Выступление на ШМО на тему: Ижади с?йл?м телен ?стер? аша халкыбызга, тарихыбызга, милл?тебезг?, телебезг?, гореф-г?д?тл?ребезг?, йолаларыбызга м?х?бб?т т?рбиял??
ИGади с™йл‰м телен _стер_ аша халкыбызга, тарихибызга, милл‰тебезг‰, телебезг‰, гореф-гад‰тл‰ребехг‰, йолаларыбызга м‰х‰бб‰т т‰рбиял‰_.”
Ш‰k‰р м‰кт‰бенд‰ рус телле татар балаларын татар телен‰ ™йр‰тк‰нд‰ _з алдыма шушы максатларны куям:
1 Укучыларны _з теленд‰ с™йл‰шерг‰, кйнд‰лек с™йл‰мд‰ кулланырга ™йр‰терг‰.
2 Татар теленеS _зенг‰лекле авазларын k‰м х‰рефл‰рен д™рес итеп ‰йтерг‰, бирелг‰н темаларга с™йл‰шерг‰ ™йр‰т_.
3 С™йл‰м телен _стер_ аша туган телебезг‰, халкыбызга, гореф – гад‰тл‰ребезг‰, ойлаларыбызга, тарихыбызга м‰х‰бб‰т т‰рбиял‰_.
4 ^зл‰ренеS туган телл‰ре, халкы бел‰н горурлану хисл‰ре т‰рбиял‰_.
5 Укучыларны туган телд‰ укыганны k‰м ишетк‰нне аSларга ™йр‰т_.
6 С™йл‰м телен _стер_ ™стенд‰ эшл‰г‰нд‰, бирелг‰н ‰д‰би текстларны укырга k‰м аSларга ярд‰м ит_.
7 Туган телне, туган халыкныS м‰д‰ниятын, тарихын гореф – гад‰тл‰рен, ойлаларын Башкортстанда яш‰_че халыкларныS м‰д‰ниятен‰ k‰м традициял‰рен‰ б‰йл‰п ™йр‰т_.
Туган телебезнеS k‰м милл‰тебезнеS кил‰ч‰ге б_ген м‰кт‰пл‰рд‰ х‰л ит‰ле.
Б_генче к™нд‰, м‰кт‰п, гаил‰, б™тен G‰мгыятебез алдында т™п проблемелерныS берсе-к_пмилл‰тле k‰м к_пм‰д‰ниятле G‰мгыять шартларында яшь буынча д™рес т‰рбия бир_ м‰сь‰л‰се тора. F‰мгыятебезнеS к_пмилл‰тле булуын ис‰пк‰ алып д‰_л‰т ™рганнары бу проблеманы кабул итеп чиш‰рд‰ тырышалар.
СоSгы елларда кабул ителг‰н норматив документлар:
1 “Русия ФедерациясенеS милли м‰гариф доктринасы.” (“Национальная доктрина образования Российской Федерации”).
2 “Русия ФедерациясенеS милли белем бир_не _стер_ Концепциясе”. (“Концепция национальной образовательной политики РФ”).
3 Д‰_л‰т программасыныS проекты “Русия Федерациясенд‰ 2010 елга кад‰р балаларныS т‰рбия эшен _стер_”.(“Развитие воспитания детей в РФ до 2010 года”)
4 “2010 елга кад‰р Русия Федерациясе граSданнарына патриотик т‰рбия бир_” д‰_л‰т программасы. (Государственная программа “Патриотическая воспитание граждан РФ до 2010 года”).
Туган татар теле укытучысы буларак, минем педагогик эшч‰нлегемнеS максатыукучыларныS _зл‰ренеS милли м‰д‰ниятен‰ карата булган кызыксынуын арттару,– укучыларга татар милл‰тенеS бер в‰киле буларак т‰рбиял‰нерг‰ шартлар тудыру. Гомум гуманистик нигезд‰ укучыларныS с™йл‰м телен, активлыгын _стер_ ™чен иS яхшы сыйфатлар, с‰л‰тле, иGади эзл‰н_г‰н эстетик з‰выклы кеше т‰рбиял‰_.
Минем педагогик эшч‰нлегемнеS бурычлары булып, татар теле д‰ресл‰ре ерд‰менд‰ укучыларга уз халкыныS тради™иял‰рен, м‰д‰ниятен, тарихын, гореф-гад‰тл‰рен, й™лаларын ™йр‰н_г‰ булышлык ит_.
Д‰ресл‰рд‰ укучыларда, _зенеS матурлыгы, халык авыз иGатыныS байлыгы бел‰н алыштыргысыз булган татар телен, туган халкыныS тарихын k‰м м‰д‰ниятен саклап калырга k‰м _стер_ хисл‰ре т‰рбиял‰рг‰.
