Эстетикалы? т?рбие беруді? ма?ыздылы?ы

ЭстетикалыK т‰рбие берудіS маSыздылыCы.

Есказинова Бейбітг_л АCанасовна
№68 МИББ кешені
Т‰рбиеші

JоCамныS даму жаCдайында эстетикалыK т‰рбие жеке тaлCаныS _йлесімді дамуын Kалыптастыруда адамгершілік т‰рбиесінен кейін маSызды орын алады. АдамдардыS эстетикалыK сезімдері олардыS ™мірінде зор р™л атKарады. €семдікті к™ре, т_сіне, жасай білу адамныS рухани ™мірін байытады, KызCылыKты етеді, олар еS жоCары рухани л‰ззаттануCа м_мкіндік береді. Біз ‰р адамныS адамгершілікті тaлCалыK м‰нін жан-жаKты дамытуCа aмтыламыз. СондыKтан тaлCаныS жан-жаKты _йлесісімді дамуында ‰рбір адамныS ™з ™мірін «‰демілік заSы» бойынша KaруCа тырысуы Kажет.  Jазіргі кезде мектеп оKушыларыныS эстетикалыK к™зKарастарын дамытуда, оларды жан-жаKты етіп т‰рбиелеуді мектеп мaCалімдерінен к_н санап талап ететін м‰селесі. «Эстетика с™зі» грек тілінен алынCан. Сезім, т_йсік деген маCананы білдіреді. Олай болса эстетика-™мірді сезім арKылы танып, білудіS негізгі жолы. ЭстетикалыK талCамы биік, сезімтал адам еSбектегі ‰демілілікті, табиCаттаCы сaлулыKты, ™нердегі сaлулыKты танып, оны с_йе, Kастерлей білетін болады  В.Г.Белинский: СезімніS ‰семділігі адамгершіліктіS Kaнды жаCы.Онсыз, бaл сезімсіз, данышпан да, талант та, ойда да жоK. ЭстетикалыK сезім-ізгілік негізі адамгершілік негізі- деп т_сіндіреді. ЭстетикалыK т‰рбие болмыстыCы ж‰не ™нердегі сaлулыK пен ‰семдікті дaрыс Kабылдау ж‰не ™нердегі сaлулыKпен ‰семдікті, эстетикалыK т_сінікті, сезім мен талCамды т‰рбиелейтін, ™мірдегі сaлулыKты жасау, оCан Kатысу Kабілетін, Kажетсінуін Kалыптастыратын т‰рбиеніS еS басты салаларыныS бірі.
Жалпы эстетикалыK к™зKарастар адамныS шындыKKа Kатынасын аныKтайды. Адам ™мірінде эстетикалыK к™зKарас ‰рдайым Kуатты рухани к_ш ретінде к™рінеді. ЭстетикалыK т‰рбиеніS маKсаты - оKушыныS бойында к™ркем-эстетикалыK м‰дениетті Kалыптастыру, оны жоспарлы ж‰не маKсатты т_рде сіSіру, жеке адамныS эстетикалыK м‰дениетін дамыту болып табылады.
ОныS негізгі компоненттері:  ЭстетикалыK Kабылдау.  ЭстетикалыK сезім.  ЭстетикалыK талCам.ЭстетикалыK Kабылдау деп - ‰семдікті Kабылдау процесін айтады, мaныS н‰тижесі эстетикалыK ‰серлену, эмоция болып табылады. ТабиCат, ™нер, адам жасаCан заттар, адамныS сыртKы кейпі, рухани д_ниесі, тaрмыс-салты, ‰рекеттері мен KылыKтары, адамныS ™зі де эстетикалыK Kабылдау объектісі бола алады. Сезім байлыCы - адамныS рухани ™мірін жоCары да ‰р тарапты дамытудыS Kажетті шарты. Адам рухани жаCынан бай болып, ‰семдікті к™ре біліп, одан л‰ззат ала білуге тиісті. ЭстетикалыK талCам - ‰семдікті дaрыс баCалай білуге т‰рбиелеу. ЭстетикалыK талCам немесе к™ркемдік талCам ‰рбір адам ™зі жасайтын белгілі бір эстетикалыK мaратты бейнелейді.