Д?ресл?рд? ??м д?рест?н тыш чараларда укучыларга рухи-?хлакый т?рбия бир?
Д‰ресл‰рд‰ k‰м д‰рест‰н тыш чараларда укучыларга рухи-‰хлакый т‰рбия бир_.
Нур‰хм‰това Г™лфир‰ €хм‰т кызы,1 квалификацион категорияле татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы
Казан ш‰k‰ре Идел буе районыныS 17нче урта м‰кт‰бе
...Алтыннан да кыймм‰тле, оGмах нигъм‰тл‰ренн‰н
д‰ кадерле булган н‰рс‰ – т‰рбияле баладыр. Ата k‰м ана
™чен т‰рбияле бала кебек олы байлык kич
булмас.Т‰рбияле бала д™ньяда Gанга шатлык k‰м
ахир‰тт‰ й™зг‰ аклык китерер....
Р.Ф‰хреддин “Н‰сыйх‰т”
Д™ньяда чорлар, д‰верл‰р, юлбашчылар алышынганда да _зл‰ренеS кыймм‰тл‰рен югалтмаган т™шенч‰л‰р бар. М‰Sгелек бу кыймм‰тл‰р- гомумкешелек сыйфатлары. ХалыкныS кешелеклелек сыйфатлары гасырлар д‰вамында формалашкан k‰м татар халкына хас бу асыл сыйфатлар- тугърылык, Gаваплылык, в™Gданлылык, бер-береS бел‰н тату, килешеп яш‰_, ш‰фкатьлелек, инсафлылык, олыларны-олы, кечел‰рне кече ит‰ бел_- яшь буынга васыять, т‰Gриб‰ итеп тапшырылган. Шушы идеял‰р нигезенд‰ халыклар, илл‰р-д‰_л‰тл‰р бер-берсе бел‰н килешеп яш‰г‰нн‰р, б‰х‰сле м‰сь‰л‰л‰рне тыныч юл бел‰н х‰л итк‰нн‰р. МоныS нигезе изге китабыбыз Коръ‰н с_р‰л‰ренд‰, х‰дисл‰ренд‰ тупланган.
Укучыларга рухи-‰хлакый т‰рбия бир_неS максатлары- балаларда ‰хлакый нормаларга туры килг‰н м™н‰с‰б‰тл‰р системасын булдыру.
Кызганычка каршы, б_ген ‰хлаксызлык к_ренешл‰ре тормышыбыз, яш‰ешебезнеS к_п ягына _теп керде, элект‰н _к ‰хлак кагыйд‰л‰ре бел‰н
яш‰г‰н, милл‰тнеS сафлыгын, чисталыгын саклаучы татар авыллары да шушы чирне йоктырды. Гомумкешелек кыймм‰тл‰ре юкка чыкты. Гасырлар буе халкыбызныS т™п сыйфатлары булган тыйнаклык, кунакчыллык, бер-береS‰ юл кую, ™лк‰нн‰рг‰ ихтирамлы-ш‰фкатьле булу кебек сыйфатлар кимеде, милл‰тебезг‰ ят булган к_ренешл‰р бел‰н алышынды. Д™нья р‰х‰те, бер минутлык к‰еф-сафа ™чен изге хисл‰р аяк астына ташланды. Тормышыбыз к™нн‰н-к™н чуарлана бара. Матурлык, изгелек, игелек, миkербанлылык сыйфатлары диSгез ™стенд‰ге йомычка кебек кен‰ ялтырап кит‰. Х‰зерге яшьл‰рнеS рухи яктан бозылуларын к_р_ k‰рбер намуслы кешене ачындыра. Наркоманияг‰, алкоголизмга сукырларча иярг‰н кешел‰рг‰ Гакыйль Сагыйров, Илгиз К‰лимуллин, Герман Соколов, Владислав Титов, Антонина Баева, Ф‰нис Яруллин кебек к™чле ш‰хесл‰рнеS тормышын м‰Gб_ри ™йр‰тер идем.
Яшь буында ‰хлакый сыйфатларныS ким_е k‰рберебезне борчый. Гасырлар буе инанып, саклап килг‰н ‰хлакый кануннарныS k‰м нормаларныS р‰тл‰п санга сугылмавы, онытылуга дучар ител_е аркасында хасил булган рухсызлык яшьл‰рг‰ аеруча нык т‰эсир ит‰. АныS с‰б‰пл‰ре н‰рс‰д‰? Табигать бирг‰н к™ч k‰м саулыкларыныS бозыклыкка алмаштырган яшьл‰рне упкыннан ничек коткарырга?