“Туган тел булганда халык та булачак диг‰н К.Д. Ушинский
Туган тел – интелект _семнеS, иGади ш‰хес т‰рбиял‰_неS негезе булып тора.
“Телд‰ аныS табигате, тормыш – к™нк_реше чагыла”- ди академик П. Вяземский.
€йе, укучыларда туган тел k‰м ‰д‰биятк‰, белем алуга, туган илые, туган якны, аныS табигатен ярату k‰м сакчыл караш, кешелеклелек, ш‰фкатьлелек, ‰хлаклылык, хезм‰т с™ю кебек матур сыйфатлар т‰рбиял‰_ б_генге к™нд‰ безнеS – ана теле укытучыларыныS изге милл‰тен, туган туфрагын, нигезен, _з н‰селен, туган теленЮ тарихыбызны яратучы итеп т‰рбиял‰_г‰ зур ‰k‰мият бир‰м.
МоныS ™чен т™п игътибарын укучыларда туган т™б‰гебезнеS к_ренекле кешел‰рен‰, туган ягыбызныS матур табигатен‰ ихтирам хисл‰ре т‰рбиял‰_г‰, БашкортстаныбызныS г_з‰л Gир булуын т™шендер_г‰ юн‰лт‰м.
“Башкортстан республикасыныS халыклары телл‰ре турында гы Законы – республикада яш‰_че барлык халыкларныS телл‰рен саклап калуны k‰м аларныS бер хокуктан _сешен к_з алдында тота.
Д‰_л‰тебез Башкортстан Республикасы территориясед‰ т™рле халык телл‰рен, ике теллелекне k‰м к_птеллелекне _стерерг‰ ярд‰м ит‰, барлык граSданнарына да _з туган телл‰рен укытырга k‰м ™йр‰нерг‰ м™мкинчелек бир‰.
j‰ркем _зенеS туган ягыныS тарихын, н‰хел – ыру ш‰G‰р‰сен белерг‰ тиеш k‰м алар бел‰н горурланырга хаклы дип уйлыйм.
Берд‰м булып, иSне – иSг‰ куеп,
Кум‰кл‰шеп й™кне тармасак.
Милл‰т язмышына битарафлык,
К_рс‰т_г‰ аяк атласак,
Кем соS безг‰ ата – бабаларныS,
Гореф – гад‰тл‰рен саклашыр?
Татар телен, ата – ана телен,
Читт‰н килеп кемн‰р яклашыр?
^земнеS педагогик эшл‰нлегемнеS системасы турында с™йл‰г‰нд‰, иS т™п проблемаларныS берсен‰ игьтибар ит‰м: ш‰k‰р м‰кт‰бенд‰ татар телен укытканда туган авырлыклар. УкучыларныS татар теле д‰ресл‰ренд‰ алган белемн‰ре тел практикасында, аралашканда аз к_л‰мд‰ кулланыла, яки, б™тенл‰й диярлек, кулланылмый. Бу проблема, ‰лб‰тт‰, г™мл‰д‰ге т‰рбия бел‰н, гаил‰неS нинди телд‰ аралашуы бел‰н б‰йле.
Рус м‰кт‰пл‰ренд‰ татар телен укыту ™чен яраклы гына программа да юк.
Мин _земнеS бурычларны аSлыйм k‰м _т‰рг‰ тырышам.
М™мкинчелекл‰рд‰ д‰ тукталып кит‰сем кил‰: т™ркемд‰ге балалар саныныS к_п булмавы эшл‰р ™чен уSай хал‰т тудыра. j‰рбер сыйныфта с™йл‰м теле _зл‰штер_ ™стенд‰ эш алып барам. Башкортстан Республикасы язучыларыныS, р‰ссамнарыныS, GырчыларыныS иGати бел‰н танышабыз. АларныS ‰с‰рл‰рен укыйбыз, сур‰тл‰ре ™стенд‰ эшлибез, шигырьл‰рен ятлыйбыз Gырларын Gырлыйбыз. Укыту эшенд‰ башкорт теле, рус теле k‰м ‰д‰бияты, тарих, Башкортстан м‰д‰нияте кебек д‰ресл‰р бел‰н предмет-ара б‰йл‰неш ярд‰м ит‰.
^земнеS педагогик эшч‰нлегемнеS темасына таянып с™йл‰м телен _стер_д‰ алдагы темалар ™стенд‰ эш алып барам: “М‰кт‰п”, “Туган ил”, “Уфа – БашкортстанныS башкаласы”, “К™зге табигать”, “€д‰плелек д‰ресл‰ре”, “С‰лам‰тлек”, “Гаил‰ альбомы битл‰ре буйлап”, “Йолалар”, “Б‰йр‰мн‰р” k‰м башкалар.
