К?сіби с?здер мен терминдер атты ашы? саба?

Кәсіби сөздер – белгілі бір шаруашылыққа, кәсіпке байланысты қолданылатын, жалпы халыққа бірдей түсінікті бола бермейтін, қолданылу өрісі шектеулі сөздер. Қазақ тілі кәсіби сөздерге бай. [1]Кәсіби сөздер таралу шегіне қарай ірі кәсіпке байланысты сөздер және шағын кәсіпке байланысты сөздер деп екі салаға бөлінеді.Ірі кәсіпке байланысты кәсіби сөздер: мал шарушалығы (түйе атаулары: жампоз, кезөркеш, кердері, күрт, қаратұяқ, аңырайма); астық шарушалығы (сүт бидай, бал бидай, қодыран, жауша, бақал; тары атаулары: байдербіс, алағарын, шая, шаршау тары); балық шарушалығы (балық атаулары ақауыз, таутан, табан, бекіре; ау аттары:  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" \o "Морда (мұндай бет жоқ)" морда, тоспай, итерқұл, аламан ау); бау-бақша (қауыншек, оман арық, желке суы, пісте); мақта шарушалығы (қоза, көсек, құлақ, шит), тағы басқа салаларға қатысты болады.
Шағын кәсіпшілікке байланысты кәсіби сөздер: ұсталық (тарақ балта – жүзі кедір-бұдыр балта, керме ара – жүзінің ортасында тірегіші бар ара, шербек – үлкен ара, аталғы – ойық жүзді шот, тышуыр – бұрап тесетін құрал, пәрбі – шойын тескіш, аттіс – темір қысатын құрал, ыңғуыр – ағаш оятын құрал; етікшілік (созан – ине сияқты құрал, ұштық – созанға өткізілген қысқа жіп, пардоз келтек – етіктің тігісін жатқызатын таяқша); балташылық, өрімшілік, тоқымашылық, зергерлік, тағы басқакәсіп түрлеріне байланысты болады. Кәсіби сөздердің диалектілерден басты айырмашылығы – оның әдеби тілде баламасы болмайды. Сондықтан да кейбір кәсіби сөздер әдеби тілімізді байытып, жалпы халықтық қолданысқа еніп кетеді. Мысалы, мәйек, қоза, терім, мұрап, бағбан,  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D2%9B%D1%8B%D0%BB&action=edit&redlink=1" \o "Дақыл (мұндай бет жоқ)" дақыл, беде,  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BF" \o "Танап" танап,  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D1%88%D0%B5%D1%82" \o "Көшет" көшет,  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D1%8B%D0%B7" \o "Атыз" атыз, тағы басқа.[2]Кәсіби сөздер – белгілі бір шаруашылыққа, кәсіпке байланысты қолданылатын, жалпы халыққа бірдей түсінікті бола бермейтін, қолданылу өрісі шектеулі сөздер. Қазақ тілі кәсіби сөздерге бай. [1]Кәсіби сөздер таралу шегіне қарай ірі кәсіпке байланысты сөздер және шағын кәсіпке байланысты сөздер деп екі салаға бөлінеді.
Ірі кәсіпке байланысты кәсіби сөздер: мал шарушалығы (түйе атаулары: жампоз, кезөркеш, кердері, күрт, қаратұяқ, аңырайма); астық шарушалығы (сүт бидай, бал бидай, қодыран, жауша, бақал; тары атаулары: байдербіс, алағарын, шая, шаршау тары); балық шарушалығы (балық атаулары ақауыз, таутан, табан, бекіре; ау аттары:  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" \o "Морда (мұндай бет жоқ)" морда, тоспай, итерқұл, аламан ау); бау-бақша (қауыншек, оман арық, желке суы, пісте); мақта шарушалығы (қоза, көсек, құлақ, шит), тағы басқа салаларға қатысты болады.
