Сызу саба? жоспары Сызу аспаптары мен жабды?тары
СабаKтыS таKырыбы: Сызу аспаптары мен жабдыKтары.
СабаKтыS маKсаты:
а) Білімділік: ОKушыларCа тыS м‰ліметтер беріп, білімді
Kалыптастыру, жаSа маCлaмат беру ж‰не т.б.
‰) ДамытушылыK: СабаK оKытудыS негізгі _рдісін есте Kалдыру,
оKушы санасына тереS сіSіру.
б) Т‰рбиелілік: Сызу арKылы оKушыларды тазалыKKа,
aKыптылыKKа _йрету.
Jaрал-жабдыKтар, к™рнекті Kaралдар: А4 пішіміндегі KаCаз, Kарындаштар, сызCыш, ™шіргіш, шеSберсызар ж‰не таCы басKа.
СабаKтыS ™ту барысы:
`йымдастыру кезеSі.
^йге берілген тапсырманы тексеру.
ЖаSа таKырыпты т_сіндіру.
Тапсырмаларды орындау.
СабаKты бекіту.
^йге тапсырма.
СабаKтыS барысы:
Сызбаны орындау _шін аспаптар мен жабдыKтар керек. ОлардыS оKушыларCа Kажеттерін атап ™темін.
Сызба KаCазы. Сызбаны кез келген KаCазCа орындауCа болмайды.сызба салынатын KаCаз аппаK ж‰не тыCыз болуы керек. СондыKтан сызба салу _шін арнайы KаCаз пайдаланылады. Ол ватман деп аталады.
Jарындаштар. Сызба салуCа арнайы жасалCан Kарындаштарды графиттеріне Kарай Kатты, жaмсаK ж‰не KаттылыCы орташа Kарындаштар деп б™леді. Jатты Kарындаштарда: Т, 2Т, 3Т, т.т.,жaмсаK Kарындаштарда: М, 2М, 3М, тт., ал KаттылыCы орташа Kарындаштарда ТМ белгісі болады. МaндаCы Т орыстыS «твердый», ал М «мягкий» деген с™здерініS бірінші ‰ріптері. 2Т, 3Т, ... Kарындаштары Т Kарындашынан екі, _ш, ... есе Kатты болса, 2М, 3М ... Kарындаштары М Kарындашынан екі, _ш ... есе жaмсаK болады. Кейбір елдерде Kатты Kарындашты Н ‰рпімен,, ал жaмсаK Kарындашты В ‰рпімен белгілеу KабылданCан Kарындашты дaрыс aштап, жaмысKа дайындай білу керек. JарындаштыS aшталCан б™лігініS aзындыCы шамамен 30 мм, ал графит ™зектіS аCаш KaндаKтан шыCып тaрCан б™лігініS aзындыCы 10 мм-ге жуыK болуы тиіс. JарындаштыS графит ™зегі конус немесе к_рекше т‰різді _шкірленеді.
СызCыш. Сызу п‰нінде т_зу сызыK ж_ргізу _шін аCаш немесе пластмасса сызCыштар пайдаланылады. К™лденеS планкасы – басы бар сызCышты рейсшина деп атайды. «Рейсшина» неміс с™зі, KазаKшасы «_лкен сызCыш».
Сызба таKтасы. Сызба салынатын KаCаз сызба таKтасына батырмалармен бекітіледі. Сызба таKтасы жaмсаK аCаштан жасалады. ОKушыларCа арналCан сызба таKтасы рейсшина сызCышымен Kоса сатылады.
БaрыштыKтар. Рейсшина горизонталь сызыK ж_ргізу _шін керек болса, бaрыштыKтар вертикаль ж‰не к™лбеу сызыK ж_ргізу _шін керек. Сызба салуда екі т_рлі бaрыштыKтар Kолданылады. ОныS біреуініS бaрыштары 90є, 45є, ал екіншісініS бaрыштары 90є, 60є ж‰не 30є болады.
Даярша (готовальня). JорапKа салынCан сызу аспаптарыныS жиынтыCын даярша деп атайды. ДаяршаныS т_рлері к™п. ОKушыCа арналCан даярша Kaрамына шеSберсызар (циркуль), ™лшемдерді к™шіруге ж‰не т_сіруге арналCан ™лшегіш, сызбаны тушьпен бастыра ж_ргізуге арналCан рейсфедер, aзартKыш, ине ж‰не графит ™зектер салынатын Kобдиша, центрик ж‰не басKа аспаптар енеді. Циркуль латын с™зі, д™Sгелек деген маCына береді. Рейсфедер, тушь неміс тілінен орыс тілі арKылы KазаK тіліне енген с™здер. Сызу аспаптары мен материалдарын aKыптылыKпен саKтау, таза aстау ж‰не оларды жaмысKа дaрыс дайындай білу керек. БaрыштыKтыS, рейсшинаныS ж‰не сызCыштыS т_зу сызыKтар ж_ргізетін жиегін еппен aстаCан ж™н. ОлардыS жиектері тегіс, кетіксіз ж‰не жаншылмаCан болуы тиіс.
Сызба салынатын KаCаз бетіне жарыK сол жаKтан т_сетін болсын ж‰не сызба таKтасында тек Kажетті аспаптарды Cана Kалдыру керек. Жaмыс аяKталCаннан кейін аспаптарды KaрCаK матамен с_ртіп, жинап Kоямыз.
^йге тапсырма беру: Сызу аспаптары мен Kaрал-жабдыKтарымен тереSірек танысып, оларды Kолдана білуді _йрену.