“Кешег‰ бетм‰с – т™к‰нм‰с иGат гыганагы салынган. Мен‰ шул чыганакны ачарга, ирекк‰ чыгарырга, кешег‰ иGтимагый шартлар тудырырга кир‰к,”– дип язган Л. Н. Толстой. Мен‰ шушы шартларда балаларыбыз иGаттан читл‰шм‰сен ™чен иGади с‰л‰тне _стер_не д‰рест‰ д‰, м‰кт‰пт‰н тыш вакытта да алып бару безнеS изге бурыч.
Мин _зем “Тамчылар” т_г‰р‰не алып бардым. БезнеS иGат туг‰р‰генд‰ бала с_зл‰рд‰н ч‰ч‰кл‰р _реп иGатка юл ача.
Ирекле фикер й™рт_г‰ корылган темалар, табигатG куренешл‰ре, тереплек д™ньясы, ел фасылларына багышланганнарын т‰пъдим ит‰м.
Табигать турындагы язмаларда уйлар, хисл‰р, кичерешл‰р эчт‰ленген билгел‰_че _зен‰ бер рухи д™нья чагыла.
Кыш к™не. К™нн‰рнеS иS салкын торган чагы. Т‰р‰з‰л‰рд‰ нинди ген‰ биз‰кл‰р юк. К_з‰т‰без, фикер алышабыз. Бер‰_л‰р т‰р‰з‰ биз‰кл‰ренд‰ G‰йге урманнчы, икенчел‰р палGмалар _сеп утырган яр буен к_р‰, ™ченчел‰р абачалар _ск‰н урман эченд‰ й™ри...
ИGади с‰л‰тне _стер_д‰ д‰ресл‰рд‰, т_г‰р‰кл‰рд‰ рифма табу да укучылар ™чен кызыклы k‰м уйлау с‰л‰тен _стер‰.
М‰с‰л‰п: Тышта Gылы яз,
К_Sелд‰ ак наз,
Fилл‰р койл‰р уйный,
К_Sел сезне уйлый
К_кл‰р алаз, Gитте яз
Й™р‰к тулы сихри наз.
Fир ™стенд‰ язгы исл‰р,
К‰Sелд‰ д‰ретле хисл‰р k.б.
Аристотель шундый с_зл‰ре бар: “Гыйлем тамырлары аныдыр, л‰кин Gимешл‰ре татлыдыр”. Эзл‰н_л‰р аша язышкан укучылар _з эшенеS н‰тиG‰сен к_рс‰, аныS иGатка оштылышы тагын да к™чле була.
Татар теле буенча _тк‰релг‰н гаралар: юбиляр – шагырьл‰р иGатына багышланган шигырь с™йл‰_гел‰р б‰йгел‰ре, фольклор б‰йр‰мн‰ре, т™рле тематик б‰йр‰мн‰рне с‰хн‰л‰штереп к_рс‰т_.
Югары сыйныфларда туган телг‰ карата кызыксыну иGади эшл‰р, иншалар, рефератлар, кроссвордлар k‰м эзл‰н_ эшл‰ре кебек эш формалары аша _стерел‰.
Укучылар татар теле k‰м ‰д‰бияты буенча алган белемн‰рен район k‰м ш‰k‰р кул‰менд‰ _тк‰релг‰н олимпиадалар к_рс‰т‰л‰р k‰м яхшы гына н‰тиG‰л‰рг‰ иреш‰л‰р.
Вакыт табып театр, концертларга й™р_ д‰ матур н‰тиG‰л‰р бтр‰. Опера k‰м балет, “Нур”, яшьл‰р театрына, М. Гафури исеменд‰ге театрга да укучылар k‰м кайбер ‰ти–‰нил‰р бел‰н д‰ й™рибез.
^зебезнеS м‰кт‰бебезнеS музеенда экскурсиялар _тк‰р‰без. Музеебыз с™йл‰м телен _стер_д‰ к_п ярд‰м ит‰.
ИS зур бурычым – баланыS б‰хете. ^з м‰д‰ниятен, телен тарихын белг‰н бала б‰хетлер‰ктер ул? “Аккан су юлын табар”,– ди халык. Укучыларым да _з юлларын табарлар дип ышанам.
ХалкыбызныS гасырлар буе тупланган тормыш т‰Gриб‰сен, зир‰к акылын, тапкыр фикерл‰рен _зенч‰лекле т‰рбия алымнарын, ‰хлак нормаларын, яхшы гам‰лл‰рен тормышыбызда бала т‰рбиял‰_д‰ Юлдаш итик!
15