3-ку класстын литертурлуг номчулгага кичээл: «О.Саган-оолдун «Онза уе» деп чогаалы биле Р.Г. Романовтун чуруунга чогаадыкчы диктант»

Муниципалдыг ниити ооредилге чери № 3 ОРТУМАК НИИТИ ООРЕДИЛГЕ ШКОЛАЗЫ
Тывва Республиканын Чоон-Хемчик кожууннун Чадаана хоорайы3-ку класстын литертурлуг номчулгага кичээл:
«О.Саган-оолдун «Онза уе» деп чогаалы биле Р.Г. Романовтун чуруунга
чогаадыкчы диктант»
Тургузукчузу: Чаддананың 3 дугаар ортумак
школазының эге класстар башкызы
Куулар Айрана Маадыр-ооловна
Тема: О. Саган-оолдуң “Онза үе”деп чогаалы биле Р.Г Романовтуё чуруунга чогаадыкчы диктант Кичээлдиё хевири: чаа теманы ==редири
Кичээлдиң сорулгалары:
Уругларының бот-тывынгыр чоруун болгаш сөс курлавырын сайзырадыр
Частың онзагай демдектери-биле уругларны таныштырар
Өөреникчилерни бойдуска ынак болуп, төрээн чурттунуң бойдузунга хумагалыг болурун кижизидер
Планнаттынган түңнелдер
Эртем талазы-биле (предметтиг):
бердинген чурукка чогаадыкчы диктантыны бижири;
Чурукка хамаарышкан бодунуё бодалын дамчыдып билири;
Чазыг чокка чогаадыкчы диктантыны бижиири.
Эртемден дашкаар (метапредметтиг):
Салдынган сорулгаларныё утказын угаап билири;
Бердинген чурукту сайгарары;
Эштериниё бижээн диктантыларын дыёнааш, оларга чедиишкиннерни к\зээри. Бот сайзырал талазы-биле:
Бойдустуё кижиге ажык-дузазын миннириКичээлдиё =ске кичээлдер-биле харылзаазы: литературлуг номчулга (чурук-биле ажыл, чогаадыкчы диктантыны бижиири).
Кичээлдиё дерилгези: ==редилге ному, ажылчын кыдырааш, Г. Романовтуё чуруу
Кичээлдиё чорудулгазы
Башкының ажыл-чорудулгазыѲѳреникчиниң ажыл-чорудулгазыАмыр-менди солчулгазы
Агарган хар эстип батты,
Аёгыр кастар ырлап келди.
Ыржым, шыпшыё шынаа, хемнер
Ырлыг-х=гл\г болу берди.
Частыё чаагай х\н\нде амыр-ла бе, уруглар? Уруглар кичээлге белеткенип алган, башкыны кичээнгейлиг дыёнап олурарлар.
Амыр-амыр!
Билигни чидиглендирери(актуализация знаний)
Башкы уругларны кичээлдиё темазын номчуурунче кыйгырар. Б=г\нг\ кичээлге ч\н\ё дугайында ==ренирин тайылбырлааш, ол билиглерни каяа ажыглаарын угаадыр. Кичээлдиё сорулгазын салырынга дузалажыр. Кичээлдиё темазын номчааш, сайгарар. Час дугайында чижектерни киирер. Кичээлдиё сорулгаларын салыр.
Чаа теманы ==редири
Чурук-биле ажыл. Чурукту башкы бодунуё күзели-биле 2-3 хүн буруңгаар көргүзүп болур. Кичээл үезинде чурукту самбырага азып азы проектор таварыштыр көргүзер. Бир эвес улуг чурук азы проектор таварыштыр көргүзүптер арга чок болза, бичии хевирин уруг бүрүзүнге үлээн турар ужурлуг.
Чурукка беседа чорудары.
Уругларга айтырыглар:
Чуруктуң автору кымыл?
Чурукту автор ч\\деп адаан-дыр?
Чурукта часкы \енде бойдустуё кандыг булуёун көргүзүп чураан-дыр?
Силерни чурукта чүү сонуургадып тур?
Кандыг онзагай чүүлдер, бо дээрге кыш эвес, а чылдың чылыг үези час-тыр деп билдингир болуругна дузалап турарыл?
Чурукту чураан авторнуң дугайында чугаа
Р.Г. Романов 1966 чылда Сибирьниё Кемерова хоорайга т=р\тт\нген. Татарстан респуьликазыныё “Урун-ч\\л училищезин” дооскаш, ол-ла хоорайга дээди эртемин чедип алган. Бир-ле дугаар чуруктарын шериг херээн эрттирип тургаш, делгээн.
Чогаадыкчы диктантыны бижиириниң мурнунда сөстер-биле ажыл
Башкы чогаадыкчы диктантыны канчаар бижиирин тайылбырлар бээр: ооё сөз\глелин номчуп турда, анаа-ла биживес, а \н доктаашкыны кылган черлеринге сөзүглелдиң утказынга тааржыр демдек аттарын киир бижиир
Орфографтыг ажыл. Уругларныё тайылбырлап албазы берге сөстерни башкы тайылбырлааш,самбырага бижип бээр.Чижээ: дуруяа
Диктантының сөзүглелин башкының номчууру.
