Татар теле ??м ?д?биятын заманча укытуда инновациял?р:башлангыч сыйныф укучыларын мониторинг тестированияг? ?зерл?? алымнары.
Татарстан Республикасы
Т‰теш муниципаль районыныS
“П.С.Ханжин исеменд‰ге Т‰теш 1 нче урта гомуми белем бир_ м‰кт‰бе”
Татар теле k‰м ‰д‰биятын заманча укытуда инновациял‰р:башлангыч сыйныф укучыларын мониторинг тестированияг‰ ‰зерл‰_ алымнары.
I квалификацион категорияле
татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы
Садриева Чулпан Гум‰р кызыныS
татар теле k‰м ‰д‰бияты
укытучыларыныS август
киS‰шм‰сенд‰ ясаган чыгышы
Т‰теш ш‰k‰ре, 2014 нче ел
Б_ген укытучыдан бик к_п н‰рс‰ тал‰п ител‰: _з ф‰неSне бик яхшы бел_, балаларны яратудан тыш, аларныS фикерл‰_ с‰л‰тен _стер_, уку-танып бел_ эшч‰нлеген оештыру, рухи k‰м физик _сешен т‰эмин ит_. € моныS ™чен укытучыдан _з ш‰хесен‰ т‰нкыйть к_злегенн‰н карау, яSалыкка омтылу, заман сулышын тоеп, белемне ™злексез камилл‰штер_, укыту-т‰рбия процессына иGади якын килеп эшл‰_ сорала. Б_генге к™нд‰ балалар м‰гъл_мати технологиял‰р бел‰н бик ирт‰ таныша. ШуSа к_р‰ укучыларымда татар телен ™йр‰н_г‰ кызыксыну уяту, аларныS игътибарын G‰леп ит_ максатыннан мин д‰ ‰леге м‰гъл_мати технологиял‰рне _зл‰штерерг‰ k‰м аларны укыту процессында киS кулланырга бурычлы. Заманча технологиял‰р файдаланып белем бир_ т_б‰нд‰ге м™kим бурычларны _т‰рг‰ ярд‰м ит‰:
укучыда телг‰ кызыксыну уята;
аныS танып бел_ активлыгын _стер‰;
укучыларныS иGади м™мкинлекл‰рен камилл‰штер‰;
белемн‰рне тир‰н‰йт‰.
Моннан бернич‰ еллар элек уку - укыту процессында укытучыныS т™п эш коралы булып такта бел‰н акбур торса, х‰зер инде х‰л б™тенл‰й башкача. Мин _зем татар теле д‰ресл‰ренд‰ укучыларны кызыксындыру, д‰ресне мавыктыргыч итеп _тк‰р_ ™чен компьютер куллануны бик отышлы дип саныйм.
Компьютер – укучы бел‰н белемн‰р системасы арасында арадашчы, белем алу чарасы. Компьютердан файдалану укыту эшч‰нлеген баета, укыту процессын кызыклы, н‰тиG‰ле k‰м иGади итеп оештырырга м™мкинлек бир‰. Компьютер сыйныф тактасын да, тарату материалын да, д‰реслекл‰рне д‰ алыштыра ала. Аны куллану д‰реснеS н‰тиG‰лелеген арттыруга ярд‰м ит‰. j‰р укучыныS белем _зл‰штер_г‰ с‰л‰те т™рлеч‰ була. Кайбер укучыларныS ишетеп ист‰ калдыру д‰р‰G‰се ™стенлек алса, к_пчелек укучыларда к_реп ист‰ калдыруы ™стен чыга. Мен‰ шушы вакытта компьютер ярд‰мг‰ кил‰. Ч™нки мониторда барлык биремн‰р матур, эстетик яктан камил эшл‰н‰. Презентацион программаларны т™зег‰нд‰, мин аныS эчен‰ бик к_п материал: т™рле схемалар, р‰семн‰р, фотосур‰тл‰р керт‰м.
Мин башлангыч сыйныфларда д‰рес _тк‰рг‰нд‰ бик еш интерактив тактага м™р‰G‰гать ит‰м, ч™нки интерактив такта куллану д‰ресл‰рне тагы да мавыктыргыч, н‰тиG‰ле ит‰рг‰ ярд‰м ит‰. Интерактив такта бел‰н эшл‰г‰нд‰ ук мин k‰рвакыт укучыларныS игътибар _з‰генд‰, сыйныф бел‰н элемт‰д‰ торам.