Бу k‰м к_пл‰рне борчыган башка сорауларга н‰къ мен‰ укыту-т‰рбия эшч‰нлеге барышында чишелеш табып була да.
Заманнар _зг‰р‰, кеше к_Sеле кырыслана, яшьл‰р бозыла, дибез. €йе, шулайдыр да. Л‰кин ‰хлак кагыйд‰л‰ре булган, бар k‰м булачак. ‰хлаксызлык к_ренешл‰рен заманга сылтап калдыру - ‰хлаксызлык ™чен с‰б‰п эзл‰_ ген‰ ул.
Мен‰ шундый шартларда укыту-т‰рбия эшч‰нлегенеS, шул ис‰пт‰н тел k‰м ‰д‰бият д‰ресл‰ренеS яшь буынга ‰хлак т‰рбиясе бир_д‰ ‰k‰мияте зур.
Укыту процессы т‰рбия процессы бел‰н тыгыз б‰йл‰нешт‰ тора. Татар теле k‰м ‰д‰бияты д‰ресл‰ре ‰хлак т‰рбиясе бир_д‰ ‰k‰миятле урын били.
Укучыларга рухи-‰хлакый т‰рбия бир_ т_б‰нд‰ге юн‰лешл‰рд‰ н‰тиG‰ле алып барыла: тел k‰м ‰д‰бият д‰ресл‰ренд‰, сыйныфтан тыш чараларда, гаил‰ бел‰н тыгыз хезм‰тт‰шлект‰.
Туган тел-т‰рбиянеS иS м™kим чарасы. ТелебезнеS чисталыгын, сафлыгын, камиллеген саклау, аны кадерле ядкарь итеп кил‰ч‰кк‰ алып бару –безнеS алда торган иS зур бурыч. Шул ук вакытта тел д‰ресл‰ренд‰ башкарыла торган эш т™рл‰ре аша укучыларга ‰хлак т‰рбиясе бир_ зарур. j‰рт™рле к_нег_л‰рд‰н тыш, карточкалар бел‰н эш, тестлар т™зег‰нд‰ д‰ тикшерел‰се G™мл‰ яки мисаллар, конструкциял‰рг‰ мисаллар сайлаганда К.Насыйри, Р.Ф‰хретдин, Г.ТукайныS, k.б акыл иял‰ребезнеS ‰хлак ™лк‰сен‰ караган фикерл‰рен алырга тырышам, шулар _рн‰генд‰ балаларныS аSнарында инсафлылык, ™лк‰нн‰рг‰ ихтирам, м‰рх‰м‰тлелек т™шенч‰л‰ре т‰рбиял‰рг‰ омтылам. УкучыларныS язма фикерл‰_ к_некм‰л‰рен _стер_ максатыннан _тк‰рел‰ торган язма эшл‰р (изложение, сочинение), тикшер_ максатыннан _тк‰рел‰ торган диктант текстларын да ‰хлакый эчт‰лекле булганнарын сайларга тырышам. Тел д‰ресл‰ренд‰ шулай ук халык авыз иGаты ‰с‰рл‰рен киS кулланам: м‰кальл‰р, табышмаклар, ‰йтемн‰р k.б. Х‰зерге татар теле д‰реслекл‰ренд‰ халык авыз иGаты ‰с‰рл‰ре _рн‰кл‰ре шактый китерелг‰н. Шуларга ™ст‰м‰ р‰вешт‰ халык авыз иGаты Gыентыкларыннан еш файдаланам.
Татар халык авыз иGаты ‰с‰рл‰ре нигезенд‰ укучыларны рухи-‰хлакый яктан т‰рбиял‰_ ‰д‰бият д‰ресл‰ренд‰ д‰ д‰вам ит‰. Халык ‰киятл‰ренд‰ге сюжет эчт‰леге, образларныS холык-фигыльл‰ренд‰, кылган гам‰лл‰ренд‰ яхшылык k‰м яманлык, т‰рбиясезлек k‰м инсафлылык, k.б.сыйфатлар шушы юн‰лешт‰ карала.
