кырынайды ис‰, су т™бен‰ кит‰ч‰к.
Мен‰ чыр-чу килеп, кычкыра башладык. ^зебез елыйбыз, _зебез кычкырабыз. Муса малайлар бел‰н берг‰ й™з илле метр ераклыктагы Кара яту к_ленд‰ балык тота иде. БезнеS тавышны ишетеп, Муса бер малай бел‰н й™гереп килеп Gитте. “Тагын н‰рс‰ булды сезг‰?” –ди.
€н‰, ‰н‰ ... бата! – дибез без елый-елый.
Муса й™гереп к_лг‰ кереп китте, ике-™ч колач ташлауга такта янына Gитте д‰ ‰леге кызны тартып та чыгарды. Бу батырлык ™чен йолдыз куймыйча ярамас!
Муса кызыклы уеннар оештырырга гаG‰еп оста булган. ИS к_Sелле уеннарныS берсе – “Булачак солдатлар” уенын уйнап алыйк. ( К.В.Закирова “К_Sел ачыйк берг‰л‰п”-157 бит).
-Бик яхшы уйнадыгыз, “м™kим” пакетларны штабка илтеп тапшырдыгыз, бер йолдыз куябыз.
С.С‰йд‰шевныS “Совет Армиясе маршы” яSгырый.
Т‰рбиче.Мен‰ Б™ек Ватан сугышы башлана. СугышныS беренче к™нн‰ренн‰н _к М.F‰лил сугышка кит‰. Ул кызы Чулпанга хат яза. (Хаттан ™зек уку.)
"... GиSг‰ч мин ™йг‰ кайтырмын. СинеS туган к™неSне б‰йр‰м ит‰рбез. Мин сиSа бик яхшы б_л‰к бирерг‰ Gыенган идем, кайткач бирермен”.
(Слайд бел‰н М.F‰лилнеS кызы бел‰н т™шк‰н фотосур‰тл‰ре к_рс‰тел‰)
Муса F‰лил k‰м аныS ипт‰шл‰ре 1942 елда Волхов фронтында камалышта кала. Ул аSын Gуйган х‰лд‰ ‰сир т™ш‰. Муса F‰лил 791 к™н гомерен ‰сирлект‰ _тк‰р‰. Ул 4 т™рм‰д‰ була. Муса F‰лил k‰м аныS ипт‰шл‰ре яшерен оешма оештыралар. Ул яшерен оешманыS Gит‰кчесе була. Алардан сорау алалар. ( Слайд бел‰н р‰ссам Харис ЯкуповныS "Х™кем алдыннан" картинасы к_рс‰тел‰) ШагыйрьнеS гомере 1944 нче елныS 25 нче августында Берлинда Плетцензее т™рм‰сенд‰ фашист палачы балтасы астында ™зел‰. АSа бары 38 яшь кен‰ була. АныS бел‰н берг‰ тагын 10 к™р‰шт‰ше д‰ G‰залап _терел‰. Алар арасында балалар язучысы Абдулла Алиш та бар.(Слайд бел‰н Абдулла Алиш фотосур‰те к_рс‰тел‰) АларныS берсе д‰ дошман алдында баш им‰г‰н, каушап калмаган.
Февраль ае – халкыбызга F‰лилне бирг‰н ай. ШуSа к_р‰, февраль – F‰лил ае k‰м G‰лилчел‰р ае.
"Д™ньяда шундый итеп яш‰рг‰ кир‰к: _лг‰нн‰н соS да _лм‰слек булсын, яш‰_неS б™тен максаты да шунда т_гелмени?”-
дип язган була Муса F‰лил. АныS тормышы бу с_зл‰рг‰ бик т‰ туры кил‰. Мондый зур батырлык ™чен тагын бер йолдыз куябыз.
