РУС ТЕЛЛЕ БАЛАЛАРГА ТАТАР ТЕЛЕ ??М ?Д?БИЯТЫН ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ ?РН?КЛ?РЕ ЯРД?МЕНД? ?ЙР?Т?

Рус телле балаларга татар теле k‰м ‰д‰биятын халык авыз иGаты _рн‰кл‰ре ярд‰менд‰ ™йр‰т_
Татар халкыныS бай м‰д‰ни мирасы бар. АныS чишм‰ башы х‰зерге татар милл‰тенеS халык булып оешканчыга кад‰рге борынгы чорларына барып тоташа. Халкыбыз, гаять катлаулы тарихи-м‰д‰ни процесслар аша _теп, _зен‰ ген‰ хас матди k‰м рухи культура G‰_k‰рл‰рен саклап кала алган. Кил‰ч‰кт‰ д‰, м‰д‰ниятле милл‰т булып саклану ™чен, безг‰ яшь буынны халкыбызныS культура мирасы бел‰н даими таныштырып тору, аны тарихыбызга х™рм‰т бел‰н карарга ™йр‰т_ зарур.
Борынгы т™ркил‰р, болгар-татарлар элек-элект‰н аS-белемг‰ омтылып яш‰г‰нн‰р. Алар _зл‰ренеS гореф-гад‰тл‰рен‰, йолаларына k‰м б‰йр‰мн‰рен‰ игътибарлы булган. Бала бишект‰н _к миллилекне к_Sелен‰ сеSдер‰ барган.
Кызганычка каршы, б_генге к™нд‰ безнеS халык милли яктан гарипл‰неп кил‰. Барыбызга да м‰гъл_м ки, ш‰k‰р баласы саф татар мохитенд‰ _сми. АларныS фикер й™ртеше д‰, гам‰л-фигыльл‰ре д‰, холыклары да гел русча. Татар холкы, татар _заSы юк д‰р‰ж‰д‰.
Шулай булгач, руслашкан татар баласына, чын рус баласына татар культурасын ™йр‰т_, аларныS милли аSын _стер_ – татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучыларыныS т™п бурычы.
Ничек? Нинди юллар бел‰н моSа ирешеп була соS?
Мин _зем студентларн этник аSын уятуда, милли аSын _стер_д‰ т™рле юллар эзлим. €д‰бият д‰ресл‰ренд‰: Минем ш‰G‰р‰м; Татар халкыныS милли б‰йр‰мн‰ре; Татар милли киемн‰ре; Башка милл‰тл‰рг‰ карата м™н‰с‰б‰т, _зара ихтирам кагыйд‰л‰ре; Татар халык Gырлары; ТатарстанныS к_ренекле ш‰хесл‰ре турында аSлатам, магнитофон язмасында аларныS чыгышларын тыSлатам, язучылар бел‰н очрашулар уздырам.
Рус балаларын халык авыз иGаты _рн‰кл‰ре бел‰н таныштыруны мин даими алып барам. Тел ™йр‰т_не авазлардан башлыйм, татар теленеS _зен‰ ген‰ хас авазлары бар. €, _, ™, S, G, k, къ, гъ авазларын _зл‰штерг‰нд‰, д‰ресне шул авазлар керг‰н такмазалар, тиз‰йткечл‰р бел‰н башлау максатка ярашлы, м‰с‰л‰н, къ авазын д™рес ™йр‰т_ ™чен:
Кара карга карга кунган,
Каркылдыйдыр кар да кар,
Кайчан эреп бет‰р кар.
Такмазалар борын-борыннан балалар иGатында актив яш‰п килг‰н, аларныS фикерл‰_ с‰л‰тен _стер_д‰ ‰k‰миятле урын тоткан. Алар рифмалы с™йл‰мне _стер‰, авзларны д™рес ‰йтерг‰ к_нектер‰.
Д‰рест‰ ‰киятл‰рне д‰ еш кулланам, ч™нки халык ‰киятл‰ренеS теле гади, ачык булу бел‰н берг‰ алар _зенч‰лекле ‰йтемн‰рг‰ д‰ бай. Д‰ресл‰рд‰ д™нья ‰д‰биятыныS алтын фондына керг‰н Пушкин, Андерсен, Гофмон, бертуган Гриммнар, Тукай, Алиш, Батулла ‰киятл‰ренн‰н файдаланам. Д‰рест‰ минем максатым – укучыларга ‰киятне аSлатып, зиkенн‰рен‰ салу. Укучы _зенеS хыялында ‰кият роленеS берсе урынында ‰киятт‰ катнаша ала. €киятне укыганда салмак кына классик музыка уйнап торса, ул классик музыканы да аSларга ™йр‰н‰.