Т™рле темага к_рс‰тм‰ материаллар k‰м укыту ресурсларын бик к_п табарга k‰м аларны кабат-кабат файдаланырга м™мкин. Бу алым укучыларныS белем сыйфатын _стерерг‰ ярд‰м ит‰. Укучылар интерактив тактага бик тиз к_нег‰л‰р. Зур экран берг‰л‰п эшл‰рг‰ м™мкинлек бир‰. Сыйныфта интерактив тактаныS барлыкка кил_е х‰тта иS проблемалы укучыларга да укуга карата карашларын _зг‰ртерг‰ эт‰ргеч ясый. СоSгы парта артында утырган бала кин‰т активлаша k‰м иGади фикер й™рт‰ башлый.
Шулай итеп интерактив такта укучыларда эшл‰_ активлыгын гына арттырып калмый, ‰ яSа материалны k‰р укучыга GиSел, аSлаешлы итеп Gиткерерг‰ д‰ ярд‰м ит‰.
Шулай ук д‰ресл‰рд‰ Интернет ресурсларны куллану гаять зур м™мкинлекл‰р бир‰. Интернет челт‰ре укучыга k‰м укытучыга кир‰кле м‰гъл_матны Gир шарыныS т™рле ноктасыннан эзл‰п табу шартларын тудыра.
Татар теле д‰ресенд‰ Интернет ярд‰менд‰ уку, язу к_некм‰л‰рен булдыру k‰м _стер_, кир‰кле материал табу, укучыларныS с_злек запасын баету, татар телен ™йр‰н_г‰ мотив формалаштыру кебек дидактик бурычларны _т‰рг‰ м™мкин.
Укучылар Интернет челт‰ренд‰ _тк‰рел‰ торган тестларда, викториналарда, конкурсларда, олимпиадаларда катнаша, яшьт‰шл‰ре бел‰н аралаша алалар.
Д‰ресл‰р кызыклы _тсен ™чен шулай ук уен технологиясен д‰ кулланам, ч™нки уен технологиясен яSа материалны аSлатканда k‰м ныгытканда, с™йл‰м телен _стерг‰нд‰ кулланырга м™мкин. €леге технология бала ларныS иGади с‰л‰тен _стер‰, фикерл‰_ д‰ р‰G‰сен арттыра, д‰ресне Gанландыра, кы зыклы ит‰. Уйный-уйный белем алганда, тел д‰н _зл‰штер‰ торган материал GиSел ныгы тыла k‰м мавыктыргыч була, балаларныS к_з‰т_ч‰нлеге арта. Тик ‰леге эш т™рен оештыр ганда, мин укучыларныS яшь _зенч‰леген ист‰ то тып, аны д‰рест‰ урынлы кулланырга тырышам.
М‰с‰л‰н: 1нче сыйныфта фигыльл‰рне ™йр‰нг‰нд‰ укучылар “Ватык телевизор” уенын кызыксынып уйныйлар. Телевизор ватылган, тавышы юк. Бер укучы такта янына чыга. Мин аныS колагына фигыльнеS беренче формасын пышылдап ‰йт‰м, укучы моны х‰р‰к‰т бел‰н к_рс‰т‰. Калган укучылар фигыльне х‰зерге заман формасында ‰йтеп бир‰л‰р.
jава торышын тасвирлаганда, т™рле си туациял‰р бир‰м, “Синоптиклар” уенын _тк‰р‰м.
Уеннарда шулай ук к_рс‰тм‰лелек файдала ну (киемн‰р, уенчыклар, муляжлар, маскалар) яхшы н‰тиG‰ бир‰. Аларны кулланып, кибетт‰ ‰йберл‰р алу, б_лм‰не Gиkазлау, ™ст‰л ‰зер л‰_ турында с™йл‰шерг‰, киS‰шл‰шерг‰ м™м кин. Рольле уеннарныS ситуациял‰рен укучы лар _зл‰ре д‰ т‰къдим ит‰. ИS кызык уеннар ныS берсе курчак театры оештыру, к_ре нешл‰р с‰хн‰л‰штер_. С‰хн‰л‰штерелг‰н уен нар иGади хыялны, уйлау с‰л‰тен _стер‰. Алар уку эшен Gанландыра, т™рл‰ндер‰, с™йл‰м те лен _стер_г‰ уSай йогынты ясый.