СабаKтыS таKырыбы: Сызба сызыKтарыныS т_рлері.
СабаKтыS маKсаты:
а) Білімділік: ОKушыларCа сызу Kaралдарын Kолдану амал т‰сілін
_йрету, жаSа маCлaмат беру ж‰не т.б.
‰) ДамытушылыK: СабаK оKытудыS негізгі _рдісін есте Kалдыру,
оKушы санасына тереS сіSіру.
б) Т‰рбиелілік: Сызу арKылы оларды тазалыKKа, aKыптылыKKа
_йрету.
СабаKтыS к™рнекілігі: А4 пішіміндегі KаCаз, Kарындаштар, сызCыш, ™шіргіш, шеSберсызар ж‰не таCы басKа.
СабаKтыS ™ту барысы:
`йымдастыру кезеSі.
^йге берілген тапсырманы тексеру.
ЖаSа таKырыпты т_сіндіру.
Тапсырмаларды орындау.
СабаKты бекіту.
^йге тапсырма.
СабаKтыS барысы:
ОKушыларCа сызба сызыKтарыныS т_рлері жайлы тереSірек маCлaмат беремін ж‰не ‰р сызыKты таKтаCа сызып т_сіндіремін. Сызба сызуда 9 т_рлі сызыK Kолданылады. ОлардыS т™ртеуі тaтас, ал KалCан бесеуі тaтас емес сызыKтар.
Тaтас жуан негізгі сызыK. Егер бaл сызыKтыS жуандыCын s (латын ‰рпі) деп белгілесек, онда s кескінніS _лкен-кішілігі мен к_рделілігіне ж‰не сызбаныS пішіміне байланысты 0,5 мм-ден 1,4 мм-ге дейінгі аралыKта болады. Бір сызбадаCы сызыKтардыS жуандыKтары бірдей болуы тиіс. Тaтас жуан негізгі сызыK сызбада к™рінетін сызыKтарды бастыра ж_ргізу _шін Kолданылады.
Тaтас жіSішке сызыK. ОныS жуандыCы негізгі сызыKтыS жуандыCынан екі-_ш есе жіSішке болады. Бaл сызыKтыS сызбада Kолданылатын орны к™п, соныS бастыларын Cана атап ™тейік. ШыCару ж‰не ™лшем сызыKтары, проекция ж‰не координата осьтері, к™мекші тaрCызу сызыKтары, Kима ж‰не тілікті сызыKтау (штрихтау) тaтас жіSішке сызыKпен ж_ргізіледі.
Тaтас жіSішке іркесінді сызыK. ЖуандыCы тaтас жіSішке сызыKтыS жуандыCындай болады. `зын _зу сызыKтарын к™рсету _шін Kолданылады.
Тaтас ирек сызыK. ЖуандыCы тaтас жіSішке сызыKтыS жуандыCымен бірдей. ^зу сызыKтары _шін ж‰не тілікті к™ріністен б™лу _шін Kолданылады. Ирек сызыK сызу аспаптарыныS к™мегінсіз, Kолдан салынады.
^зілме сызыK. СызыK б™ліктерініS aзындыCы 2 мм-ден 8 мм-ге дейінгі аралыKта, ал олардыS араKашыKтыKтары 1 мм-ден 2 мм-ге дейінгі аралыKта алынады. ^зілме сызыK сызбадаCы к™рінбейтін сызыKтарды кескіндеу _шін Kолданылады.
ЖіSішке н_ктелі _зілме сызыK. СызыK б™ліктерініS aзындыCы 5 мм-ден 30 мм-ге дейінгі, ал аралыKтары 3 мм-ден 5 мм-ге дейінгі аралыKта алынады. Н_кте (сызыKша) б™лік аралыKтарыныS д‰л ортсына Kойылады. ЖіSішке н_ктелі _зілме сызыK, _зілме сызыK сияKты б™ліктерінен басталып, б™ліктерімен аяKталады ж‰не б™ліктерімен Kиылысады. СызбаныS осьтік ж‰не центрлік сызыKтары осы сызыKтыS к™мегімен к™рсетіледі.
ЖуандатылCан н_ктелі _зілме сызыK. ЖуандыCы тaтас негізгі сызыKтыS жуандыCынан 1,5-2 есе жіSішке болады. Б™ліктерініS aзындыKтары 3...8 мм, ал олардыS аралыKтары 3...4 мм болады. ШыныKтырылатын ж‰не Kапталатын беттерді жуандатылCан н_ктелі _зілме сызыKпен к™рсетеді. Бaл сызыKты Kиюшы жазыKтыKтыS алдындаCы н‰рсе б™лігін кескіндеу _шін де пайдаланады.
ЖуандыCы тaтас жіSішке сызыKтыS жуандыCымен бірдей болады,. Б™ліктерініS aзындыCы 5...30 мм, олардыS аралыCы 4...6 мм болады.
Сызбада Kиюшы жазыKтыKтардыS орындарын к™рсеткенде пайдаланылады, сондыKтан оны Kима сызыCы деп те атайды. ЖуандыCы (1 ... 1,5) s-ке теS болады. Бaл сызыK екі б™ліктен тaрады, б™ліктерініS аралыCы Kимасы немес тілігі берілетін н‰рсеніS с‰йкес ™лшеміне байланысты. Бір б™лігініS aзындыCы 8... 20 мм-ге теS.
^йге тапсырма беру: Сызба сызыKтарын А4 пішіміндегі KаCазCа сызып келу.
Рисунок 1515