ЭстетикалыK мaрат дегеніміз – адамдардыS к™ксеп ж_рген ‰семдік ж™ніндегі т_сінігі, адамныS жетем-ау деген арманы, ™мірде сол бойынша KaрCысы келетін н‰рсесі. ЭстетикалыK сезімдерді, мaрат, талCамдарды баCалауды т‰рбиелеу білімді меSгеріп алумен бірге, д_ниеге к™зKарасты KалыптастырудыS маSызды Kaралы болып табылады. БалаCа балCын б™бектік кезеSнен бастап ‰семдікке aмтылу т‰н н‰рсе. Ол ‰рдайым бойларында ‰семдік KaндылыKтары бар Kатар – Kaрбыларына, ересектерге еліктейді. ЭстетикалыK т‰рбиеніS ™зіне т‰н міндеттері де бар. ЭстетикалыK т‰рбиеніS міндеттері:
-  €р т_рлі ™нер адамдарыныS іс-‰рекеті арKылы баланыS т‰ртібіне, ™мірге к™зKарасына, т_сінік- KaлыKтарына игі ‰сер ету;
-  JоCамды, табиCаттаCы, ™нердегі ‰семдікті т_сіне, байKай білу Kабілеттерін дамыту;
-  ЭстетикалыK талCамын дамыту, дaрыс пікір айта білуге, баCалай білуге т‰рбиелеу, оныS дамуына к™мектесу;
-  БаланыS к™ркем ™нерге деген KабілетініS шыCармашылыKпен aштасуына к™мектесу. ЭстетикалыK т‰рбиені ™мірден, шыCармашылыK белсенді іс-‰рекеттен б™луге болмайды. Jайта осы ™мірмен тыCыз байланыстыра отырып, біз аKыл-ой адамгершілік, еSбек ж‰не дене т‰рбиесі проблемаларын тиімді шешуге м_мкіндік туCызады. В.Н.Шацкая. «ЭстетикалыK т‰рбиеніS негізгі маKсаты мен м‰ні» атты маKаласында эстетикалыK т‰рбие дегеніміз – айналаCа Kатысты болмысты, табиCатта, KоCамдыK ™мірде, еSбекте, к™ркем™нер KaбылыстарындаCы ‰семдікті сезіну, маKсатты Kабылдау Kабілетін т‰рбиелеу.
· В.Н.ШацкаяныS «БалалардыS жанaядаCы эстетикалыK т‰рбиесі» атты кітабы оKушыларCа берілетін эстетикалыK т‰рбие м‰селелерін Kарастырады. Кітапта баланыS эстетикалыK м_мкіндігі мен Kабілетін т‰рбиелеуде мына м‰селелерге назар аударылCан: - к™ркем ™нерге, табиCатта, KоCамдыK ™мірде, адамдардыS тaрмыстыK Kатынастарында ‰семдікті дaрыс тануды т‰рбиелеу; - Kaбылыстарды, т_рлі сезім, сенімдерді: талCамдар балалардыS эстетикалыK тaрCыдан Kабылдауын, оныS бірте-бірте Kалыптасуын дамыту; - баланыS к™ркемдік Kабілетін дамыту, білімніS іскерлігін Kалыптастыру.  Jазіргі кездегі эстетикалыK т‰рбиеніS міндеттерін шешу _шін халыKтыS осы уаKытKа дейінгі жинаCан мол т‰жірбиесін меSгеру Kажет. ХалыK ‰рдайым ‰семдікті іздеуін Kолдан жасады, оны ™мірге, тaрмыста, еSбекте бекітуге тырысады. Оны халKымыз _й жиkаздарын жасауынан ж‰не оны ‰семдікті сезінуге т‰рбие Kaралы ретінде пайдалануынан к™руге болады. ЭстетикалыK  т‰рбие  адамды  д_ниедегі  ‰демілік  атаулыны  баCалай  білуге  _йретеді,  ™нер  шыCармаларын  тануCа,  Kастерлеуге  баулиды. €семдікті к™ре, т_сіне жасай білу олардыS рухани ™мірін байытады, KызCылыKты етеді. ХалKымыздыS ‰ндері жанры ж‰не таKырыбы жаCынан бай. ХалKымыздыS тaрмысына енген Kолданбалы Kол™нер бaйымдары, олардыS ‰шекейленіп жасалуы эстетикалыK т‰рбиеде ™з алдына бір сала. АCаш, тері, металл ™Sдеудегі ™нері ‰лемге ‰йгілі. ЭстетикалыK т‰рбиеде халыK ауыз ‰дебиетініS маSызы зор. ОныS мазмaны халKымыздыS б_кіл ™мір т‰жірибесін Kамти отырып, жас aрпаK санасын, ‰семдік сезімін, талCамын дамытады.
