«Валентина Терешкова – беренче хатын- кыз космонавт»
Арча муниципаль районы МБГБУ “ ЯSа Кен‰р лицее” филиалы
“С™рде башлангыч гомумбелем м‰кт‰бе”
«Валентина Терешкова –
беренче хатын- кыз космонавт»
диг‰н темага чыгыш
€зерл‰де :
3Д сыйныф укучысы
Сабирова Алия.
Укытучы:
Файзрахманова Физия
Ахеяровна.
апрель, 2014ел
Валентина Терешкова 1937 елныS 6 мартында Ярославль ™лк‰се Тутай районы Зур Масленников авылында туа. €тисе тракторист, ‰нисе туку фабрикасында эшли. 1939 елны ‰тисе фин сугышында k‰лак була. Валя 1945 елны Ярославль ш‰k‰ренеS 32 нче м‰кт‰бенд‰ укый башлый. 1953 елны Gиденче классны т‰мамлап, Ярославль ш‰k‰ренеS шин заводына эшк‰ кер‰ k‰м кичке м‰кт‰пт‰ укуын д‰вам ит‰. 1956 елны Ярославль ш‰k‰ренеS GиSел промышленность техникумына укырга кер‰. 1959 елдан аэроклубка й™ри башлый. Парашют спорты бел‰н ш™гыльл‰н‰, 90 тапкыр парашюттан сикер‰.
Валя кыю, тырыш, максатына иреш_че кыз була.
1961 елныS 12 апреле тарихка ист‰лекле к™н булып кереп кала. Ч™нки космоска юл ачыла. КосмонавтларныS уSышлы очышларыннан соS Сергей Королевта космоска хатын –кызны очыру фикере туа. Максатка иреш_ ™чен 1962 елны яше 30 дан артмаган, авырлыгы 70 кг, буе 170 см булган парашютчы хатын -кызны эзл‰_ башлана. Й™зл‰г‰н кыз арасыннан биш кыз сайлап алына. Алар арасында Валентина Терешкова да була.
Валентина 1962 елныS 12 мартыннан космонавтлар отрядына алына. Космоска очу ™чен х‰зерлек эшл‰ре башлана. Укулар, ™йр‰н_л‰р, космик очышка организмны ‰зерл‰_, чыныктыру ™чен озакка сузылган тренировкалар, спортныS т™рле т™рл‰ре бел‰н даими ш™гыльл‰н_л‰р башлана. Космонавтта тиз реакция, курку хисен GиS‰ алу, гад‰тл‰нелм‰г‰н, кайчагында т_з_е кыен булган очыш шартларында тотрыклылык булдырыла. Ул корабль системаларыныS эшен тикшереп торырга, аныS очышын идар‰ ит‰рг‰ тиеш була. МоныS ™чен космонавт физиканы, астрономияне k‰м элемт‰не, математиканы, автоматиканы k‰м башка ф‰нн‰рне белерг‰ тиеш.
Мен‰ к™теп алынган к™н Gит‰.1963 елныS 19 июненд‰ “Восток-6” корабленд‰ Валентина Терешкова д™ньяда беренче хатын-кыз космонавт буларак космоска оча. АSа бу вакытта 26 яшь була. Очыш барышында Терешкованы «Чайка» дип атыйлар. КосмонавтныS очышы 2 т‰_лек 22 с‰гать 50 минут д‰вам ит‰. Ул планетаны 48 тапкыр ‰йл‰неп чыга. Валентина туганнарына парашютистлар ярышына кит_е турында ‰йтк‰н була. Алар очыш турында радиодагы яSалыклардан бел‰л‰р.
Очыш барышында Gитди проблемалар да туа: корабль программасында хата кит‰. Корабль Fирг‰ якынаясы урынга аннан гел ерагая гына бара. Бу хата ™чен Терешкова _зенеS тормышы бел‰н т_л‰рг‰ тиеш була. Л‰кин ул т™шенкелекк‰ бирелми, системага яSа м‰гъл_матлар керт‰, хатаны т™з‰т_г‰ иреш‰.