Шағын кәсіпшілікке байланысты кәсіби сөздер: ұсталық (тарақ балта – жүзі кедір-бұдыр балта, керме ара – жүзінің ортасында тірегіші бар ара, шербек – үлкен ара, аталғы – ойық жүзді шот, тышуыр – бұрап тесетін құрал, пәрбі – шойын тескіш, аттіс – темір қысатын құрал, ыңғуыр – ағаш оятын құрал; етікшілік (созан – ине сияқты құрал, ұштық – созанға өткізілген қысқа жіп, пардоз келтек – етіктің тігісін жатқызатын таяқша); балташылық, өрімшілік, тоқымашылық, зергерлік, тағы басқакәсіп түрлеріне байланысты болады. Кәсіби сөздердің диалектілерден басты айырмашылығы – оның әдеби тілде баламасы болмайды. Сондықтан да кейбір кәсіби сөздер әдеби тілімізді байытып, жалпы халықтық қолданысқа еніп кетеді. Мысалы, мәйек, қоза, терім, мұрап, бағбан,  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D2%9B%D1%8B%D0%BB&action=edit&redlink=1" \o "Дақыл (мұндай бет жоқ)" дақыл, беде, танап, көшет, атыз, тағы басқа. HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%99%D1%81%D1%96%D0%B1%D0%B8_%D1%81%D3%A9%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D1%80" \l "cite_note-2" [2]Кәсіби сөздер – белгілі бір шаруашылыққа, кәсіпке байланысты қолданылатын, жалпы халыққа бірдей түсінікті бола бермейтін, қолданылу өрісі шектеулі сөздер. Қазақ тілі кәсіби сөздерге бай. [1]Кәсіби сөздер таралу шегіне қарай ірі кәсіпке байланысты сөздер және шағын кәсіпке байланысты сөздер деп екі салаға бөлінеді.
Ірі кәсіпке байланысты кәсіби сөздер: мал шарушалығы (түйе атаулары: жампоз, кезөркеш, кердері, күрт, қаратұяқ, аңырайма); астық шарушалығы (сүт бидай, бал бидай, қодыран, жауша, бақал; тары атаулары: байдербіс, алағарын, шая, шаршау тары); балық шарушалығы (балық атаулары ақауыз, таутан, табан, бекіре; ау аттары:  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" \o "Морда (мұндай бет жоқ)" морда, тоспай, итерқұл, аламан ау); бау-бақша (қауыншек, оман арық, желке суы, пісте); мақта шарушалығы (қоза, көсек, құлақ, шит), тағы басқа салаларға қатысты болады.
Шағын кәсіпшілікке байланысты кәсіби сөздер: ұсталық (тарақ балта – жүзі кедір-бұдыр балта, керме ара – жүзінің ортасында тірегіші бар ара, шербек – үлкен ара, аталғы – ойық жүзді шот, тышуыр – бұрап тесетін құрал, пәрбі – шойын тескіш, аттіс – темір қысатын құрал, ыңғуыр – ағаш оятын құрал; етікшілік (созан – ине сияқты құрал, ұштық – созанға өткізілген қысқа жіп, пардоз келтек – етіктің тігісін жатқызатын таяқша); балташылық, өрімшілік, тоқымашылық, зергерлік, тағы басқакәсіп түрлеріне байланысты болады. Кәсіби сөздердің диалектілерден басты айырмашылығы – оның әдеби тілде баламасы болмайды. Сондықтан да кейбір кәсіби сөздер әдеби тілімізді байытып, жалпы халықтық қолданысқа еніп кетеді. Мысалы, мәйек, қоза, терім, мұрап, бағбан,  HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D2%9B%D1%8B%D0%BB&action=edit&redlink=1" \o "Дақыл (мұндай бет жоқ)" дақыл, беде, танап, көшет, атыз, тағы басқа. HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%99%D1%81%D1%96%D0%B1%D0%B8_%D1%81%D3%A9%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D1%80" \l "cite_note-2" [2]Кәсіби сөздер мен терминдер
Жалпы мақсат:
 Кәсіби сөздер мен термин сөздер тақырыбынан алған білімдерін одан әрі тереңдету мақсатында түрлі жұмыстар жүргізуСілтеме:
«Шың» кітабы5-сыныпқа арналған Қазақ тілі оқулығыМұғалімдерге арналған нұсқаулықКүтілетін нәтижелер:
Теориялық білімдері кеңейеді, өзіндік ой-пікір, тұжырым айтуға дағдыланады. Сыни ойлауы қалыптасады.Ұлттық санасы оянады.