Башкы чогаадыкчы диктантыны канчаар бижиирин база катап сагындырып тайылбырлаар.
О. Саган-оол “Онза үе”
Час – шагның дөрт эргилдезиниң эң-не ... үези. Ону кым чүү деп маргыжар боор.
Бистиң чуртувуска болур частар дыка ... , кижиниң сеткил-сагыжын ындындан хайындырып кээр. Ыяштарның бүрүлери ... бооп алган, шупту-ла чүведен оюн дилеп турган ышкаш, салгынга чиндиңейнип турар. Арыгның иштинде ... куштар чииңейндир алгырышкан, ооң иштинде даңгаар эртен эдер ... дуруяаның үнү кыңгырткайнып турар болгаш ... үннүг бора хек деп ... куш эктин чайгаан, ында-мында ... кылдыр эдип тургулаар. Кижи сана четпес янзы-бүрү ... черниң кырын каастап, чапты берген чыдар. Частың бо бүгү байдалдары каттыжып кээрге, ооң ..., кайгамчык чаагайын кижи сөс-биле четче сөглээр аргажок,... чурукчу кижи-ле чуруп, көргүзүп шыдаар боор.
Чогаадыкчы диктантыны бижиири.
Диктантыны хынаары Кичээнгейлиг чурукту к=ргеш, аразында сайгарар.

Романов Роман Генадьевич
Час
Янзы-б\р\ ыяштар, ч\з\н баазын =ёнерлиг чечектер.
Частың демдектери.
Ногаарарып турар ыяштар, эрип чыдар хар...
Башкыныё чурукчу дугайында чугаазын кичээнгейлиг дыёнаар, айтырыглар бар болза, салыр.
Чогаадыкчы диктантыны бижиириниё мурнунда уруглар башкы-биле база катап чурукту көргеш, ооё кол иштики бичии темаларын тодараткаш, чурукта чүве аттарынга демдек аттарын тывар. Ажылдың түңнелинде дараазында таблица тургустунуп келир ужурлуг:
Чүве ады Демдек аттары
Час
Частар
Бүрүлер
Куштар
Дуруяа
Бора хек
Чечектер
Частың
Чурукчу Онза, чараш
Чаагай, чылыг, чырык
Чиңгир ногаан, хөй
Чараш, кайгамчык, каш чүзүн
Ак, кара, узун
Өткүт үннүг, кайгамчык, аянныг
Чүзүн баазын, өңнүг
Магалыын, чаражын
Кончуг
Бо таблицада демдек аттарының кайызы утказының аайы-биле тааржырыл ол сөстү сөзүглелде хөй сектер орнунга киирип бижиир.
Бердинген сөстерден шын бижилгези берге сөстерни уруглар сайгарып, тайылбырлаар.
/н доктаашкыны болган черлерге самбырада сөстерни азы бодунуё диктант \езинде тып алган сөстерин киир бижип болур. Демдек аттарыныё адаан дыйлагар шыйыг-биле шыяр.
Бир дугаар сөзүглелди номчаан соонда 1,2 домактың тодаргай тайылбырын кылбышаан, уругларның саналдаан демдек аттарын киир бижиир.
Уруглар сөзүглелди башкы номчуп тургаш,демдек ады турар ужурлуг черге келгеш туруптарга, киир бижиптер. Домак бүрүзүн ийи катап номчуп бээр.
Уруглар боттары бижип алган диктантыларын номда сөзүглел-биле деңневишаанхынап көөр. Хынаарда, чүгле чазып алган частырыгларынче эвес, а салган демдек аттарының сөзүглелдиң утказынга тааржыр, таарышпазын болгаш шын сөстү бижээнин хынаар.
Час – шагның дөрт эргилдезиниң эң-не онза үези. Ону кым чүү деп маргыжар боор.
Бистиң чуртувуска болур частар дыка чаагай, кижиниң сеткил-сагыжын ындындан хайындырып кээр. Ыяштарның бүрүлери чиңгир ногаан бооп алган, шупту-ла чүведен оюн дилеп турган ышкаш, салгынга чиндиңейнип турар. Арыгның иштинде каш чүзүн куштар чииңейндир алгырышкан, ооң иштинде даңгаар эртен эдер кара дуруяаның үнү кыңгырткайнып турар болгаш өткүт үннүг бора хек деп кайгамчык куш эктин чайгаан, ында-мында аянныг кылдыр эдип тургулаар. Кижи сана четпес янзы-бүрү өңнүг черниң кырын каастап, чапты берген чыдар. Частың бо бүгү байдалдары каттыжып кээрге, ооң магалыын,кайгамчык чаагайын кижи сөс-биле четче сөглээр аргажок,кончуг чурукчу кижи-ле чуруп, көргүзүп шыдаар боор.
Кичээлдиң түңнели.
Рефлексия
Ѳѳреникчилерге хостуг харыылаар арганы бээр.
Уругларның кичээл дургузунда ажылдаанынга, башкызын деткээнинге четтиргенин илередир. Айтырыгларга харыыны бээр, бодалдарын солчур.Чижээ:
1.Мен бодаарымга…
2.Мындыг түңнелге келдим…
3.Чогаалдыё утказын мынчаар билдим…