Т‰рбияче. Мен‰ бу китап шагыйрьнеS Моабит т™рм‰сенд‰ тоткынлыкта язган шигырьл‰ренн‰н тора. Муса F‰лил шигырьл‰рен нинди к‰газь кис‰ге тапса, шуSа язган. ШагыйрьнеS _лем с‰гатен к™тк‰нд‰ д‰ Gанны ирк‰л‰рлек шигырьл‰р язуы бер батырлык булса, ул шигырьл‰рне _з илеS‰ кайтару – икенче батырлык - k‰м тагын бер йолдыз.
Берг‰ тоткынлыкта булган ипт‰шл‰ре М.F‰лилнеS шигырьл‰рен туган илг‰ кайтарып Gиткер‰ ала. Аларны б™тен д™нья бел‰. М.F‰лилнеS ике "Моабит д‰фт‰рл‰ре” туган илг‰ кайтты (китап к_рс‰тел‰). Анда 93 шигырь бар. Беренче д‰фт‰рд‰ 60 шигырь, икенчесенд‰ 33 шигырь. Ул д‰фт‰рл‰р х‰зерге вакытта Татарстан д‰_л‰т музеена тапшырылган. Беренче д‰фт‰рне Габбас Ш‰рипов, икенче д‰фт‰рне чит ил кешесе Андре Тимерманс т™рм‰д‰н алып чыгып безнеS илг‰ тапшыра.
1956 елны М.F‰лилг‰ Советлар Союзы Герое исеме бирел‰. Ул "Моабит д‰фт‰рл‰ре” ™чен 1957 елны Ленин премиясе бел‰н б_л‰кл‰н‰. Муса F‰лил – иS югары д‰р‰G‰д‰ге шушы ике д‰_л‰т б_л‰ген‰ лаек булган берд‰нбер шагыйрь. Герой исеме ™чен бер йолдыз бирик.
Муса F‰лил батырлыгын ил онытмый. АныS исеменд‰ поселок, урамнар, теплоход бар. Казан ш‰k‰ренд‰ Татар Д‰_л‰т Академия опера k‰м балет театры да аныS исемен й™рт‰. БезнеS Яр Чаллы ш‰k‰ренд‰ Муса F‰лил k‰йк‰ле бар.Анын исеме м‰Sгелек!
-€йд‰гез ‰ле, балалар, Муса F‰лилнеS батырлыкларын саныйк: 1,2.3 €ле аныS тоткынлыкта язган шигырл‰ренеS k‰ркайсына йолдыз куярлык. Дим‰к, аныS йолдызлары – батырлыклары санап бетергесез к_п.
Балалар, мин сезнеS Муса F‰лилнеS сокландыргыч батырлык _рн‰кл‰рен онытмыйча, аннан _рн‰к алып тырыш, кыю, м‰рх‰м‰тле, ярд‰мчел булып _с_егезне телим.
Без кил‰ч‰гебез, х‰зерге тормышыбыз ™чен гомерл‰рен кызганмаган батырларны онытмыйк!
Ш™гылебезне Муса F‰лилнен кешелек турында язылган «Бер _гет» шигыре бел‰н т‰мамлыйсы кил‰.
Бер _гет
Мин к_п к_рдем филд‰й кешел‰рне:
КиS к_кр‰кле, тимер б‰д‰нле.
Тик к_р‰се иде эше бел‰н
Кеше булган иS чын ад‰мне.
Кем сокланмас к™чк‰, тимер сынса
j‰м су чыкса баскан эзенн‰н.
Тик ни файда, к™чеS филд‰й булып,
ЭшеS булса чыпчык тезенн‰н.
Эзе калсын керсез намусыSнын,
Ни _тс‰ д‰ синен кулыSнан.
К™члелегеS бел‰н горурланма!
КешелегеS бел‰н горурлан!
Син яш‰м‰ жирд‰ файдасыз бер
Т_мг‰к булып тигез урында.
Янып калсын гомереS, маяк булып,
^зеSн‰н соS килг‰н буынга.
Утта булган балчык кире купмас,
Эшт‰ булган тимер тутыкмас.
Эш к_рс‰тк‰н ирне ил онытмас, Каберен‰ эзне суытмас.
15