Негізгі идеялар:
Оқушыларды шығармашылық жұмыс жасауға ықпал ету, ойлау шеберлігін, сөйлеу мәдениетін арттыру.
Оқыту әдістері:
1. Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер (жұптық,топтық,жеке жұмыс,диалог) 2. СТО
3.Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау(критерийлер бойынша бағалау) 3. АКТ.
Тапсырмалар:
Миға шабуыл,жаттығу жұмыстары,сұрақ-жауаптар.
Сабақ бойынша мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
ТапсырмаМұғалімнің іс-әрекетіОқушының іс-әрекетіІ. Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу (3 мин)
1Сабақтың ұраны: Өзімді-өзімоқытамын, өзімді-өзім танимын,
басқаны оқытамын.
2.Топқа бөлу.
1.Белсенділік таныту.
2. Шағын топтарға бірігу.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау (7 мин)
Диалект сөздер.
191-жаттығу.Суреттер топтамасынан шағын мәтін құрастыру.
Өз жұмыстарын қорғайды.
Топ арасында сұраққа жауап береді.
ІІІ.Қызығушылықты оятуІV Мағынаны тану.
Жаңа тақырып (20 мин)
Пышқы,ыңғыру сөздері қай кәсіпке көп қолданады?
Кәсіби сөздер мен терминдерКәсіби сөздер дегеніміз – жұрттың бәріне бірдей түсінікті бола бермейтін белгілі бір тәсілмен я шаруашылық саласымен шұғылданатын адмдардың арасында ғана айтылытын сөздер.Кәсіби сөздерді екі үлкен салаға бөлуге болады.1. Қолөнершілікке   ( ағашшылық, ұсталық,өрімшілік,тоқымашылықт.б.) қатысты сөздер : тышқы ( араның бір түрі ), шербек ( үлкен ара ),ыңғыру (ағаш оятын құрал ) тышуыр (бұрап тесетін құрал ). 2. Ауыл шаруашылығына( мал,астық , балық,аңшылық,бау – бақша,темекі,мақта,күріш,қызылша) байланысты сөздер : 1) мақтаға байланысты қоза (мақта өсімдігі),шиіт)мақта тұқымы),терімші (мақта теруші) балдаң (мақтаның сабағы )  2) жүгері түрлері : дүмбі,пәшік,сота.  3) қауын аттары : әңгелек,жәмше,қауын,торлама. Термин сөздер дегеніміз – ғылым,техника,өндіріс т.б. саласындағы арнаулы ұғымдар мен зат атауларын білдіретін сөздер.
Тапсырманы қызығушылықпен орындайды.
Оқушылар мысалдар арқылы,тақырыпты оқулықтан оқып, меңгереді.Түсінгендерін айтады.Топтық жұмыс.
Тапсырмалар1-топ. 193 – жаттығу. Математика,география,биология,тарих пәндері бойынша өздерің білетін термин сөздерді жазыңдар2-топ.195-жаттығу.Мәтіннен ұсталық кәсіби сөздерді теріп жазу.
3-топ.199-жаттығу.Термин сөздерді теріп жазу.
Дәптермен жұмыс. Жаттығуды жазады.
V.Ой толғаныс.
(5 мин)
1. Ұсталық кәсіпке қатысты қандай кәсіби сөздерді – зат,ұғым атауларын білесіңдер ?2. Ұста еңбегін өз көздеріңмен көргендерің бар ма? 3. Кәсіби сөздер дегеніміз не? 4.Термин сөздер деген не?