Х‰зер безнеS эшебезне тикшер_, укучыларныS телне _зл‰штер_г‰ куелган тал‰пл‰рг‰ тиешле д‰р‰G‰д‰ Gавап бир_л‰рен ачыклау максатыннан 3 нче ел 4 нче сыйныф укучыларына республика к_л‰менд‰ мониторинг – тестирование уздыралар. 2011 – 2012 нче уку елында ул апрель аенда уздырылган иде, ул вакытка укучылар инде барлык темаларны _зл‰штереп бетер‰л‰р, кабатлау темалары гына кала. 2012- 2013 нче уку елына ул никтер февраль аена к_черелг‰н иде, ‰ 2013 – 2014 нче уку елында инде декабрь аенда ук узды. Билгеле инде укучылар барлык теманы бу вакыт аралыгында _зл‰штереп ™лгермил‰р k‰м тест эшен башкарганда йомшак укучылар гына т_гел яхшы ™лгереш к_рс‰т_че укучыда аSлап д™рес итеп _ти алмый. Рус т™ркеменд‰ укучы укучыларга ул биремн‰р б™тен тема буенча бер _к типта, ‰ татар т™ркеменд‰ укучы балалар ™чен биремн‰р авыррак. Рус м‰кт‰бенд‰ укучы татар балалары рус мохитенд‰ т‰рбиял‰нг‰нг‰ к_р‰ татарча язылган биремн‰рне тулысынча аSламыйлар, биремен рус телен‰ т‰рGем‰ итеп утырып к_п вакытларын сарыф ит‰л‰р. ^телм‰г‰н темалар буенча бирелг‰н биремн‰рне б™тенл‰й аSламыйлар.
2 ел рус т™ркеме укучылары, 1 ел татар балалары бел‰н тест яздык. Балалар бу эшл‰рне яхшы _т‰дел‰р. Тестка ‰зерлек эшл‰рен 4 нче сыйныфта гына т_гел, 3 нче сыйныфтан ук башласаS да бик яхшы: балаларны калын k‰м нечк‰ с_зл‰рне аеруга т™рле биремн‰р эшл‰терг‰, м™ст‰кыйль с_з т™ркемн‰рен аера бел_г‰, сорауларын тануга, мисаллар китерерг‰ ™йр‰т_не. ИS GиSел формада татар теленд‰ G™мл‰ т™з_не: сорау G™мл‰д‰ге сорауны Gавап с_зг‰ алмаштыру. € инде 4 нче сыйныфта мин _зем укучыларга тест д‰фт‰рл‰ренеS кир‰клеген, андагы биремн‰рнеS безг‰ тест эшенд‰ге биремн‰рг‰ охшаш булуын ата – аналарга да Gиткер‰м. Шул д‰фт‰рд‰ге биремнеS k‰рберсен укучыларга аSлатам, берг‰л‰п беренче варианттагы биремн‰рне эшл‰п чыгабыз, шуннан соS 2 нче вариантны м™ст‰кыйль _тил‰р. Шулай ук 4 нче сыйныфта укучы k‰рбер укучыны _земнеS факультативка яздырдым, анда т™рле биремн‰р куям, нинди кагыйд‰г‰ таянып эшл‰рг‰ ик‰нен, мисалларын китер‰м. Алдагы елгы тест биремн‰ренеS к_черм‰л‰рен эшл‰п килеп ™йг‰ эш итеп таратам, k‰ркем _зенеS м™мкинлегенн‰н чыгып биремн‰рне _т‰п кил‰, тикшереп билге куям.^зл‰ре д‰ шундый биремн‰рне интернеттан эзл‰п килеп, сыйныфтагы ипт‰шл‰рен‰ т‰къдим ит‰л‰р. Мондый ™й эшл‰ре укучыларга ошый, аларда тел бел‰н кызыксыну уята, бер – берсен тикшер_, билгел‰р алу телг‰ булган карашларын да _зг‰рт‰.Шул р‰вешле, мин рус телле балаларда та тар телен ™йр‰н_, бел_ тел‰ге т‰рбиял‰рг‰ тырышам.
Чыгышымны йомгаклап ‰йт‰сем кил‰: укучылар – безнеS кил‰ч‰гебез. Аларны б_генге базар м™н‰с‰б‰тл‰ре шартларында к™нд‰шлекк‰ с‰л‰тле, олы максатларга иреш_ юлында информацион технологиял‰рд‰н оста файдалана бел_че иGади ш‰хес итеп т‰рбиял‰_ – безнеS т™п бурычыбыз.
15