Т‰рбие отбасынан басталады дегендей, балаCа имандылыK, инабаттылыK, ар, ождан уаCызы, KоршаCан орта, табиCат сырына жастайынан т‰нті ету т‰рбиеден туатын _рдіс. АнаныS с™зі - аKылдыK к™зі деп Kарау, атаныS ™негелі ісін мaра т_ту, оныS жолын Kуу, ‰н мен к_йді, жыр мен термені рухани азыK ету, зергерлік, шеберлік, aсталыK ™нерді _йрену, ананыS ‰лдиі, ‰женіS бесік жыры - б‰рі т‰рбиеніS таCылымдары. Сонымен Kатар эстетикалыK т‰рбиеде халыK ауыз ‰дебиетініS маSызы зор. ОныS мазмaны халKымыздыK б_кіл ™мір т‰жірибесін Kамти отырып, жас aрпаKтыS санасын, ‰семдік сезімін, талCамын дамытуда р™лі ерекше.
ОKушыла рдыS эстетикалыK т‰рбиесі сыныптан тыс т‰рбие процесінде іске асырылады. БалалардыS шыCармашылыK жaмыстарыныS басты формаларыныS бірі - к™рмелер, сайыстар. К™рмеде оKушылардыS бейнелеу ™нері, KабырCа газеттері, Kолжазба журналдары к™рсетіледі. Сайыста жаKсы лирикалыK, эстрадалыK ‰ндер, ‰Sгімелер орындалады. Сайыс оKушыларды KуанышKа б™лейді, келешекке _мітін тaтандырады. Сонымен Kатар мектепте музыка, ‰дебиет кештері ™ткізілсе, онда оKушылар тыSдаушыларды ™з шыCармалары ж‰не ‰ндерімен таныстырады, пікір алмасады, aсыныстар айтады. Балалар  ‰дебиетті  оKуCа, кинофильмді, теледидарды,спектакьді  к™руге,  музыканы  тыSдауCа  ™те  ынталы  болады. €р  т_рлі  ‰деби, музыкалыK  шыCармалардаCы  іс- ‰рекеттіS  оKиCа  желісін  дaрыс т_сіну  _шін, балаларды  к™п  ізденуге  _йрету,  баCыт  беру  aстаздардыS  басты  міндеті.
АдамдардыS  эстетикалыK  сезімдері  олардыS  ™мірінде  зор  роль  атKарады.  €семдікті  к™ре,  т_сіне,  жасай  білу  адамныS  рухани  ™мірін  байытады,  KызCылыKты  етеді,  оCан  еS  жоCары  рухани  л‰ззаттануCа  м_мкіндік  береді. Біз  ‰р  адамныS  адамгершілікті  тaлCалыK  м‰нін  жан – жаKты   дамытуCа  aмтыламыз,  сондыKтан  ‰р  баланыS  сезім  н‰зіктігін,  к™ркемдікті, ‰сем  н‰рсені  с_йетіндей  дамытуымыз  керек. Адам  белсенді  т_рде  ™мірдегі  ‰демілікке, к™ркемдікке ™з   _лесін  Kосып,  оны  к™ріксіздіктен, aсKынсыздыKтан  KорCауы  Kажет. Біз балаларды  эстетикалыK  белсенділікке  т‰рбиелей  отырып, оларды  ™здігінен  ілтипатты  оKырман, Kайырымды  к™рермен,  сезімтал  тыSдаушы  болуCа  _йретуіміз  Kажет.

ПайдаланылCан ‰дебиеттер
ЖарыKбаев J., Jалиев С. JазаK т‰лім-т‰рбиесі. – Алматы, 1995
Р.Jоянбаев. Т‰рбие теориясы. - Алматы, 1990.
С.`заKбаева. Тамыры тереS т‰рбие. - Алматы, 1995.
JонаKбаева Р. Д. Балаларды эстетикалыK т‰рбиеге баулу. Бастауыш мектеп №5 2008 ж.WWW. Google. kz


15