Космоста ул к_з‰т_л‰р алып бара, борт журналын тутыра, гал‰мне фотога т™шер‰, Fир бел‰н даими элемт‰д‰ тора. Л‰кин корабль Fирг‰ т™шк‰нд‰ ике арада элемт‰ ™зел‰. Кыю кыз корабльне Алтай ™лк‰сен‰ т™шер_г‰ иреш‰.
Бу очыштан соS, гади ген‰ Ярославль кызы тере легендага ‰йл‰н‰: аныS исеме б™тен д™ньяга тарала. Валентина Терешкова –ялгыз гына космик очыш ясаган FирнеS берд‰нбер хатын-кызы. Аннан соSгы хатын-кыз космонавтлар экипаж составында гына очалар.
1963ныS 3 ноябренд‰ Валентина Терешкова космонавт Андриян Николаевка тормышка чыга. 1964 елныS 8 июненд‰ кызлары Елена Андрияновна туа. Ул ‰ти-‰нисе космонавт булган беренче бала була.
Космоска очканнан соS, Терешкова Н.Е.Жуковский исеменд‰ге Х‰рби – kава инженерлык академиясен‰ укырга кер‰. Техник ф‰нн‰р кандидаты, профессор k‰м 50д‰н артык ф‰нни эшл‰р авторы була.
Валентина Терешкова 1969 елдан 1997 елга кад‰р орбита корабльл‰ре k‰м станциял‰ре бел‰н идар‰ ит_че космонавтлар отрядыныS инструкторы.1997 елдан космонавтлар ‰зерл‰_ _з‰генеS ™лк‰н ф‰нни хезм‰тк‰ре.
Валентина Терешкова - Советлар Союзы герое. Ике тапкыр Ленин ордены, Октябрь Революциясе ордены, Хезм‰т Кызыл Байрагы ордены, Халыклар дуслыгы ордены, Ватан алдындагы бурычлары ™чен 2 k‰м 3 д‰р‰G‰д‰ге орденнар, ВДНХ ныS алтын медале k‰м башка бик к_п медальл‰р, д‰_л‰т премиял‰ре k‰м мактау грамоталары бел‰н б_л‰кл‰н‰. «XX гасырныS б™ек хатын-кызы» диг‰н мактаулы исем бирел‰.
Валентина Терешкова х™рм‰тен‰, Углич ш‰k‰ренд‰ ясала торган с‰гать, «Чайка» дип атала. АныS х™рм‰тен‰ почта маркалары чыгарыла. Валентина Владимировнага багышлап, планетарий ачалар. Айдагы кратерны аныS исеме бел‰н атыйлар. Беренче космонавт хатын –кызга багышлап бернич‰ ш‰k‰рд‰ k‰йк‰л салынган, музейлар ачылган. М‰кт‰пл‰р, урамнар, парклар аныS исемен й™рт‰. ЯSа Кен‰р лицеенда да Валентина Терешкова багышланган аллея бар.
1983 елны беренче хатын –кыз космонавт р‰семе т™шерелг‰н акчалар чыгарыла. Валентина Терешкова - _зе ис‰н килеш сур‰те акчага т™шерелг‰н берд‰нбер кеше.
2011 елны Россия Федерациясе Президенты Дмитрий Медведев Валентина Терешкованы «Дуслык" ордены бел‰н б_л‰кли.
2012 елныS 6 мартында Валентина Владимировна Терешкова _зенеS 75- еллык юбилеен билгел‰п _т‰.
Валя, Валентина.Ул элек нинди булган, космонавт булгач та kаман шундый тыйнак, яхшы к_Sелле, к™л‰ч й™зле, с™йкемле булып кала. Нык ихтыярлы, _з диг‰нен‰ иреш‰ торган, хыялына тугрылыклы булуы аSа космос герое булырга ярд‰м ит‰.
Космос акчарлагы- Валентина Терешкова-к_пл‰р ™чен _рн‰к булып тора.
Литература
1. «Книги для детей о космосе и космонавтах» Авдеев Ю.А., Горьков В.Л.
2. «Космическая азбука. Книга о космосе» Велтистов Е.С., Баранова М.П.
3. «Моя первая книга о космосе» К. А. Порцевский
4. «Человек. Земля. Вселенная» Харрис Николас.
5. «На космическом корабле» Марек Корейво
15