Сұраққа жауап береді.
VІ. Үй тапсырмасын беру (2 мин)
196-жаттығу.Суреттер топтамасындағы 6-суретке қарап,шағын мәтін құрастыру. Ереже жаттау.
Үй тапсырмасын түртіп алады.
VIІ. Бағалау (5 мин)
Критерийлер бойынша оқыту үшін бағалау және оқуды бағалауҚорытынды баға шығаруVIIІ. Инсерт стратегиясы(3 мин )«Білемін»,«Білгім келеді», «Үйрендім»
Ауызша айтуСабақтың тақырыбы Кәсіби және термин сөздерСабақтың мақсаты :                                        а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру                                         ә)  Түрлі әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту,өзіндік шығармашылыққа баулу ;                                        б)   тәрбиелік – ұжымшылдыққа,тиянақтылыққа тәрбиелеу.Сабақтың түрі :                                Аралас сабақСабақтың әдісі :                               сұрақ-жауап,тіл дамытуСабақтың көрнекілігі :                   кеспе қағаздарХалықтық педагогика                    Татулық – табылмас бақытэлементтерін қолдану :                   Пәнаралық байланыс :                   әдебиет,географияСабақтың барысы :                                                     а)  Ұйымдастыру кезеңі :                           Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.                                               ә)  Үй тапсырмасын пысықтау :                                 Үйге берілген жаттығуды тексеремін1.диалект дегеніміз не?                                  2.кірме сөздер дегеніміз не ?3.жалпылама лексика дегеніміз не ?                          4.табу дегеніміз не?5.эвфмизм дегеніміз не ?                                       6.дисфемизм дегеніміз не ?7.лексика нені зерттейді ?                      8.антонимдер дегеніміз не?9.синонимдер дегеніміз не ?                  10.омонимдер дегеніміз не ?
                                      б)  Жаңа сабақты түсіндіру :   Кәсіби сөздер дегеніміз – жұрттың бәріне бірдей түсінікті бола бермейтін белгілі бір тәсілмен я шаруашылық саласымен шұғылданатын адмдардың арасында ғана айтылытын сөздер.Кәсіби сөздерді екі үлкен салаға бөлуге болады.   1. Қолөнершілікке   ( ағашшылық,ұсталық,өрімшілік,тоқымашылық т.б. )  қатысты сөздер : тышқы ( араның бір түрі ), шербек ( үлкен ара ),ыңғыру (ағаш оятын құрал ) тышуыр (бұрап тесетін құрал ).   2. Ауыл шаруашылығына ( мал,астық,балық,аңшылық,бау – бақша,темекі,мақта,күріш,қызылша ) байланысты сөздер : 1) мақтаға байланысты қоза (мақта өсімдігі),шиіт)мақта тұқымы),терімші (мақта теруші) балдаң (мақтаныңсабағы )  2) жүгері түрлері : дүмбі,пәшік,сота.  3) қауын аттары : әңгелек,жәмше,қауын,торлама.   Термин сөздер дегеніміз – ғылым,техника,өндіріс т.б. саласындағы арнаулы ұғымдар мен зат атауларын білдіретін сөздер.
Жаттығумен жұмыс :  193 – жаттығу. Мәтіннен ұсталық кәсіпке қатысты сөздерді теріп жазыңдар.
Білімді бекіту : 1. Ұсталық кәсіпке қатысты қандай кәсіби сөздерді – зат,ұғым атауларын білесіңдер ?2. Ұста еңбегін өз көздеріңмен көргендерің бар ма? 3. Кәсіби сөздер дегеніміз не?4.термин сөздер дег не?Білімді  бекіту : оқушылардың білімдері бағаланады.Үйге тапсырма : «Қазақтың тұрмыстық бұйымдары» деген тақырыпта шағын мәтін құрастырып келу