«^ги кыз», «ТаSбатыр» ‰киятл‰рен рус халык ‰киятл‰ренеS «Морозка» k‰м «Медное, серебряное, золотое царства» ‰киятл‰ре бел‰н чагыштырып анализлыйм. €киятл‰р укучыга, _зен ‰кият герое бел‰н тиSл‰штер_ аша, кичерешл‰р k‰м проблемаларныS _зенд‰ ген‰ т_гел ик‰нлеген аSларга ярд‰м ит‰.
€кият образлары аSа катлаулы х‰лл‰рд‰н чыгу юлларын ирексезл‰мич‰ ген‰ т‰къдим ит‰, _зен‰ k‰м _з м™мкинлекл‰рен‰ ышаныч уята. К_п очракта бала _зен уSай герой бел‰н тиSл‰г‰нг‰ к_р‰, ул изгелекне явызлыктан аерырга ™йр‰н‰, чын рухи кыймм‰тл‰рне _зл‰штер‰.
Шулай ук д‰ресл‰рд‰ м‰каль-‰йтемн‰рне д‰ файдаланам. Д‰реслект‰ бирелг‰н ™зекл‰рд‰н аларны таптырам, м‰гън‰сен аSлаттырам. ^зл‰ренеS фикерл‰рен м‰каль-‰йтемн‰р, акыллы гыйб‰р‰л‰р бел‰н д‰лилл‰т_ ™стенд‰ эшлим, ч™нки алар миллионлаган кешел‰рнеS акылы бел‰н туганнар, буыннар яш‰ешенд‰ тикшерелг‰нн‰р. М‰с‰л‰н, «Уйна да к™л, ‰мма сабагыSны бел.- Делу время потехе час.», «Ашыккан ашка пешк‰н.- Поспешишь людей насмешишь.». Аларны чагыштырып ™йр‰нг‰нд‰, баланыS х‰теренд‰ с_зл‰р озакка саклана.
Д‰ресл‰рд‰ фразеологизмнарныS м‰гън‰сен, аларныS русча, татарча, инглизч‰ вариантларын чагыштырып аSлатырга тырышам. Фразеологик ‰йтелм‰, телд‰ сакланган х‰лд‰, с™йл‰мд‰ кулланыла. Бер телд‰н икенче телг‰ с_зг‰ с_з т‰рGем‰ ител‰ алмый, бу аныS к_пм‰гън‰лелеге k‰м нигезенд‰ ятучы чагыштыруларныS _зенч‰лекл‰рен‰ б‰йле булуы бел‰н аSлатыла.
Укучыга яш‰венеS м‰гън‰сен аSларга, ата-бабага ихтирам т‰рбиял‰рг‰, k‰р укучыныS н‰сел ш‰G‰р‰сен бел_е ярд‰м ит‰. Шул максаттан чыгып «Fиде бабаSны бел!» диг‰н темага гаил‰ ш‰G‰р‰л‰ре т™зеттем. Укучылар _зл‰ренеS н‰сел ш‰G‰р‰л‰рен ™йр‰неп, т™рле формаларда ясап алып килдел‰р. Н‰тиG‰д‰ кабинетта бай материал тупланды.
€д‰бият д‰ресл‰ренд‰ ™йр‰нг‰нн‰р тел д‰ресл‰ренд‰ д‰вам иттерел‰.
Тел белеменеS морфология, синтаксис, лексика б_лекл‰рен ™йр‰нг‰нд‰ халык авыз иGаты ‰с‰рл‰ренн‰н киS файдаланам. Ф‰нни эзл‰н_ юн‰лешл‰ренеS бер т™ре буларак, укучыларга м‰каль-‰йтемн‰р туплап килерг‰ т‰къдим ит‰м. Укучы бер яктан бирем _ти, икенче яктан, м‰каль k‰м ‰йтемне аSлап, андагы т™п фикерне х‰терен‰ салып куя. Тел д‰ресл‰ренд‰ ™йр‰нелг‰н материалны даими р‰вешт‰ «Тел диг‰н д‰рья бар», «Тапкырлар k‰м зир‰кл‰р» б‰йгел‰ренд‰ ныгытабыз.
Н‰тиG‰ ясап шуны ‰йтерг‰ була: татар теле k‰м ‰д‰бияты д‰ресл‰ренд‰ халык авыз иGатына м™р‰G‰гать ит_ студентларныS ф‰н бел‰н кызыксынуын к™ч‰йт‰, ихтыяр к™чен, акыл эшч‰нлеген _стер‰, укучыларны милли рухта т‰рбиял‰рг‰ ярд‰м ит‰.

€д‰бият.
1. F‰л‰лиев Ш Ш. Милли т‰рбия нигезл‰ре Ш.Ш. F‰л‰лиев. –Казан, 2003.
2. С‰хипова Р.€. Халык педагогикасы нигезенд‰ укыту k‰м т‰рбия бир_ Р .€.С‰хипова. –Казан, 2005.
15