Д‰ресл‰рд‰ ‰д‰п-‰хлак кагыйд‰л‰рен т™шендерг‰нд‰, _гет-н‰сих‰т бир_ бел‰н чикл‰нмич‰, бик сак р‰вешт‰ дин ‰д‰пл‰рен‰ нигезл‰неп с_з алып бару, татар халкы k‰м республикабызда яш‰_че башка милл‰т халыкларыныS гореф-гад‰тл‰рен‰, дини йолаларына х™рм‰т бел‰н карап, укучыларда толерантлык т‰рбиял‰_ к_зд‰ тотыла.
Тел k‰м ‰д‰бият д‰ресл‰ренд‰ кешел‰р арасындагы м™н‰с‰б‰тл‰рне аSларга ярд‰м ит‰ торган, намуслылык, кешелеклелек, тормыш чынбарлыгы турында уйландыра торган ‰с‰рл‰р д‰реслекл‰рг‰ к_п кертелг‰н. Тормышта матурлык бел‰н ямьсезлек, м‰рх‰м‰т бел‰н явызлык, ш‰фкатьлелек бел‰н туS й™р‰клелек еш кына ян‰ш‰ й™ри. М‰рх‰м‰т хисенеS к™чен, яш‰_ м‰гън‰сенеS асылын аSлата торган ‰с‰рл‰р д‰ байтак. Андый ‰с‰рл‰р итеп мин М.М‰kдиев, Ф.Яруллин, €.Еники, А.Гыйл‰Gев ‰с‰рл‰рен саныйм. Югарырак сыйныфларда ‰д‰би ‰с‰рл‰рг‰, ‰с‰р геройларына б‰я бир_, х‰зерге чынбарлык бел‰н чагыштыру укучыларга тормыш д‰ресе бир‰.
Укучыларыбызны киS к_Sелле, м‰рх‰м‰тле, т‰рбияле, ‰д‰пле кеше итеп т‰рбиял‰_ ™чен м‰кт‰п k‰м гаил‰неS тыгыз элемт‰д‰ торып эшл‰ве кир‰к. Балада уSай гад‰тл‰р т‰рбиял‰_ ™чен ш‰хси _рн‰к к_рс‰т_ зарур. Баланы, кимчелеген ‰йтмич‰, kаман иск‰ртеп торырга, к_з‰терг‰, еш исен‰ т™шерерг‰, тавыш к_т‰рм‰ск‰ кир‰к. Шул ук вакытта баланыS ш‰хесен д‰ кимсетм‰_, башкалар арасында уSайсыз х‰лг‰ калдырмау да к_зд‰ тотыла Сабырлык бел‰н эш итк‰нд‰, kичшиксез, н‰тиG‰се д‰ булачак. “Сабыр итк‰н морадына Gитк‰н” м‰кале бу урында бик т‰ урынлы булыр.
Ата –аналарныS k‰м балаларныS белемен к_т‰р_д‰ дини мирасыбызга м™р‰G‰гать ит‰рг‰ вакыттыр, ч™нки динд‰ ‰хлак ф‰лс‰ф‰се яшерелг‰н. F‰мгыять k‰м дин _зара аSлашып дини м‰д‰ниятны гаил‰г‰ якынайтмаса, б_генге к™нд‰ бик нык иш‰йг‰н т™рле секталар, агымнар, т™ркемн‰р рухи яктан ачлык кичерг‰н балаларныS гына т_гел, олыларныS да аSын томалап, _з эчл‰рен‰ алып кит_ куркынычы _с‰ бара.
Гаил‰ т‰рбиясенд‰ халкыбызныS к_рк‰м милли гореф-гад‰тл‰рен файдалану бик м™kим. Милли т‰рбия- гаил‰не рухи кыймм‰тл‰рг‰ юн‰лт_неS бер алымы. М‰кт‰п бел‰н берлект‰ гаил‰ б‰йр‰мн‰ре: “Ш‰G‰р‰м”,”Гаил‰без горурлыгы”, “ k.б. _тк‰р_ к_п кен‰ укучыларны _з н‰сел-тамырлары бел‰н кызыксыну, милли гореф –гад‰тл‰рне онытмау кебек ™чен кир‰к. Тир‰-ягыбызда булган _рн‰к гаил‰л‰рнеS уSыш серл‰рен ™йр‰неп, башкаларга _рн‰к ит_-‰хлакый т‰рбиянеS бер тармагы.
Телг‰ алынган к_рк‰м сыйфатларны м‰кт‰п k‰м гаил‰ алларына берд‰м тал‰пл‰р куеп, хезм‰тт‰шлек итк‰нд‰ ген‰ т‰рбияли алабыз.
15